Post by Huu Le on Sept 7, 2007 0:47:21 GMT 9
SÁCH
Song Thao
Quý sách nhất chắc là ông… Trần Quý Sách. Là ai vậy? Ðó là tên khai sinh của nhà vãn Trần Hoài Thý. Quý Sách, Hoài Thý, một bên thuần Nôm, một bên Hán Việt, bên nào cũng… quý sách! Mà Trần Hoài Thý quý sách thật. Chẳng thế mà ông cứ rỉ rả mỗi hai tháng lại ra một tập Thý Quán Bản Thảo, một tập san quy tụ nhiều cây viết cũ cũng nhý mới. Ðó là không kể còn lai rai xuất bản sách của mình cũng nhý sách của bạn bè. Thý Quán Bản Thảo không có quảng cáo, không bán. Cứ xuất bản khõi khõi, gửi cho bạn bè nhý một món quà vãn nghệ. Món quà này rất quý vì nó là thứ… homemade. Trần Hoài Thý sắm sửa máy móc, cặm cụi học hỏi ðến mức có thể hoàn tất một cuốn sách ngay tại nhà. Layout, in, ðóng, cắt một cách hoàn chỉnh. Tay nghề của anh ngày càng cao, cao ðến ðộ anh ðã tự hào là sách in chõi ðẹp hõn in thật!
Một ngýời quý sách khác là ông Nguyễn Hùng Trýõng. Chắc nhiều ngýời không biết cái tên Nguyễn Hùng Trýõng nhýng ðã là dân Saigon thì ai cũng phải biết tới cái tên Khai Trí. Biết ðã ðành, dân Saigon chúng ta chắc chắn ðã phải ðặt chân vào nhà sách lớn vào bậc nhất này. Từ ngày nhà sách còn là một cãn phố trên ðýờng Lê Lợi tới khi nó phình ra hai cãn phố rồi leo lên tới nhiều tầng lầu, lúc nào chúng ta cũng bắt gặp cái dáng ngýời cao cao của ông chủ nhà sách Nguyễn Hùng Trýõng lẫn lộn trong một rừng sách. Ông bán sách nhýng là ngýời có lòng với sách. Từ khi còn là một học sinh. Mỗi sáng ðýợc mẹ cho 2 xu ãn sáng. Ông dùng 2 xu này ðể ðiểm tâm bằng… báo! Lớn hõn một chút, ông ðýợc lên Saigon theo học trýờng Petrus Ký. Cứ mỗi cuối tuần ông ðạp chiếc xe ðạp cũ về thãm nhà ở Thủ Ðức, sáng thứ hai trở lại thành phố với món tiền mẹ cho ðủ ãn sáng cả tuần. Chỉ ngay chiều thứ hai, toàn thể món tiền ðã chui vào túi ông hàng sách. Ông ãn sáng mỗi ngày bằng nýớc lã! Ngay trong thập niên 1940, ông ðã gây dựng ðýợc một tủ sách có giá trị gồm cả những sách báo ngoại quốc. Bạn bè ðến chõi, thấy ông có nhiều sách thýờng nhờ ông mua dùm sách xuất bản tại Pháp. Lệ mua sách, nếu ðặt mua từ một chục cuốn trở lên thì ðýợc bớt 30%. Ông thýờng mua luôn chục cuốn ðể lại cho bạn bè, dý ra thì gửi bán tại nhà sách. Ông biết lựa sách nên việc “làm ãn” càng ngày càng khấm khá. Từ hàng chục cuốn, ông nhảy lên hàng trãm, rồi hàng ngàn. Ông tiết kiệm số tiền kiếm ðýợc ðể có vốn mở nhà sách. Vậy là nhà sách Khai Trí ra ðời tại số 62 ðại lộ Bonard vào nãm 1952. Với ðà tiến triển của nhà sách, ông mở nhà xuất bản cùng tên, rồi chủ trýõng tuần san Thiếu Nhi giao cho nhà vãn Nhật Tiến trông coi, tập san Sử Ðịa giao cho Nguyễn Nhã sãn sóc, tài trợ cho nhiều báo trong ðó có báo Sống của nhà vãn Chu Tử. Ông rất quý anh em vãn nghệ, gặp dịp là giúp ðỡ, nhận in sách trả tác quyền rất hào sảng dù sách có in hay không. Ông thích sýu tầm sách và ðã có một bộ sýu tập sách báo rất quý mà chỉ riêng báo Le Monde xuất bản tại Pháp, ông có từ số báo ðầu tiên tới số ngày 30/4/1975! Khi Cộng Sản vào Saigon, ông phải ði tù vì sách! Nãm 1991, ông qua Mỹ ðoàn tụ với vợ con với ý ðịnh mở lại nhà in và nhà sách Khai Trí nhýng hoàn cảnh không chiều ông. Nãm nãm sau ông trở lại Saigon với ý ðịnh phát triển hệ thống bán sách tân tiến tại Việt Nam. Ông có lòng say mê nhýng thiếu thực tế. Thực tế nó hành hạ ông ngay từ ngày ðầu ðặt chân về lại quê hýõng. Toàn thể số sách quý, công lao sýu tầm gian khổ của ông ðã bị tịch thu. Ông lồng lộn chạy vạy mong cứu sách nhýng vô ích. Trong một bài viết sau khi ông Khai Trí qua ðời, nhà vãn Nguyễn Thụy Long ðã cho biết: “Bao nhiêu lần tôi ði qua ðýờng Lê Lợi, tôi nhìn thấy ông Khai Trí buồn bã ðứng ở góc ðýờng, nhìn sang hiệu sách cũ của mình mang tên mới là Phahasa. Một lần khác, trong bữa giỗ ông Chu Tử, tôi hỏi ông Khai Trí về việc xin lại nhà sách tới ðâu rồi, ông cýời chua chát: ‘Phải ðến nãm 3000 thì may ra’ ”. Ngýời yêu sách Nguyễn Hùng Trýõng không ðợi ðýợc ðến nãm 3000. Ông ðã nhắm mắt xuôi tay vào ngày 11/3/2005. Những ngày cuối cùng trong bệnh viện, trong cõn hôn mê, ông cứ tìm sách. Hỏi tìm cuốn sách này rồi lại hỏi tìm cuốn sách kia, chỉ ðến khi ðặt ðýợc bàn tay mình trên cuốn sách, ông mới yên tâm nhắm mắt!
