Post by Huu Le on Sept 7, 2007 0:48:24 GMT 9
QUÊN
Song Thao
Quên là một ðiều ích lợi. Ðầu óc chúng ta nhý cái hộp, chuyện nọ chuyện kia theo nãm tháng bị dồn vào ðầy hộp, chỗ ðâu ðể nhớ những chuyện mới? Nhýng ðầu óc chúng ta không giống nhý cái hộp thý trên internet. Khi hộp thý ðã ðầy thì những bức thý cũ tự ðộng bị delete cho những bức thý mới có chỗ tá túc. Ðầu óc chúng ta delete có ðiều kiện. Những gì ðáng nhớ, chúng ta nhớ. Những gì ðáng quên, chúng ta quên. Rắc rối xẩy ra là cái nào ðáng nhớ, cái nào ðáng quên. Những cái chúng ta muốn các bà xã quên ði thì các bả lại nhớ ðời. Những cái các bà muốn các ông phải nhớ thì các ông... delete cái một!
Muốn khỏi quên, trí óc chúng ta cần ðýợc nhắc lại. Muốn học bài cho thuộc phải ôn ði ôn lại. Mỗi lần ôn là bài học thấm vào ðầu chúng ta thêm một chút. Cứ lai rai nhý vậy là khó quên. Cũng khó quên là ngày sinh nhật của ngýời yêu. Ngày N còn xa mà bụng ðã bàn với cái túi tiền chọn quà chọn cáp. Khi ðã rýớc ðýợc nàng về dinh rồi thì sinh nhật nàng trở thành ngày khó nhớ. Ðó là một trong những ðiều khó hiểu của bộ nhớ trong ðầu chúng ta.
có khi týởng ðất ngậm ngùi
những sáng sýõng khói chào ðời sống lên
có khi anh týởng tình yên
mà câu hát cũ chợt quên chợt hoài
(Nguyễn Nam An)
Quên hay nhớ là bệnh của ngýời. Cái bệnh khôn vặt. Nhýng quên hung là bệnh của ngýời già. Bệnh thật chứ không phải bệnh giỡn. Bệnh nó nằm ngay trong ðầu, ðúng ra là trong bộ não. Cứ týởng týợng não của chúng ta nhý bộ máy của chiếc xe Mercedes chẳng hạn. Máy xịn, khỏe, chạy re re ngon lành. Nhýng chạy mãi thì cũng có ngày nó oải. Ðề máy thì cứ ậm à ậm ực không chịu... ca vui gì cả. Máy oải sớm hay muộn tùy ngýời chủ xe. Nếu xe ðýợc ãn dầu nhớt ðàng hoàng, máy móc ðýợc kiểm soát ðúng hạn kỳ, hý ðâu sửa ðấy cái rụp thì máy không phản ta. Tuổi già cũng dĩ nhiên phải... lão. Những giao ðiểm thần kinh có nhiệm vụ báo ðộng những trạm trung chuyển thần kinh trong ðầu chúng ta cũng rỉ sét với thời gian. Não chúng ta ít bén nhậy hõn. Vào khoảng 25 tuổi, não của chúng ta trong tình trạng... xịn nhất. Những tế bào thần kinh trong não của chúng ta ðýợc thay thế hoài. Mỗi tế bào cũng có tử có sinh. Cái sinh thay thế cái tử. Cái không ðýợc dùng hay ít ðýợc dùng cũng bị loại ði. Sự tử sinh này diễn ra ngay cả khi con ngýời chýa chui ra khỏi bụng mẹ, còn là cái bào thai.
Khi có tuổi, chúng ta trở nên chậm chạp hõn. Nhìn dáng ngýời ði ðứng, chúng ta có thể thấy ðýợc tuổi già. Nó nặng nề lắm. Nhìn bề ngoài ðã vậy, bề trong cũng rứa. Ðầu óc chúng ta cũng... già. Già thì chậm nhýng già cũng tích lũy ðýợc nhiều kinh nghiệm, trội về kiến thức tổng quát và thái ðộ ứng xử. Trẻ thì nhanh hõn già, ðiều ðó khỏi phải ngôn. Nhà tâm lý thần kinh Gabriel Léonard ðã thử làm thí nghiệm với hai lớp tuổi: lớp tuổi 16 và lớp tuổi 77. Qua những câu trắc nghiệm thử trí thông minh và tài ứng xử, ông nhận thấy những ngýời già hõn những ngýời trẻ về khả nãng ðọc hiểu, giầu ngữ vựng. Trong một câu trắc nghiệm về ðánh ðồng những con số và một chuỗi những biểu týợng, cả hai nhóm ðều làm ðýợc nhýng nhóm trẻ làm nhanh hõn. Nhóm già chậm vì phải tốn nhiều thời gian hõn khi mở những ngãn kéo của trí nhớ ðể tìm một chữ, một cái tên hay một ngày tháng nào ðó.
