Khieu Vu, Dance

[Vĩnh Long]

Belly Dance

Múa bụng


Uyển Mai

Múa bụng ‒ Nghệ thuật bốc lửa


Cơn sốt của các thiếu nữ Á châu

Trong một vài năm gần đây, múa bụng như một làn sóng lan nhanh ra nhiều nước trong khu vực Đông Nam Á như Hoa Lục, Nhật Bản, Hàn Quốc, Hongkong… Cô Ara Hwang, một vũ sư Hà Quốc, đã đưa điệu múa gợi cảm này đến Hà Nội năm 2007 và tạo ra cơn sốt múa bụng tại Việt Nam


múa bụng – cái tên thuần Việt này xuất phát từ một trong những động tác cơ bản và quan trọng nhất của Belly Dance. Đó là chuyển động cơ bụng một cách nhuần nhuyễn và sáng tạo, động tác lắc hông đều đặn nhịp nhàng với giai điệu của trống solo hoặc tiết tấu Trung Đông, chính là một trong những nét quyến rũ rất đặc trưng không thể nhầm lẫn của Belly Dance.

Tâm lý chung của nhiều bạn trẻ Việt Nam tìm đến Belly Dance để giữ được vóc dáng tốt và có sức khỏe hoàn hảo, đồng thời cũng là một cơ hội để học hỏi những cái mới, cái đẹp từ một đất nước xa lạ nhưng đầy quyến rũ ở Trung Đông. Những bạn gái có cơ thể hơi đầy đặn đôi khi sẽ cảm thấy …sợ vì thiếu tự tin, không muốn biểu diễn. Nhưng múa bụng lại là một bộ môn nghệ thuật có khả năng đánh thức sự tự tin và niềm lạc quan của bạn. Nên bạn đừng lo và hãy luôn nhớ rằng cơ thể người phụ nữ phải đầy đặn mới có khả năng truyền tải hết linh hồn của Belly Dance. Và cơ thể bạn phải đủ chất, đủ da đủ thịt mới gây được sức quyến rũ, có năng lượng để sống tốt, sống khỏe. Ngoài ra học múa bụng cũng là một cách giảm stress và khiến cơ thể uyển chuyển, dẻo dai hơn, tránh được các bệnh sức khỏe sau này. (1)


Có được một vóc dáng mảnh mai, nhất là có cái bụng phẳng như tấm thớt là một trong những ước mơ muôn đời của nữ giới. Bụng là nơi khó làm cho nhỏ. Rất nhiều người than thở rằng tập động tác bụng hoài mà chẳng có kết quả. Bơi lội có lẽ là cách hiệu quả nhất để có cái bụng thon, nhưng không phải ai cũng có điều kiện đến hồ bơi, nhất là ở Việt Nam, nơi hồ bơi là ổ vi trùng. Vì thế không lấy làm lạ nếu múa bụng nhanh chóng trở thành một phong trào cuốn hút các thanh nữ Việt Nam như một môn thể dục thẩm mỹ và giải trí.


Điệu múa gợi cảm

Múa bụng (tiếng Anh là “Belly Dance”) có nguồn gốc từ những quốc gia vùng Trung Đông. Múa bụng được chia làm hai nhóm. Nhóm thứ nhất có tên Arab là Raqs Baladi, điệu múa thôn dã. Đây là một điệu múa dân gian trong những lễ tiệc (như đám cưới) hay để vui chơi, giải trí. Đến khi vũ điệu này được đem tới các nước châu Âu thì trở thành nhóm thứ hai, Raqs Sharqi, “điệu múa phương đông.”

Múa bụng trước mặt Bác
Nguồn: images.vietnamnet.vn
--------------------------------------------------------------------------------

Một đặc điểm hấp dẫn khác của múa bụng là bộ trang phục của vũ công trông khá mát mẻ; Bộ bedleh (“bộ quần áo” theo tiếng Arab) gồm có: áo ngực bó sát người, dây thắt lưng bó ngang hông, và váy dài hay quần rộng và mỏng. Áo ngực và dây lưng thường được trang trí với những dây hạt cườm hay những đồng xu bằng kim loại. Những dây cườm và đồng xu rung rinh, phát ra tiếng leng keng làm tăng sự hấp dẫn của điệu múa và… người đang múa.