Sách nhý một ngýời tình. Ôm vào lòng bao giờ cũng thấy ấm cúng.
em, sách quý - thý phòng ta ðể bụng
rằng mai kia mốt nọ chắc em vào
tình nhý gýõm ta chỉ cần chém trúng
thì lần ðầu lần cuối khác chi nhau?
(Hoàng Lộc)
Không quý sách có Tần Thủy Hoàng, ngýời ðã ði vào lịch sử nhý một ngýời ðốt sách và chôn học trò. Con cháu Tần Thủy Hoàng gần ðây cũng mon men vào lịch sử. Nãm 1975, sau khi cýớp ðýợc miền Nam, Cộng Sản miền Bắc cũng ðã ðầy ải trí thức và cũng ðốt sách. Những ngýời bị kẹt lại Việt Nam sau 1975 chắc hẳn còn nhớ những cảnh hãi hùng khi từng ðoàn thanh thiếu niên ðeo bãng tay ðỏ ði từng nhà tịch thu từng xe ba gác sách. Những ngọn lửa ðỏ cuồng nhiệt liếm sách trýớc những cặp mắt ngậm ngùi của dân chúng. Ngýời viết sách lại có cái ðau khác. Chúng ta hãy ðau với nhà vãn Nguyễn Thụy Long. “Tủ sách của tôi bị xô ðổ, cõ man nào là sách. Trong ðó có cả những tác phẩm tôi viết ngót hai chục nãm qua. Những cuốn sách quí hiếm của các bậc tiền bối, bậc thầy, ðàn anh cổ kim mà tôi ðã mất công sýu tầm cả ðời. Nhýng chồng sách quý giá ấy bị ðám thanh niên nam nữ ðeo bãng ðỏ, ðộ tuổi choai choai khiêng từ trong nhà tôi ra chất ðống, nổi lửa thiêu hủy. Khói lên cuồn cuộn ngút từng mây, výớng mắc cả vào cây thánh giá mỏng manh trên nóc tháp chuông nhà thờ Tân Ðịnh… Tôi nhìn sách báo của tôi bị thiêu hủy mà nhợt nhạt cả ngýời. Tôi nhìn lên những tro tàn bốc lên cao, những mảnh giấy cháy thành than vẫn còn linh hồn výõng vấn trong lýỡi lửa bạo tàn. Tôi thấy những trang sách cháy ðen bay nhập nhoạng nhý những bóng ma trõi trong hoàng hôn. Tôi nhìn lũ trẻ tay ðeo bãng ðỏ týợng trýng cho quyền lực vừa vỗ tay vừa ca hát những bài ca cách mạng mới học thuộc, chúng nhảy múa quanh lửa hồng, vô tý và vô tội, vì chúng không biết mình ðang làm gì. Chúng biết gì ðâu mà cãi cọ với chúng, chúng giống nhý một ðoàn âm binh bị phù thủy phù phép sai khiến. Tôi býớc ði trong thống khổ, trong bóng ma trõi tro tàn khói bay và từ ðó ném tôi vào cõn ác mộng. Tôi bị xô ngã xuống vực sâu, hình nhý có ðám mây khói ðen nào ðỡ lấy tôi, êm nhý ðệm bông, ðýa tôi xuống ðáy vực, không ðau, không xây xát. Nhýng ở nõi ðó tối ðen, lạnh lẽo. Tôi ðang ở ðâu? Tôi ngõ ngác trong bóng tối mung lung. Mắt tôi còn tốt mà nhý mù tịt. Hay là tôi bị chôn sống? Không, tôi vẫn còn thở ðýợc và còn có thể kêu lên ðýợc, nếu tôi dám kêu. Nhýng sao tôi hãi sợ nõi thâm u này quá. Có ai cứu tôi không? Không ai cả!”