Chậm chạp nhiều hay ít tùy thuộc vào tuổi tác, dĩ nhiên, nhýng cũng do sức khỏe tinh thần của chúng ta. Bà bác tôi, hiện sống ở Saigon, chỉ thiếu có 3 nãm nữa là ðầy trãm tuổi. Vậy mà trí nhớ vẫn minh mẫn lạ thýờng. Bộ nhớ của bà hết xẩy! Bà vẫn nhớ vanh vách ngày sinh tháng ðẻ của gần hết ngýời trong họ hàng gần xa. Những sự kiện xẩy ra trong quá khứ vẫn ðýợc bà kể lại từng chi tiết lại còn phụ họa thêm ngày tháng chính xác nhý thýờng. Những ngýời trẻ hõn bà, thua xa! Phải chãng, nhý bộ máy của chiếc Mercedes, bà chịu khó châm dầu nhớt ðều ðều? Dầu nhớt ðó là gì? Ãn uống kiêng cữ? Thể dục? Chõi ô chữ?
Tới tuổi lão là chúng ta hay quên. Ðang nói chuyện ngon trớn, bỗng khựng lại, quên bẵng hẳn một cái tên rất quen thuộc rõ ràng mới nhớ ðây. Phải nghiệm một hồi, cầu viện tới những liên týởng, trí óc chúng ta mới bật ra ðýợc cái tên ðó, một cách muộn màng. “Tôi vừa ðịnh nói với anh cái gì mà tự nhiên quên hẳn mất!” Ðó là câu than thở quen thuộc của các... quên sĩ. Cái quên nó nhý một bàn tay ma, dí vào một cái là làm trắng xóa ðầu óc. Thua! Kinh nghiệm ðau thýõng này, cứ nhai ðýợc cõm hõn nửa thế kỷ, hầu nhý mọi ngýời ðều có, tuy nhiều ít khác nhau. Nó là chứng cớ ðáng ghét của việc sa sút trí nhớ. Muốn khỏi sa sút, cần luyện tập. Tôi có cách luyện tập riêng, chẳng khó khãn gì, chắc nhiều ngýời cũng ðã làm nhý vậy. Mỗi khi ngồi rảnh rỗi, tôi cố nhớ lại những sự kiện xảy ra trong quá khứ, càng xa càng tốt. Chẳng hạn nhý ngày này tuần trýớc mình làm gì, ngày này tháng trýớc mình có chuyện gì, khoảng thời gian này nãm ngoái mình ðang ở ðâu? Việc này xẩy ra trýớc hay sau việc kia? Sinh nhật nãm ngoái tổ chức ở ðâu, có những ai tham dự, ãn món gì? Lối “thể dục” này bắt óc não làm việc, tạo ðýợc một trí nhớ tốt.
Kém trí nhớ, vô cùng phiền hà. Cứ hở với hả làm con cháu phát chán! Mất trí nhớ ðúng là một cái tội. Nó... Alzheimer’s! Bệnh Alzheimer’s chuyên chõi những ngýời già. Càng già càng Alzheimer’s dữ! Tại Canada, theo tuổi tác, số ngýời mắc bệnh tãng theo cấp số cộng cho mỗi 5 nãm tuổi. Tuổi 60, 1%; 65, 2%; 70, 4%; 75, 8%; 80, 16%; 85, 32%; 90, 64%! Nói cho cụ thể thì tới tuổi 90, cứ 3 cụ thì có 2 cụ chõi với anh Alzheimer’s! Vậy mà ở Canada hiện nay có hõn 4 ngàn cụ trên trãm tuổi. Những tiến bộ về y học sẽ ðẩy con số các... Bành Tổ này tãng lên nữa trong týõng lai. Ngýời ta ýớc lýợng 15 nãm nữa, con số các cụ trãm tuổi sẽ tãng gấp ðôi!
Alzheimer’s, “chân dung” hắn ra sao? Aglia Zavliaris có một bà mẹ rất mê shopping. Cửa hàng nào tọa lạc tại chỗ nào, cụ chẳng bao giờ quên. Býớc chân vào một shopping center, cần tới tiệm nào, cụ tới cái một, chẳng cần bản ðồ bản ðiếc gì cả. Rồi có một ngày, Aglia nhận thấy ở mẹ có những ðiều hõi lạ trong cách cý xử, khả nãng ứng phó, khả nãng hồi nhớ. Nhýng Anglia nghĩ rằng chẳng có gì quan trọng. Già cả, ai cũng vậy! Một buổi tối ngồi coi TV ở nhà, trên màn ảnh là một phim quen thuộc cụ ðã coi ði coi lại nhiều lần. Tới một cảnh ðánh nhau, cụ bỗng sợ một cách lạ lùng, sợ ðến chết ðýợc. Rồi dần dần những con số, thời gian, ngày tháng ra khỏi trí nhớ của cụ. Cho tới một ngày, cụ ra mua ðồ ở một tiệm tạp hóa gần nhà, cụ bỗng quên ðýờng về! Gia ðình ðýa cụ ði bệnh viện, thay nhau sãn sóc, nhýng cụ càng ngày càng quên dữ. Cho tới ngày cụ quên không nhớ... ði. Ðành phải gửi cụ vào nhà sãn sóc ðặc biệt. Cụ mất vào nãm 1997.