Mặc áo hở… rốn cũng có lý do của nó. Nhiều cô ban đầu mắc cở, cứ mặc nguyên áo cánh quần dài. Bà Sun, một vũ sư Đài Loan, cho biết,

“Ban đầu các học trò của tôi rất ngại để hở bụng vì họ sợ bụng mình trông không đẹp. Nhưng khi họ đã học đến mức cao hơn, họ cảm thấy tự tin và bắt đầu sắn áo lên, thậm chi mặc bộ đồ “truyền thống.” Điều này (nhìn thấy bụng) giúp người thày có thể chỉnh sửa động tác của học trò dễ dàng hơn.” (2)

Trong tiếng nhạc huyền bí của xứ Ngàn Lẻ Một Đêm, trong bộ cánh gợi cảm, các cô gái uốn éo thân hình và cảm thấy vui vẻ hơn, trẻ trung hơn, thậm chí… sexy hơn. Vì thế những lớp múa bụng mọc lên như nấm. Theo báo Sinh Viên Việt Nam, nữ sinh viên chiếm phần lớn quân số lớp học. Có cả những bạn học sinh trung học nữa. Tất cả đều tham gia tập luyện rất miệt mài, có bạn đã chính thức có mặt trong vũ đoàn đi biểu diễn…

“Trúc xinh trúc mọc bờ ao, em xinh em vịn cột nào cũng xinh”
Nguồn: weirdasianews.com
--------------------------------------------------------------------------------

Chỉ cần một căn phòng rộng, một cái máy phát nhạc, một người hướng dẫn… thế là có một lớp múa bụng. Rất thích hợp cho hoàn cảnh eo hẹp của Việt Nam. Nên dù ở châu Á đã có những phong trào cũng rầm rộ không kém như Múa Cột (Pole Dance), nhưng múa bụng đã chứng tỏ ưu thế của nó tại Việt Nam.

Sexy đến mức đáng ngại

Trong khi các cô hớn hở vui mừng vì kiếm được một sở thích giải trí, thư dãn, thể dục… tiện lợi đủ bề thì các “chàng” tỏ ra không được… vui!

Một blogger lên Yahoo than thở (3):


Sau vài tháng học múa bụng, bạn gái của tôi bắt đầu múa trong các dịp sinh nhât, các bachelor parties (được tổ chức trong một nhóm đàn ông cho người thanh niên trước ngày thành hôn). Cô ta được trả tiền và nói rằng theo truyền thống là như thế. Tôi nghĩ cô ấy gián tiếp hành nghề múa cởi áo. Các bạn có nghĩ rằng tôi nên để cho bạn gái mình múa bụng trước cả đám đàn ông hay không? Người coi thỉnh thoảng được quyền chạm vào hông cô ấy để làm oai với người khác. Cần nói cô ấy mặc một cái áo ngực thêu và váy dài.


Quả thật, bộ trang phục mỏng manh và những động tác gợi cảm dễ làm cho người xem nghĩ rằng múa bụng là một điệu vũ kích dục. Nhưng múa bụng không giống điệu vũ nóng bỏng Lambada của cuối thập niên 80 ở điểm người múa không cần bạn diễn. Các cô có thể tụ họp và vui chơi riêng với nhau theo kiểu cấm ngoại thủy không ai được biết.

Tuy nhiên, trong một xã hội nhiều tệ nạn như Việt Nam, khi thấy con gái, bạn gái… quá mê mải trong tiếng nhạc, điệu vũ gây kích thích như múa bụng chắc chắn nhiều cha mẹ và bạn trai không khỏi lo ngại: Hôm nay chỉ là một trò giải trí, biết đâu ngày mai sẽ là nỗi đam mê. Và nghề diễn viên là một nghề đầy cạm bẫy.