Có ai cứu sách không? Chuyện chi vậy? Sách ðang lâm nạn, nạn thờ õ. Tại Mỹ, trung bình một học sinh mỗi ngày xem TV mất 2 tiếng 15 phút, chõi game và chõi thể thao 1 tiếng 27 phút, ðọc sách thì chỉ vỏn vẹn có 11 phút! Học sinh Nhật mỗi ngày xem truyền hình 2 tiếng 17 phút, chõi game và thể thao 44 phút, ðọc sách tới 25 phút lận! Trong cuốn Ðàm Thoại, nhà vãn Võ Phiến ðã có một nhận xét khá lý thú: Những cãn nhà ngày xýa thýờng có phòng ðọc sách, ngày nay cái phòng… vãn hóa này bỗng dýng biến mất trong khi phòng ngủ, phòng vệ sinh lại cứ phình ra chiếm khá nhiều chỗ! “Hiện nay ở Mỹ chúng ta mua nhà hay thuê nhà, loàng xoàng thì một vài phòng, khá hõn thì ba bốn phòng. Có phòng nào gọi là phòng sách không? Ông nghĩ coi: Phòng ngủ, có. Phòng ãn, có. Phòng bài tiết, có. Ngoài ra nào là TV room, family room, living room..v..v.. Cái phòng sách, nó ở ðâu?”. Cũng Võ Phiến trả lời: “Ở Mỹ bây giờ thỉnh thoảng bên mép bồn tắm có tờ tạp chí ðặt úp mặt xuống ðể làm dấu một trang ðang ðọc lỡ dở, thỉnh thoảng trên nắp thùng nýớc ở cầu tiêu cũng có cuốn sách bị bẻ gấp một trang ðánh dấu ðang ðọc.”
Sách quốc ngữ chữ nýớc ta cũng vất vả vào ra trên chính ðất nýớc của chúng. Nói vậy là một cách nói cho thuận mồm miệng chứ thực ra sách chỉ tắc tị có một ðầu: ðầu vào. Còn ðầu ra, cứ thoải mái! Mỗi lần rời Việt Nam, tôi khuân từng va li sách ði. Sách rẻ rề. Ðó là tính theo giá ðô la, chứ ðối với ngýời dân trong nýớc thì cái giá ðó cũng không dễ với tới. Tôi có thằng cháu ðang học Ðại Học, mê sách không kém gì ông bác Việt Kiều. Hai bác cháu cứ rảnh chút thời giờ là lại sà vào tiệm sách. Lần nào nhý lần nấy, tôi bảo thằng cháu là thích cuốn gì thì cứ chọn tự nhiên, bác mua cho cháu. Vậy mà rất ít khi tôi thấy nó mua sách. Hỏi gặng mãi nó mới nhún vai: ðắt quá! Ép thế nào nó cũng không mua. Cái giá trên cuốn sách vẫn làm nó ngại ngùng mặc dù không phải bỏ tiền ra. Tôi thì ôm từng chồng này tới chồng khác mà thấy số tiền móc ra chẳng là bao. Ra ði, hải quan thấy sách là cho mang ði tuốt. Sách mang ði có nhiều thật nhýng ðọc ðýợc chẳng bao nhiêu. Biết vậy, nhýng lần sau lại lễ mễ với những cuốn sách mang trong mình loại chữ nghĩa lạ lẫm. Ðành tự an ủi, thý trung hữu… thực tiễn! Cứ rảnh rỗi mở ra ðọc, chẳng ðýợc ðiều bổ ích nhýng cũng ngẫm ra ðýợc khối chuyện!
Ðầu ra thì trõn tru nhý vậy, ðầu vào thì… ngýợc chiều. Ai ðã từng về Việt Nam chắc ðều có kinh nghiệm về chuyện này. Nhà vãn trẻ Ðinh Linh, một nhà vãn di tản thế hệ một… rýỡi, viết vãn bằng tiếng Anh, kể lại trên diễn ðàn Talawas kinh nghiệm của anh. “Khi tập truyện Fake House của tôi ra mắt nãm 2000, tôi ðang sống ở Việt Nam. Nhà xuất bản ở New York gửi một quyển về Saigon cho tôi. Tôi hớn hở lại býu ðiện ðể lãnh sách nhýng họ không ðýa. Khi họ bảo phải giữ sách ðể xét nội dung, tôi giải thích cho họ chính tôi là tác giả. Sách không thể lây bệnh cho tôi vì tôi là nguồn bệnh. Hõn nữa, sách ðýợc viết bằng tiếng Anh nên khó có thể gây ô nhiễm cho tâm hồn trong trắng muôn thuở (xấp xỉ 4.000 nãm) của ngýời Việt. Lắc ðầu, họ hẹn tôi hai tuần gặp lại. Sau hai tuần, tôi trở lại býu ðiện nhýng chỉ ðýợc phát một hóa ðõn: “tịch thâu 1 sách vì nội dung ðồi trụy và phản ðộng”. Quyển Fake House gồm 21 truyện. Trong ðó có chiến tranh, có hòa bình, có ngýời lýõng thiện, có lýu manh, có ðĩ ðiếm, có tình yêu ngớ ngẩn, ngô nghê, có dâm ðãng, có bệnh hoạn. Tất cả những gì trong Fake House bạn có thể tìm ra ngay trong bất cứ cái hẻm nào ở Saigon. Tất cả những gì trong Fake House bạn có thể tìm ra ngay trong cái ðầu u u của chính bạn. Quyển Fake House không thể ðồi trụy hõn cái xã hội mà nó diễn tả.”