Mẹ tôi mất vào ðúng ngày lễ Giáng Sinh nãm 2002. Cũng Alzheimer’s! Nãm 1995, sau mýời nãm xa nhà, tôi trở về. Mẹ tôi rạng rỡ nắm lấy tay tôi giọng lạc ði. Thằng S. nó về thật ðây này! Mýời nãm trýớc, tôi ra ði, không bao giờ nghĩ là lại có ngày trở về thãm gia ðình ðýợc. Ngày tôi ði, mẹ tôi trốn vào trong phòng, không dám nhìn tôi dắt díu vợ con rời khỏi nhà. Bà là ngýời cả nghĩ. Con cái từng ðứa cứ rời bà ra ði tìm ðất sống. Bà vẫn thýờng nói: ðó là do cái chế ðộ ðang cai trị ðất nýớc ðẩy chúng ra ði. Ði ðýợc ðứa nào, mừng cho ðứa ðó. Nhýng trong thâm tâm, bà vẫn luôn luôn mang lòng oán hận chế ðộ. Thời buổi nhố nhãng làm gia ðình tan tác! Bà nuốt nỗi buồn vào trong. Những ngày tôi trở về, quanh quẩn bên bà, mẹ tôi hay kể chuyện ðời xýa. Có những chuyện bà kể ði kể lại mà lúc nào cũng týởng nhý ðang kể lần ðầu. Có những chuyện bà lẫn chi tiết từ chuyện này qua chuyện khác. Bà ðã lẫn! Cũng tròm trèm tám chục tuổi rồi! Ðối với ngýời già, lẫn lộn là chuyện thýờng. Tôi ra ði lại.
Sáu nãm sau, tôi trở về lần thứ hai. Lần này thấy rõ ràng bà bị Alzheimer’s. Cách xử sự, lối nói chuyện của bà vẫn nhý có vẻ tỉnh táo. Tôi mang về những sấp vải may áo dài có màu sắc nhu mì và những nét vẽ ðõn sõ, thứ mà từ xýa tới giờ bà vẫn thích, bà hớn hở ôm vào lòng. Khi tôi ðýa bà một tấm áo len màu hõi týõi, bà không thích, trả lại, nhất ðịnh không lấy. Ðýa cho bà bao nhiêu kẹo chocolat, bà cýời vui võ hết. Bà vốn thích loại kẹo này. Có ðiều, biết là có ngýời thân từ ngoại quốc về, biết những món quà này là... hàng ngoại, thứ bà vốn ýa, nhýng bà không nhận ra tôi là ai. Em tôi hỏi, bà chỉ bảo thấy quen quen! Trong những ngày gần bà, tôi cố nhắc lại những chuyện xýa, nhấn mạnh tới những chi tiết bà thích, bà vui vẻ bắt chuyện. Tôi gợi lại những kỷ niệm cũ giữa hai mẹ con mong dắt ðýợc bà tới chỗ nhận ra tôi là con. Vậy mà vô ích. Có ðiều là khi tôi ði chõi bao giờ bà cũng ra ðứng ở cửa nhý có ý chờ tôi về. Khi tôi về, bà mừng. Tôi nghĩ là trong một góc ký ức nào ðó, bà vẫn biết tôi là ngýời thân, rất thân thuộc, nhýng quên không biết tôi là ai. Chị tôi, em tôi, các cháu tôi, những ngýời quanh quẩn bên bà hàng ngày thì bà vẫn biết. Bà cô tôi, thýờng hay chõi bài với bà ngày trýớc, dù ở mãi tận Ban Mê Thuột, thỉnh thoảng mới về thãm bà, bà cũng vẫn biết. Thấy tình cảnh nhý vậy, bà cô tôi ðã thử làm một cuộc trắc nghiệm. Bà kéo tôi lại ngồi gần, hỏi mẹ tôi:
“Chị có biết thằng S. không?”
“Biết chứ sao không?”
“Thằng S. bây giờ ở ðâu?”
“Nó ở bên Mỹ!”
“Thằng S. con ai chị có nhớ không?”
“ Con tôi chứ con ai!”
Bà cô tôi, chỉ vào tôi.
“Thằng S. nó ðây này.”
Mẹ tôi, mặt rầu rầu, buông một câu:
“Cô này chỉ nói giỡn!”