Ý kiến của nhà vãn Ðinh Linh ngẫu nhiên trùng hợp với ý kiến của nhà vãn Vũ Trọng Phụng trên nửa thế kỷ trýớc. Cuốn Lục Xì của Vũ Trọng Phụng ðýợc nhà xuất bản Minh Phýợng nhận in. Sách in xong, Vũ trọng Phụng tới nhà xuất bản coi mặt ðứa con tinh thần của mình. Nhân dịp này, Minh Phýợng mời Nguyễn Vỹ ðến ãn cõm và tiện thể giới thiệu Nguyễn Vỹ với Vũ Trọng Phụng vì hai ngýời chýa biết nhau. Nguyễn Vỹ tới trýớc và Minh Phýợng ðýa cho nhà vãn coi cuốn Lục Xì vừa lấy ở nhà in về. Nguyễn Vỹ ðọc ðýợc vài trang bèn vứt xuống ðất, ðá cuốn sách vào gầm tủ, lầm bầm: “Cuốn sách của thằng này viết bẩn quá!”. Vừa lúc ðó, Vũ Trọng Phụng býớc vào, Minh Phýợng vội giới thiệu: “Ðây là nhà vãn Nguyễn Vỹ”. Vũ Trọng Phụng không ðợi ðýợc giới thiệu, vội býớc tới, chìa tay ra: “Thằng Vũ Trọng Phụng ðây!”. Minh Phýợng vội nói: “ Nguyễn Vỹ vừa xem cuốn Lục Xì của anh, chê là bẩn quá.” Vũ Trọng Phụng hỏi: “Sách ðâu rồi?”. Minh Phýợng chỉ tay: “Nguyễn Vỹ mới ðá vào gầm tủ kia kìa!”. Vũ Trọng Phụng ði lại gầm tủ, nhặt sách lên, nói: “Ðúng ðó là quyển sách rất bẩn. Nhýng chýa bẩn bằng ngoài xã hội ðâu. Anh Nguyễn Vỹ ðã nói thật lòng, còn hõn hàng chục thằng ðọc sách rồi nịnh nhau là hay, là thõm, là tuyệt tác!” Nói xong, nhà vãn họ Vũ cầm quyển sách lại gần Nguyễn Vỹ và rút viết ghi lên sách: “Thằng Vũ Trọng Phụng xin tặng cuốn Lục Xì ðầu tiên này cho Nguyễn Vỹ.”
Cả Vũ Trọng Phụng lẫn Ðinh Linh ðều cho rằng sách chýa phản ảnh ðúng cái xã hội nó mô tả nhýng sách ngày nay, mặt khác, còn phải chạy theo những diễn biến của xã hội. Ðức Hồng Y ngýời Ðức Joseph Ratzinger vừa ðýợc bầu thành Giáo Hoàng Benedict XVI thì sách của Hồng Y này cũng lên ngôi… bestseller! Khi làn khói trắng tỏa ra từ ống khói ðền thánh Peter chýa nhạt ði thì sách của Ngài ðã ðýợc mọi ngýời tranh nhau tìm ðọc. Ðịa chỉ bán sách trên mạng Amazon.com bị một cõn lũ ðặt mua sách. Bất cứ sách gì của Ratzinger, ðâu chỉ có 5 ðầu sách. Amazon.com ðã phải xin lỗi ðộc giả vì không có ðủ sách cung cấp. Anthony Ryan, chủ nhà xuất bản Ignatius Press cũng phải xin lỗi khách hàng vì ðã bị tràn ngập những ðõn ðặt mua sách!
Nữ tài tử Jane Fonda cũng ti toe ra sách hồi ký, cuốn “My Life So Far”. Chị phản chiến này ðã tỏ ra hối hận khi ðã có hành ðộng ðâm lýng chiến sĩ khi vào nãm 1972, giữa lúc cuộc chiến Việt Nam ðang sôi ðộng, chị ðã tới Hà Nội ngồi chụp hình chung với bộ ðội Việt Cộng trên cỗ súng phòng không bắn máy bay Mỹ. Trong khi ði một vòng các tiểu bang ðể ra mắt sách, ngày 20 tháng 4 vừa qua, trong khi ngồi ký sách tại Kansas City, chị ðã bị một cựu chiến binh trong cuộc chiến Việt Nam, ông Michael Smith, 54 tuổi, nhai thuốc lá và nhổ vào mặt con ngýời phản bội.
Sách nhý vậy cũng có nhiều loại. Tôi ðã bê về loại sách xuất bản trong nýớc ðể ðọc giữa hai giòng chữ thì ðộc giả hải ngoại cũng nhiều ngýời mua sách của chúng ta ðể ủng hộ những nỗ lực duy trì tiếng mẹ ðẻ nõi ðất khách quê ngýời. Có những ðộc giả miệt mài với sách ðến cảm ðộng. Một vị cao niên ở quận Cam ðã chịu khó ðón mua tất cả những sách xuất bản mà ông có thể kiếm ðýợc. Ðọc sao cho hết? Cứ ðể ðó, lúc nào ðọc chẳng ðýợc, nhýng mục ðích chính là góp tay vào việc ủng hộ và giữ gìn sách! Ông khuyến khích nhiệt thành ðến nhý bắt buộc các con cái trýởng thành, cý ngụ tại nhiều nõi khác nhau, phải mua sách và ðặt mua dài hạn các tạp chí vãn học tại hải ngoại. Ngýời ta vất vả hy sinh ðể duy trì vãn hóa, mình không làm ðýợc thì phải tìm mọi cách tiếp tay với họ. Ông thýờng nhắc nhở con cái nhý vậy. Ông quý sách này mang họ Phạm. Tên ông không phải là Trần Quý Sách. Nhýng ông xứng ðáng với cái tên này. Phải không, ông nhà vãn Trần Hoài Thý?
04/2005
Song Thao
Quý sách nhất chắc là ông… Trần Quý Sách. Là ai vậy? Ðó là tên khai sinh của nhà vãn Trần Hoài Thý. Quý Sách, Hoài Thý, một bên thuần Nôm, một bên Hán Việt, bên nào cũng… quý sách! Mà Trần Hoài Thý quý sách thật. Chẳng thế mà ông cứ rỉ rả mỗi hai tháng lại ra một tập Thý Quán Bản Thảo, một tập san quy tụ nhiều cây viết cũ cũng nhý mới. Ðó là không kể còn lai rai xuất bản sách của mình cũng nhý sách của bạn bè. Thý Quán Bản Thảo không có quảng cáo, không bán. Cứ xuất bản khõi khõi, gửi cho bạn bè nhý một món quà vãn nghệ. Món quà này rất quý vì nó là thứ… homemade. Trần Hoài Thý sắm sửa máy móc, cặm cụi học hỏi ðến mức có thể hoàn tất một cuốn sách ngay tại nhà. Layout, in, ðóng, cắt một cách hoàn chỉnh. Tay nghề của anh ngày càng cao, cao ðến ðộ anh ðã tự hào là sách in chõi ðẹp hõn in thật!
Một ngýời quý sách khác là ông Nguyễn Hùng Trýõng. Chắc nhiều ngýời không biết cái tên Nguyễn Hùng Trýõng nhýng ðã là dân Saigon thì ai cũng phải biết tới cái tên Khai Trí. Biết ðã ðành, dân Saigon chúng ta chắc chắn ðã phải ðặt chân vào nhà sách lớn vào bậc nhất này. Từ ngày nhà sách còn là một cãn phố trên ðýờng Lê Lợi tới khi nó phình ra hai cãn phố rồi leo lên tới nhiều tầng lầu, lúc nào chúng ta cũng bắt gặp cái dáng ngýời cao cao của ông chủ nhà sách Nguyễn Hùng Trýõng lẫn lộn trong một rừng sách. Ông bán sách nhýng là ngýời có lòng với sách. Từ khi còn là một học sinh. Mỗi sáng ðýợc mẹ cho 2 xu ãn sáng. Ông dùng 2 xu này ðể ðiểm tâm bằng… báo! Lớn hõn một chút, ông ðýợc lên Saigon theo học trýờng Petrus Ký. Cứ mỗi cuối tuần ông ðạp chiếc xe ðạp cũ về thãm nhà ở Thủ Ðức, sáng thứ hai trở lại thành phố với món tiền mẹ cho ðủ ãn sáng cả tuần. Chỉ ngay chiều thứ hai, toàn thể món tiền ðã chui vào túi ông hàng sách. Ông ãn sáng mỗi ngày bằng nýớc lã! Ngay trong thập niên 1940, ông ðã gây dựng ðýợc một tủ sách có giá trị gồm cả những sách báo ngoại quốc. Bạn bè ðến chõi, thấy ông có nhiều sách thýờng nhờ ông mua dùm sách xuất bản tại Pháp. Lệ mua sách, nếu ðặt mua từ một chục cuốn trở lên thì ðýợc bớt 30%. Ông thýờng mua luôn chục cuốn ðể lại cho bạn bè, dý ra thì gửi bán tại nhà sách. Ông biết lựa sách nên việc “làm ãn” càng ngày càng khấm khá. Từ hàng chục cuốn, ông nhảy lên hàng trãm, rồi hàng ngàn. Ông tiết kiệm số tiền kiếm ðýợc ðể có vốn mở nhà sách. Vậy là nhà sách Khai Trí ra ðời tại số 62 ðại lộ Bonard vào nãm 1952. Với ðà tiến triển của nhà sách, ông mở nhà xuất bản cùng tên, rồi chủ trýõng tuần san Thiếu Nhi giao cho nhà vãn Nhật Tiến trông coi, tập san Sử Ðịa giao cho Nguyễn Nhã sãn sóc, tài trợ cho nhiều báo trong ðó có báo Sống của nhà vãn Chu Tử. Ông rất quý anh em vãn nghệ, gặp dịp là giúp ðỡ, nhận in sách trả tác quyền rất hào sảng dù sách có in hay không. Ông thích sýu tầm sách và ðã có một bộ sýu tập sách báo rất quý mà chỉ riêng báo Le Monde xuất bản tại Pháp, ông có từ số báo ðầu tiên tới số ngày 30/4/1975! Khi Cộng Sản vào Saigon, ông phải ði tù vì sách! Nãm 1991, ông qua Mỹ ðoàn tụ với vợ con với ý ðịnh mở lại nhà in và nhà sách Khai Trí nhýng hoàn cảnh không chiều ông. Nãm nãm sau ông trở lại Saigon với ý ðịnh phát triển hệ thống bán sách tân tiến tại Việt Nam. Ông có lòng say mê nhýng thiếu thực tế. Thực tế nó hành hạ ông ngay từ ngày ðầu ðặt chân về lại quê hýõng. Toàn thể số sách quý, công lao sýu tầm gian khổ của ông ðã bị tịch thu. Ông lồng lộn chạy vạy mong cứu sách nhýng vô ích. Trong một bài viết sau khi ông Khai Trí qua ðời, nhà vãn Nguyễn Thụy Long ðã cho biết: “Bao nhiêu lần tôi ði qua ðýờng Lê Lợi, tôi nhìn thấy ông Khai Trí buồn bã ðứng ở góc ðýờng, nhìn sang hiệu sách cũ của mình mang tên mới là Phahasa. Một lần khác, trong bữa giỗ ông Chu Tử, tôi hỏi ông Khai Trí về việc xin lại nhà sách tới ðâu rồi, ông cýời chua chát: ‘Phải ðến nãm 3000 thì may ra’ ”. Ngýời yêu sách Nguyễn Hùng Trýõng không ðợi ðýợc ðến nãm 3000. Ông ðã nhắm mắt xuôi tay vào ngày 11/3/2005. Những ngày cuối cùng trong bệnh viện, trong cõn hôn mê, ông cứ tìm sách. Hỏi tìm cuốn sách này rồi lại hỏi tìm cuốn sách kia, chỉ ðến khi ðặt ðýợc bàn tay mình trên cuốn sách, ông mới yên tâm nhắm mắt!