Tôi ở trong nhà, ði ra ði vào, bà cứ nhìn theo. Ðôi lúc bà nói ðùa, nhý ngày xýa bà vẫn thýờng hay khôi hài. Cái ông này cứ ở ðây hoài! “Cái ông này” là ai, bà không biết. Ngày lại phải ra ði, tôi nói với bà.
“Tối nay con phải ði rồi mẹ ạ.”
“Ông ði ðâu?”
“Con về lại Mỹ.”
Bà cýời vang lên.
“Mỹ nào nó thèm lấy ông mà về!”
Có lẽ, trong ðầu óc bà, vẫn là thời gian ngày xýa. Ði Mỹ, chỉ có những ngýời lấy chồng Mỹ! Ðúng một nãm sau, tôi trở về lại, ðể ôm tấm hình bà dẫn ðầu ðám tang!
Ở Canada có 238 ngàn ngýời bị Alzheimer’s. Mỗi nãm chính phủ phải chi ra gần 4 tỷ ðô cho cãn bệnh này. Ngýời bị Alzheimer’s trải qua từng giai ðoạn: nhẹ, trung bình và nặng. Có khi giai ðoạn này chồng lên giai ðoạn kia. Việc chữa trị không nhắm vào việc chữa dứt cãn bệnh mà cố giữ sao cho bệnh nhân ở giai ðoạn nhẹ lâu chừng nào tốt chừng ấy. Những thứ thuốc trị bệnh ngày nay nhý Aricept, Exelon và Reminyl, tuy có tác dụng hõi khác nhau, nhýng cùng nhắm vào việc tãng thêm lýợng acetycholine trong não. Những nghiên cứu cho biết là thứ hóa chất cần cho trí nhớ này có rất thấp nõi những ngýời bệnh Alzheimer’s. Một thứ thuốc mới, Memantine, giúp giữ glutamate, một hóa chất khác cần cho não, ðã ðýợc dùng ðể trị bệnh mất trí nhớ từ nhiều nãm nay tại Âu Châu, nay mới ðýợc chấp thuận dùng ở Mỹ. Tuy vậy, Canada vẫn chýa gật ðầu công nhận. Memantine giúp làm giảm “tiếng ðộng” trong hệ thống não, xóa ði “sýõng mù” trong ðó. Ngýời ta chýa chắc nó có thay ðổi ðýợc sự sống còn của các tế bào não không nhýng nó tỏ ra hữu hiệu trong các giai ðoạn Alzheimer’s từ trung bình tới nặng. Những loại thuốc này làm ngýời ta tin týởng hõn vào việc làm giảm ðýợc bệnh Alzheimer’s. Những ngýời già, nhờ sự tin týởng này, ðã chịu khó ði khám bệnh thýờng xuyên hõn. Thýờng thì bệnh ðã nằm vùng từ ba ðến nãm nãm trýớc khi ðýợc phát hiện ra. Sự mù mờ của thời kỳ tiềm ẩn bệnh này làm ngýời chung quanh không hiểu ðýợc ngýời bệnh. Hậu quả thật thảm thýõng. Cách cý xử thay ðổi khác thýờng của ngýời bệnh mà chýa biết là bệnh có khi ðã dẫn tới ly dị, xa lánh và làm ngýời bệnh bị trầm cảm. Bà Hilda, một thýõng gia rất xông xáo, ðã nhuốm Alzheimer’s. Bà rất phẫn uất khi bị thu bằng lái xe, một biểu trýng cho sự ðộc lập của bà. Nhýng ðiều làm bà ðau khổ hõn là không ai hiểu bà. “Tôi ýớc ðýợc biết cách làm sao giải nghĩa cho những ngýời thân và bạn bè của tôi ðể họ hiểu ðýợc là sự mất trí trong những khoảng thời gian ngắn của tôi làm tôi cảm thấy nhý thế nào. Ðừng bảo tôi phải làm thế này thế kia, nhýng hãy cầm lấy tay tôi!”
Quên ði nhớ lại tức cýời,
Một con cá lội mấy ngýời buông câu.
(Ca dao)
Ðời sống chẳng bao giờ hứa hẹn một sự phẳng lặng. Con ngýời luôn ở trong tý thế trừng mắt nhìn nhau. Tranh dành, xô ðẩy, kèn cựa, lừa lọc... Ðó là những thực phẩm trần gian! Quên là một cách tạm lách ra khỏi những nhọc nhằn ðể tìm cho mình một khoảng trời xanh. Nhýng có những ðiều chẳng thể quên, mà cũng chẳng muốn quên. Những thân phận bềnh bồng ngoài xứ sở có bao giờ nguôi ðýợc tấc lòng vọng về cố hýõng?
ta lạ ðất trời, thýõng cố thổ
trãng buồn ðâu thể giữ màu xýa
có khi xót ðắng không vì rýợu
lòng cứ trầm mê ðiệu tiễn ðýa...
(Hoàng Lộc)
11/2004
Song Thao
Quên là một ðiều ích lợi. Ðầu óc chúng ta nhý cái hộp, chuyện nọ chuyện kia theo nãm tháng bị dồn vào ðầy hộp, chỗ ðâu ðể nhớ những chuyện mới? Nhýng ðầu óc chúng ta không giống nhý cái hộp thý trên internet. Khi hộp thý ðã ðầy thì những bức thý cũ tự ðộng bị delete cho những bức thý mới có chỗ tá túc. Ðầu óc chúng ta delete có ðiều kiện. Những gì ðáng nhớ, chúng ta nhớ. Những gì ðáng quên, chúng ta quên. Rắc rối xẩy ra là cái nào ðáng nhớ, cái nào ðáng quên. Những cái chúng ta muốn các bà xã quên ði thì các bả lại nhớ ðời. Những cái các bà muốn các ông phải nhớ thì các ông... delete cái một!
Muốn khỏi quên, trí óc chúng ta cần ðýợc nhắc lại. Muốn học bài cho thuộc phải ôn ði ôn lại. Mỗi lần ôn là bài học thấm vào ðầu chúng ta thêm một chút. Cứ lai rai nhý vậy là khó quên. Cũng khó quên là ngày sinh nhật của ngýời yêu. Ngày N còn xa mà bụng ðã bàn với cái túi tiền chọn quà chọn cáp. Khi ðã rýớc ðýợc nàng về dinh rồi thì sinh nhật nàng trở thành ngày khó nhớ. Ðó là một trong những ðiều khó hiểu của bộ nhớ trong ðầu chúng ta.
có khi týởng ðất ngậm ngùi
những sáng sýõng khói chào ðời sống lên
có khi anh týởng tình yên
mà câu hát cũ chợt quên chợt hoài
(Nguyễn Nam An)
Quên hay nhớ là bệnh của ngýời. Cái bệnh khôn vặt. Nhýng quên hung là bệnh của ngýời già. Bệnh thật chứ không phải bệnh giỡn. Bệnh nó nằm ngay trong ðầu, ðúng ra là trong bộ não. Cứ týởng týợng não của chúng ta nhý bộ máy của chiếc xe Mercedes chẳng hạn. Máy xịn, khỏe, chạy re re ngon lành. Nhýng chạy mãi thì cũng có ngày nó oải. Ðề máy thì cứ ậm à ậm ực không chịu... ca vui gì cả. Máy oải sớm hay muộn tùy ngýời chủ xe. Nếu xe ðýợc ãn dầu nhớt ðàng hoàng, máy móc ðýợc kiểm soát ðúng hạn kỳ, hý ðâu sửa ðấy cái rụp thì máy không phản ta. Tuổi già cũng dĩ nhiên phải... lão. Những giao ðiểm thần kinh có nhiệm vụ báo ðộng những trạm trung chuyển thần kinh trong ðầu chúng ta cũng rỉ sét với thời gian. Não chúng ta ít bén nhậy hõn. Vào khoảng 25 tuổi, não của chúng ta trong tình trạng... xịn nhất. Những tế bào thần kinh trong não của chúng ta ðýợc thay thế hoài. Mỗi tế bào cũng có tử có sinh. Cái sinh thay thế cái tử. Cái không ðýợc dùng hay ít ðýợc dùng cũng bị loại ði. Sự tử sinh này diễn ra ngay cả khi con ngýời chýa chui ra khỏi bụng mẹ, còn là cái bào thai.
Khi có tuổi, chúng ta trở nên chậm chạp hõn. Nhìn dáng ngýời ði ðứng, chúng ta có thể thấy ðýợc tuổi già. Nó nặng nề lắm. Nhìn bề ngoài ðã vậy, bề trong cũng rứa. Ðầu óc chúng ta cũng... già. Già thì chậm nhýng già cũng tích lũy ðýợc nhiều kinh nghiệm, trội về kiến thức tổng quát và thái ðộ ứng xử. Trẻ thì nhanh hõn già, ðiều ðó khỏi phải ngôn. Nhà tâm lý thần kinh Gabriel Léonard ðã thử làm thí nghiệm với hai lớp tuổi: lớp tuổi 16 và lớp tuổi 77. Qua những câu trắc nghiệm thử trí thông minh và tài ứng xử, ông nhận thấy những ngýời già hõn những ngýời trẻ về khả nãng ðọc hiểu, giầu ngữ vựng. Trong một câu trắc nghiệm về ðánh ðồng những con số và một chuỗi những biểu týợng, cả hai nhóm ðều làm ðýợc nhýng nhóm trẻ làm nhanh hõn. Nhóm già chậm vì phải tốn nhiều thời gian hõn khi mở những ngãn kéo của trí nhớ ðể tìm một chữ, một cái tên hay một ngày tháng nào ðó.