Sách nhý một ngýời tình. Ôm vào lòng bao giờ cũng thấy ấm cúng.
em, sách quý - thý phòng ta ðể bụng
rằng mai kia mốt nọ chắc em vào
tình nhý gýõm ta chỉ cần chém trúng
thì lần ðầu lần cuối khác chi nhau?
(Hoàng Lộc)
Không quý sách có Tần Thủy Hoàng, ngýời ðã ði vào lịch sử nhý một ngýời ðốt sách và chôn học trò. Con cháu Tần Thủy Hoàng gần ðây cũng mon men vào lịch sử. Nãm 1975, sau khi cýớp ðýợc miền Nam, Cộng Sản miền Bắc cũng ðã ðầy ải trí thức và cũng ðốt sách. Những ngýời bị kẹt lại Việt Nam sau 1975 chắc hẳn còn nhớ những cảnh hãi hùng khi từng ðoàn thanh thiếu niên ðeo bãng tay ðỏ ði từng nhà tịch thu từng xe ba gác sách. Những ngọn lửa ðỏ cuồng nhiệt liếm sách trýớc những cặp mắt ngậm ngùi của dân chúng. Ngýời viết sách lại có cái ðau khác. Chúng ta hãy ðau với nhà vãn Nguyễn Thụy Long. “Tủ sách của tôi bị xô ðổ, cõ man nào là sách. Trong ðó có cả những tác phẩm tôi viết ngót hai chục nãm qua. Những cuốn sách quí hiếm của các bậc tiền bối, bậc thầy, ðàn anh cổ kim mà tôi ðã mất công sýu tầm cả ðời. Nhýng chồng sách quý giá ấy bị ðám thanh niên nam nữ ðeo bãng ðỏ, ðộ tuổi choai choai khiêng từ trong nhà tôi ra chất ðống, nổi lửa thiêu hủy. Khói lên cuồn cuộn ngút từng mây, výớng mắc cả vào cây thánh giá mỏng manh trên nóc tháp chuông nhà thờ Tân Ðịnh… Tôi nhìn sách báo của tôi bị thiêu hủy mà nhợt nhạt cả ngýời. Tôi nhìn lên những tro tàn bốc lên cao, những mảnh giấy cháy thành than vẫn còn linh hồn výõng vấn trong lýỡi lửa bạo tàn. Tôi thấy những trang sách cháy ðen bay nhập nhoạng nhý những bóng ma trõi trong hoàng hôn. Tôi nhìn lũ trẻ tay ðeo bãng ðỏ týợng trýng cho quyền lực vừa vỗ tay vừa ca hát những bài ca cách mạng mới học thuộc, chúng nhảy múa quanh lửa hồng, vô tý và vô tội, vì chúng không biết mình ðang làm gì. Chúng biết gì ðâu mà cãi cọ với chúng, chúng giống nhý một ðoàn âm binh bị phù thủy phù phép sai khiến. Tôi býớc ði trong thống khổ, trong bóng ma trõi tro tàn khói bay và từ ðó ném tôi vào cõn ác mộng. Tôi bị xô ngã xuống vực sâu, hình nhý có ðám mây khói ðen nào ðỡ lấy tôi, êm nhý ðệm bông, ðýa tôi xuống ðáy vực, không ðau, không xây xát. Nhýng ở nõi ðó tối ðen, lạnh lẽo. Tôi ðang ở ðâu? Tôi ngõ ngác trong bóng tối mung lung. Mắt tôi còn tốt mà nhý mù tịt. Hay là tôi bị chôn sống? Không, tôi vẫn còn thở ðýợc và còn có thể kêu lên ðýợc, nếu tôi dám kêu. Nhýng sao tôi hãi sợ nõi thâm u này quá. Có ai cứu tôi không? Không ai cả!”
Có ai cứu sách không? Chuyện chi vậy? Sách ðang lâm nạn, nạn thờ õ. Tại Mỹ, trung bình một học sinh mỗi ngày xem TV mất 2 tiếng 15 phút, chõi game và chõi thể thao 1 tiếng 27 phút, ðọc sách thì chỉ vỏn vẹn có 11 phút! Học sinh Nhật mỗi ngày xem truyền hình 2 tiếng 17 phút, chõi game và thể thao 44 phút, ðọc sách tới 25 phút lận! Trong cuốn Ðàm Thoại, nhà vãn Võ Phiến ðã có một nhận xét khá lý thú: Những cãn nhà ngày xýa thýờng có phòng ðọc sách, ngày nay cái phòng… vãn hóa này bỗng dýng biến mất trong khi phòng ngủ, phòng vệ sinh lại cứ phình ra chiếm khá nhiều chỗ! “Hiện nay ở Mỹ chúng ta mua nhà hay thuê nhà, loàng xoàng thì một vài phòng, khá hõn thì ba bốn phòng. Có phòng nào gọi là phòng sách không? Ông nghĩ coi: Phòng ngủ, có. Phòng ãn, có. Phòng bài tiết, có. Ngoài ra nào là TV room, family room, living room..v..v.. Cái phòng sách, nó ở ðâu?”. Cũng Võ Phiến trả lời: “Ở Mỹ bây giờ thỉnh thoảng bên mép bồn tắm có tờ tạp chí ðặt úp mặt xuống ðể làm dấu một trang ðang ðọc lỡ dở, thỉnh thoảng trên nắp thùng nýớc ở cầu tiêu cũng có cuốn sách bị bẻ gấp một trang ðánh dấu ðang ðọc.”
Sách quốc ngữ chữ nýớc ta cũng vất vả vào ra trên chính ðất nýớc của chúng. Nói vậy là một cách nói cho thuận mồm miệng chứ thực ra sách chỉ tắc tị có một ðầu: ðầu vào. Còn ðầu ra, cứ thoải mái! Mỗi lần rời Việt Nam, tôi khuân từng va li sách ði. Sách rẻ rề. Ðó là tính theo giá ðô la, chứ ðối với ngýời dân trong nýớc thì cái giá ðó cũng không dễ với tới. Tôi có thằng cháu ðang học Ðại Học, mê sách không kém gì ông bác Việt Kiều. Hai bác cháu cứ rảnh chút thời giờ là lại sà vào tiệm sách. Lần nào nhý lần nấy, tôi bảo thằng cháu là thích cuốn gì thì cứ chọn tự nhiên, bác mua cho cháu. Vậy mà rất ít khi tôi thấy nó mua sách. Hỏi gặng mãi nó mới nhún vai: ðắt quá! Ép thế nào nó cũng không mua. Cái giá trên cuốn sách vẫn làm nó ngại ngùng mặc dù không phải bỏ tiền ra. Tôi thì ôm từng chồng này tới chồng khác mà thấy số tiền móc ra chẳng là bao. Ra ði, hải quan thấy sách là cho mang ði tuốt. Sách mang ði có nhiều thật nhýng ðọc ðýợc chẳng bao nhiêu. Biết vậy, nhýng lần sau lại lễ mễ với những cuốn sách mang trong mình loại chữ nghĩa lạ lẫm. Ðành tự an ủi, thý trung hữu… thực tiễn! Cứ rảnh rỗi mở ra ðọc, chẳng ðýợc ðiều bổ ích nhýng cũng ngẫm ra ðýợc khối chuyện!
Ðầu ra thì trõn tru nhý vậy, ðầu vào thì… ngýợc chiều. Ai ðã từng về Việt Nam chắc ðều có kinh nghiệm về chuyện này. Nhà vãn trẻ Ðinh Linh, một nhà vãn di tản thế hệ một… rýỡi, viết vãn bằng tiếng Anh, kể lại trên diễn ðàn Talawas kinh nghiệm của anh. “Khi tập truyện Fake House của tôi ra mắt nãm 2000, tôi ðang sống ở Việt Nam. Nhà xuất bản ở New York gửi một quyển về Saigon cho tôi. Tôi hớn hở lại býu ðiện ðể lãnh sách nhýng họ không ðýa. Khi họ bảo phải giữ sách ðể xét nội dung, tôi giải thích cho họ chính tôi là tác giả. Sách không thể lây bệnh cho tôi vì tôi là nguồn bệnh. Hõn nữa, sách ðýợc viết bằng tiếng Anh nên khó có thể gây ô nhiễm cho tâm hồn trong trắng muôn thuở (xấp xỉ 4.000 nãm) của ngýời Việt. Lắc ðầu, họ hẹn tôi hai tuần gặp lại. Sau hai tuần, tôi trở lại býu ðiện nhýng chỉ ðýợc phát một hóa ðõn: “tịch thâu 1 sách vì nội dung ðồi trụy và phản ðộng”. Quyển Fake House gồm 21 truyện. Trong ðó có chiến tranh, có hòa bình, có ngýời lýõng thiện, có lýu manh, có ðĩ ðiếm, có tình yêu ngớ ngẩn, ngô nghê, có dâm ðãng, có bệnh hoạn. Tất cả những gì trong Fake House bạn có thể tìm ra ngay trong bất cứ cái hẻm nào ở Saigon. Tất cả những gì trong Fake House bạn có thể tìm ra ngay trong cái ðầu u u của chính bạn. Quyển Fake House không thể ðồi trụy hõn cái xã hội mà nó diễn tả.”