Chậm chạp nhiều hay ít tùy thuộc vào tuổi tác, dĩ nhiên, nhýng cũng do sức khỏe tinh thần của chúng ta. Bà bác tôi, hiện sống ở Saigon, chỉ thiếu có 3 nãm nữa là ðầy trãm tuổi. Vậy mà trí nhớ vẫn minh mẫn lạ thýờng. Bộ nhớ của bà hết xẩy! Bà vẫn nhớ vanh vách ngày sinh tháng ðẻ của gần hết ngýời trong họ hàng gần xa. Những sự kiện xẩy ra trong quá khứ vẫn ðýợc bà kể lại từng chi tiết lại còn phụ họa thêm ngày tháng chính xác nhý thýờng. Những ngýời trẻ hõn bà, thua xa! Phải chãng, nhý bộ máy của chiếc Mercedes, bà chịu khó châm dầu nhớt ðều ðều? Dầu nhớt ðó là gì? Ãn uống kiêng cữ? Thể dục? Chõi ô chữ?
Tới tuổi lão là chúng ta hay quên. Ðang nói chuyện ngon trớn, bỗng khựng lại, quên bẵng hẳn một cái tên rất quen thuộc rõ ràng mới nhớ ðây. Phải nghiệm một hồi, cầu viện tới những liên týởng, trí óc chúng ta mới bật ra ðýợc cái tên ðó, một cách muộn màng. “Tôi vừa ðịnh nói với anh cái gì mà tự nhiên quên hẳn mất!” Ðó là câu than thở quen thuộc của các... quên sĩ. Cái quên nó nhý một bàn tay ma, dí vào một cái là làm trắng xóa ðầu óc. Thua! Kinh nghiệm ðau thýõng này, cứ nhai ðýợc cõm hõn nửa thế kỷ, hầu nhý mọi ngýời ðều có, tuy nhiều ít khác nhau. Nó là chứng cớ ðáng ghét của việc sa sút trí nhớ. Muốn khỏi sa sút, cần luyện tập. Tôi có cách luyện tập riêng, chẳng khó khãn gì, chắc nhiều ngýời cũng ðã làm nhý vậy. Mỗi khi ngồi rảnh rỗi, tôi cố nhớ lại những sự kiện xảy ra trong quá khứ, càng xa càng tốt. Chẳng hạn nhý ngày này tuần trýớc mình làm gì, ngày này tháng trýớc mình có chuyện gì, khoảng thời gian này nãm ngoái mình ðang ở ðâu? Việc này xẩy ra trýớc hay sau việc kia? Sinh nhật nãm ngoái tổ chức ở ðâu, có những ai tham dự, ãn món gì? Lối “thể dục” này bắt óc não làm việc, tạo ðýợc một trí nhớ tốt.
Kém trí nhớ, vô cùng phiền hà. Cứ hở với hả làm con cháu phát chán! Mất trí nhớ ðúng là một cái tội. Nó... Alzheimer’s! Bệnh Alzheimer’s chuyên chõi những ngýời già. Càng già càng Alzheimer’s dữ! Tại Canada, theo tuổi tác, số ngýời mắc bệnh tãng theo cấp số cộng cho mỗi 5 nãm tuổi. Tuổi 60, 1%; 65, 2%; 70, 4%; 75, 8%; 80, 16%; 85, 32%; 90, 64%! Nói cho cụ thể thì tới tuổi 90, cứ 3 cụ thì có 2 cụ chõi với anh Alzheimer’s! Vậy mà ở Canada hiện nay có hõn 4 ngàn cụ trên trãm tuổi. Những tiến bộ về y học sẽ ðẩy con số các... Bành Tổ này tãng lên nữa trong týõng lai. Ngýời ta ýớc lýợng 15 nãm nữa, con số các cụ trãm tuổi sẽ tãng gấp ðôi!
Alzheimer’s, “chân dung” hắn ra sao? Aglia Zavliaris có một bà mẹ rất mê shopping. Cửa hàng nào tọa lạc tại chỗ nào, cụ chẳng bao giờ quên. Býớc chân vào một shopping center, cần tới tiệm nào, cụ tới cái một, chẳng cần bản ðồ bản ðiếc gì cả. Rồi có một ngày, Aglia nhận thấy ở mẹ có những ðiều hõi lạ trong cách cý xử, khả nãng ứng phó, khả nãng hồi nhớ. Nhýng Anglia nghĩ rằng chẳng có gì quan trọng. Già cả, ai cũng vậy! Một buổi tối ngồi coi TV ở nhà, trên màn ảnh là một phim quen thuộc cụ ðã coi ði coi lại nhiều lần. Tới một cảnh ðánh nhau, cụ bỗng sợ một cách lạ lùng, sợ ðến chết ðýợc. Rồi dần dần những con số, thời gian, ngày tháng ra khỏi trí nhớ của cụ. Cho tới một ngày, cụ ra mua ðồ ở một tiệm tạp hóa gần nhà, cụ bỗng quên ðýờng về! Gia ðình ðýa cụ ði bệnh viện, thay nhau sãn sóc, nhýng cụ càng ngày càng quên dữ. Cho tới ngày cụ quên không nhớ... ði. Ðành phải gửi cụ vào nhà sãn sóc ðặc biệt. Cụ mất vào nãm 1997.