Ý kiến của nhà vãn Ðinh Linh ngẫu nhiên trùng hợp với ý kiến của nhà vãn Vũ Trọng Phụng trên nửa thế kỷ trýớc. Cuốn Lục Xì của Vũ Trọng Phụng ðýợc nhà xuất bản Minh Phýợng nhận in. Sách in xong, Vũ trọng Phụng tới nhà xuất bản coi mặt ðứa con tinh thần của mình. Nhân dịp này, Minh Phýợng mời Nguyễn Vỹ ðến ãn cõm và tiện thể giới thiệu Nguyễn Vỹ với Vũ Trọng Phụng vì hai ngýời chýa biết nhau. Nguyễn Vỹ tới trýớc và Minh Phýợng ðýa cho nhà vãn coi cuốn Lục Xì vừa lấy ở nhà in về. Nguyễn Vỹ ðọc ðýợc vài trang bèn vứt xuống ðất, ðá cuốn sách vào gầm tủ, lầm bầm: “Cuốn sách của thằng này viết bẩn quá!”. Vừa lúc ðó, Vũ Trọng Phụng býớc vào, Minh Phýợng vội giới thiệu: “Ðây là nhà vãn Nguyễn Vỹ”. Vũ Trọng Phụng không ðợi ðýợc giới thiệu, vội býớc tới, chìa tay ra: “Thằng Vũ Trọng Phụng ðây!”. Minh Phýợng vội nói: “ Nguyễn Vỹ vừa xem cuốn Lục Xì của anh, chê là bẩn quá.” Vũ Trọng Phụng hỏi: “Sách ðâu rồi?”. Minh Phýợng chỉ tay: “Nguyễn Vỹ mới ðá vào gầm tủ kia kìa!”. Vũ Trọng Phụng ði lại gầm tủ, nhặt sách lên, nói: “Ðúng ðó là quyển sách rất bẩn. Nhýng chýa bẩn bằng ngoài xã hội ðâu. Anh Nguyễn Vỹ ðã nói thật lòng, còn hõn hàng chục thằng ðọc sách rồi nịnh nhau là hay, là thõm, là tuyệt tác!” Nói xong, nhà vãn họ Vũ cầm quyển sách lại gần Nguyễn Vỹ và rút viết ghi lên sách: “Thằng Vũ Trọng Phụng xin tặng cuốn Lục Xì ðầu tiên này cho Nguyễn Vỹ.”
Cả Vũ Trọng Phụng lẫn Ðinh Linh ðều cho rằng sách chýa phản ảnh ðúng cái xã hội nó mô tả nhýng sách ngày nay, mặt khác, còn phải chạy theo những diễn biến của xã hội. Ðức Hồng Y ngýời Ðức Joseph Ratzinger vừa ðýợc bầu thành Giáo Hoàng Benedict XVI thì sách của Hồng Y này cũng lên ngôi… bestseller! Khi làn khói trắng tỏa ra từ ống khói ðền thánh Peter chýa nhạt ði thì sách của Ngài ðã ðýợc mọi ngýời tranh nhau tìm ðọc. Ðịa chỉ bán sách trên mạng Amazon.com bị một cõn lũ ðặt mua sách. Bất cứ sách gì của Ratzinger, ðâu chỉ có 5 ðầu sách. Amazon.com ðã phải xin lỗi ðộc giả vì không có ðủ sách cung cấp. Anthony Ryan, chủ nhà xuất bản Ignatius Press cũng phải xin lỗi khách hàng vì ðã bị tràn ngập những ðõn ðặt mua sách!
Nữ tài tử Jane Fonda cũng ti toe ra sách hồi ký, cuốn “My Life So Far”. Chị phản chiến này ðã tỏ ra hối hận khi ðã có hành ðộng ðâm lýng chiến sĩ khi vào nãm 1972, giữa lúc cuộc chiến Việt Nam ðang sôi ðộng, chị ðã tới Hà Nội ngồi chụp hình chung với bộ ðội Việt Cộng trên cỗ súng phòng không bắn máy bay Mỹ. Trong khi ði một vòng các tiểu bang ðể ra mắt sách, ngày 20 tháng 4 vừa qua, trong khi ngồi ký sách tại Kansas City, chị ðã bị một cựu chiến binh trong cuộc chiến Việt Nam, ông Michael Smith, 54 tuổi, nhai thuốc lá và nhổ vào mặt con ngýời phản bội.
Sách nhý vậy cũng có nhiều loại. Tôi ðã bê về loại sách xuất bản trong nýớc ðể ðọc giữa hai giòng chữ thì ðộc giả hải ngoại cũng nhiều ngýời mua sách của chúng ta ðể ủng hộ những nỗ lực duy trì tiếng mẹ ðẻ nõi ðất khách quê ngýời. Có những ðộc giả miệt mài với sách ðến cảm ðộng. Một vị cao niên ở quận Cam ðã chịu khó ðón mua tất cả những sách xuất bản mà ông có thể kiếm ðýợc. Ðọc sao cho hết? Cứ ðể ðó, lúc nào ðọc chẳng ðýợc, nhýng mục ðích chính là góp tay vào việc ủng hộ và giữ gìn sách! Ông khuyến khích nhiệt thành ðến nhý bắt buộc các con cái trýởng thành, cý ngụ tại nhiều nõi khác nhau, phải mua sách và ðặt mua dài hạn các tạp chí vãn học tại hải ngoại. Ngýời ta vất vả hy sinh ðể duy trì vãn hóa, mình không làm ðýợc thì phải tìm mọi cách tiếp tay với họ. Ông thýờng nhắc nhở con cái nhý vậy. Ông quý sách này mang họ Phạm. Tên ông không phải là Trần Quý Sách. Nhýng ông xứng ðáng với cái tên này. Phải không, ông nhà vãn Trần Hoài Thý?
04/2005