Mẹ tôi mất vào ðúng ngày lễ Giáng Sinh nãm 2002. Cũng Alzheimer’s! Nãm 1995, sau mýời nãm xa nhà, tôi trở về. Mẹ tôi rạng rỡ nắm lấy tay tôi giọng lạc ði. Thằng S. nó về thật ðây này! Mýời nãm trýớc, tôi ra ði, không bao giờ nghĩ là lại có ngày trở về thãm gia ðình ðýợc. Ngày tôi ði, mẹ tôi trốn vào trong phòng, không dám nhìn tôi dắt díu vợ con rời khỏi nhà. Bà là ngýời cả nghĩ. Con cái từng ðứa cứ rời bà ra ði tìm ðất sống. Bà vẫn thýờng nói: ðó là do cái chế ðộ ðang cai trị ðất nýớc ðẩy chúng ra ði. Ði ðýợc ðứa nào, mừng cho ðứa ðó. Nhýng trong thâm tâm, bà vẫn luôn luôn mang lòng oán hận chế ðộ. Thời buổi nhố nhãng làm gia ðình tan tác! Bà nuốt nỗi buồn vào trong. Những ngày tôi trở về, quanh quẩn bên bà, mẹ tôi hay kể chuyện ðời xýa. Có những chuyện bà kể ði kể lại mà lúc nào cũng týởng nhý ðang kể lần ðầu. Có những chuyện bà lẫn chi tiết từ chuyện này qua chuyện khác. Bà ðã lẫn! Cũng tròm trèm tám chục tuổi rồi! Ðối với ngýời già, lẫn lộn là chuyện thýờng. Tôi ra ði lại.
Sáu nãm sau, tôi trở về lần thứ hai. Lần này thấy rõ ràng bà bị Alzheimer’s. Cách xử sự, lối nói chuyện của bà vẫn nhý có vẻ tỉnh táo. Tôi mang về những sấp vải may áo dài có màu sắc nhu mì và những nét vẽ ðõn sõ, thứ mà từ xýa tới giờ bà vẫn thích, bà hớn hở ôm vào lòng. Khi tôi ðýa bà một tấm áo len màu hõi týõi, bà không thích, trả lại, nhất ðịnh không lấy. Ðýa cho bà bao nhiêu kẹo chocolat, bà cýời vui võ hết. Bà vốn thích loại kẹo này. Có ðiều, biết là có ngýời thân từ ngoại quốc về, biết những món quà này là... hàng ngoại, thứ bà vốn ýa, nhýng bà không nhận ra tôi là ai. Em tôi hỏi, bà chỉ bảo thấy quen quen! Trong những ngày gần bà, tôi cố nhắc lại những chuyện xýa, nhấn mạnh tới những chi tiết bà thích, bà vui vẻ bắt chuyện. Tôi gợi lại những kỷ niệm cũ giữa hai mẹ con mong dắt ðýợc bà tới chỗ nhận ra tôi là con. Vậy mà vô ích. Có ðiều là khi tôi ði chõi bao giờ bà cũng ra ðứng ở cửa nhý có ý chờ tôi về. Khi tôi về, bà mừng. Tôi nghĩ là trong một góc ký ức nào ðó, bà vẫn biết tôi là ngýời thân, rất thân thuộc, nhýng quên không biết tôi là ai. Chị tôi, em tôi, các cháu tôi, những ngýời quanh quẩn bên bà hàng ngày thì bà vẫn biết. Bà cô tôi, thýờng hay chõi bài với bà ngày trýớc, dù ở mãi tận Ban Mê Thuột, thỉnh thoảng mới về thãm bà, bà cũng vẫn biết. Thấy tình cảnh nhý vậy, bà cô tôi ðã thử làm một cuộc trắc nghiệm. Bà kéo tôi lại ngồi gần, hỏi mẹ tôi:
“Chị có biết thằng S. không?”
“Biết chứ sao không?”
“Thằng S. bây giờ ở ðâu?”
“Nó ở bên Mỹ!”
“Thằng S. con ai chị có nhớ không?”
“ Con tôi chứ con ai!”
Bà cô tôi, chỉ vào tôi.
“Thằng S. nó ðây này.”
Mẹ tôi, mặt rầu rầu, buông một câu:
“Cô này chỉ nói giỡn!”
Tôi ở trong nhà, ði ra ði vào, bà cứ nhìn theo. Ðôi lúc bà nói ðùa, nhý ngày xýa bà vẫn thýờng hay khôi hài. Cái ông này cứ ở ðây hoài! “Cái ông này” là ai, bà không biết. Ngày lại phải ra ði, tôi nói với bà.
“Tối nay con phải ði rồi mẹ ạ.”
“Ông ði ðâu?”
“Con về lại Mỹ.”
Bà cýời vang lên.
“Mỹ nào nó thèm lấy ông mà về!”
Có lẽ, trong ðầu óc bà, vẫn là thời gian ngày xýa. Ði Mỹ, chỉ có những ngýời lấy chồng Mỹ! Ðúng một nãm sau, tôi trở về lại, ðể ôm tấm hình bà dẫn ðầu ðám tang!
Ở Canada có 238 ngàn ngýời bị Alzheimer’s. Mỗi nãm chính phủ phải chi ra gần 4 tỷ ðô cho cãn bệnh này. Ngýời bị Alzheimer’s trải qua từng giai ðoạn: nhẹ, trung bình và nặng. Có khi giai ðoạn này chồng lên giai ðoạn kia. Việc chữa trị không nhắm vào việc chữa dứt cãn bệnh mà cố giữ sao cho bệnh nhân ở giai ðoạn nhẹ lâu chừng nào tốt chừng ấy. Những thứ thuốc trị bệnh ngày nay nhý Aricept, Exelon và Reminyl, tuy có tác dụng hõi khác nhau, nhýng cùng nhắm vào việc tãng thêm lýợng acetycholine trong não. Những nghiên cứu cho biết là thứ hóa chất cần cho trí nhớ này có rất thấp nõi những ngýời bệnh Alzheimer’s. Một thứ thuốc mới, Memantine, giúp giữ glutamate, một hóa chất khác cần cho não, ðã ðýợc dùng ðể trị bệnh mất trí nhớ từ nhiều nãm nay tại Âu Châu, nay mới ðýợc chấp thuận dùng ở Mỹ. Tuy vậy, Canada vẫn chýa gật ðầu công nhận. Memantine giúp làm giảm “tiếng ðộng” trong hệ thống não, xóa ði “sýõng mù” trong ðó. Ngýời ta chýa chắc nó có thay ðổi ðýợc sự sống còn của các tế bào não không nhýng nó tỏ ra hữu hiệu trong các giai ðoạn Alzheimer’s từ trung bình tới nặng. Những loại thuốc này làm ngýời ta tin týởng hõn vào việc làm giảm ðýợc bệnh Alzheimer’s. Những ngýời già, nhờ sự tin týởng này, ðã chịu khó ði khám bệnh thýờng xuyên hõn. Thýờng thì bệnh ðã nằm vùng từ ba ðến nãm nãm trýớc khi ðýợc phát hiện ra. Sự mù mờ của thời kỳ tiềm ẩn bệnh này làm ngýời chung quanh không hiểu ðýợc ngýời bệnh. Hậu quả thật thảm thýõng. Cách cý xử thay ðổi khác thýờng của ngýời bệnh mà chýa biết là bệnh có khi ðã dẫn tới ly dị, xa lánh và làm ngýời bệnh bị trầm cảm. Bà Hilda, một thýõng gia rất xông xáo, ðã nhuốm Alzheimer’s. Bà rất phẫn uất khi bị thu bằng lái xe, một biểu trýng cho sự ðộc lập của bà. Nhýng ðiều làm bà ðau khổ hõn là không ai hiểu bà. “Tôi ýớc ðýợc biết cách làm sao giải nghĩa cho những ngýời thân và bạn bè của tôi ðể họ hiểu ðýợc là sự mất trí trong những khoảng thời gian ngắn của tôi làm tôi cảm thấy nhý thế nào. Ðừng bảo tôi phải làm thế này thế kia, nhýng hãy cầm lấy tay tôi!”
Quên ði nhớ lại tức cýời,
Một con cá lội mấy ngýời buông câu.
(Ca dao)
Ðời sống chẳng bao giờ hứa hẹn một sự phẳng lặng. Con ngýời luôn ở trong tý thế trừng mắt nhìn nhau. Tranh dành, xô ðẩy, kèn cựa, lừa lọc... Ðó là những thực phẩm trần gian! Quên là một cách tạm lách ra khỏi những nhọc nhằn ðể tìm cho mình một khoảng trời xanh. Nhýng có những ðiều chẳng thể quên, mà cũng chẳng muốn quên. Những thân phận bềnh bồng ngoài xứ sở có bao giờ nguôi ðýợc tấc lòng vọng về cố hýõng?
ta lạ ðất trời, thýõng cố thổ
trãng buồn ðâu thể giữ màu xýa
có khi xót ðắng không vì rýợu
lòng cứ trầm mê ðiệu tiễn ðýa...
(Hoàng Lộc)
11/2004