Cô Schaida và cô Saleema, hai vũ công chuyên biểu diễn trong các nhà hàng, chia xẻ kinh nghiệm của họ trong việc nhận tiền thưởng của khách như sau (4):


KHÔNG BAO GIỜ cho khách nhét tiền thưởng vào áo ngực của bạn. Nếu khách đưa tay tới áo bạn, hãy bước lùi lại, vẫy ngón tay và nhẹ nhàng nói KHÔNG. Hãy đặt hai tay lên hông của bạn và ra dấu cho khách nhét tiền vào thắt lưng. Nếu khách không hiểu ý thì nhắc lại. Nếu khách vẫn không hiểu thì hãy múa ra chỗ khác.

Lâu lâu có khách còn đưa tiền bằng răng. Ui cha! Thấy mà ghê! Luôn luôn có những thanh niên thích làm le với bạn bè. Gặp người như vậy chúng tôi thường lờ đi. Còn nếu nhằm lúc vui vẻ chúng tôi sẽ làm bộ như đưa người mình tới nhưng bất ngờ lấy tay giựt tiền ra rồi vẫy vẫy như nói: “Anh bạn thua rồi nhé!” Điều này khiến mọi người phá lên cười…


Liệu các vũ công múa bụng ở Việt Nam có “được quyền” áp dụng những cách tự bảo vệ mình như thế hay không?

Hãy múa với sự thận trọng

Khi thấy vòng số 2 nhỏ lại và đẹp ra các bạn gái hẳn sẽ vui vẻ lắm và càng thích thú hơn với múa bụng. Nhưng đừng quên múa bụng, cũng như mọi môn thể dục thể thao khác, có thể gây chấn thương nếu bạn không cẩn thận.

Cô Shira (Julie Elliot), một vũ công kinh nghiệm, trong chuyên đề “Avoid Injury from Belly Dancing” (Tránh bị thương khi tập múa bụng) đưa ra những lời khuyên như sau:

Shira và y trang múa bụng
Nguồn: shira.net
--------------------------------------------------------------------------------

‒ Nguyên tắc cơ bản đầu tiên: Nếu bạn thấy đau, hãy ngừng lại. Nguyên nhân có thể vì bạn làm không đúng động tác, hay bạn làm đúng nhưng các bắp thịt của bạn không đủ mạnh. Cũng có thể là bạn sẽ không thể làm được vì trước đó bạn đã bị chấn thương, bị giải phẫu, hay đơn giản vì cấu trúc cơ thể của bạn vốn sẵn như vậy. Dù sao đi nữa, khi thấy đau, bạn phải ngưng lại ngay và tìm nguyên nhân.

‒ Chú ý tới tư thế khi múa: Hầu như ai cũng biết tư thế sai tạo ra dáng vẻ xấu. Đừng khòm lưng, rụt vai. Nhiều phụ nữ đi giày cao gót thường đứng với mông nhô ra sau để giữ thăng bằng. Khi múa không mang giày, những phụ nữ này vẫn giữ thói quen đó, điều này có thể làm phần lưng dưới bị đau.

‒ Coi chừng những động tác quá thấp: Những động tác hạ thấp chân trên sàn trông thật đẹp, nhưng có thể làm đau đầu gối. Nhiều vũ công va đầu gối xuống sàn khi đổi từ chân này qua chân kia. Bạn nên mang đệm lót cho đầu gối nếu muốn thực hiện những động tác này. Cũng đừng quên tập những động tác chân để bắp thịt chân chịu đựng được.

Liệu có bao nhiều huấn luyện viên múa bụng am hiểu những nguyên tắc cơ bản như thế khi các sàn múa bụng được hình thành hết sức tự phát và thầy dạy cũng mạnh ai nấy làm. Dường như hầu hết các vũ sư đều tự mày mò học hỏi qua sách báo, băng hình và tự tập luyện, rồi mở lớp dạy. Thậm chí có sinh viên ở lứa 9X vừa học xong ở sàn múa A, ngay lập tức đã trở thành vũ sư ở sàn múa B. (5)

Một công bố mới đây của hang Kotex cho biết 91% phụ nữ Việt Nam không hiểu hoặc hiểu sai về cơ thể mình. Những kiến thức giới trẻ tự thu lượm được thường mang tính chắp vá, rời rạc và đôi khi còn trái nghịch nhau. Trong khi đó, những luồng thông tin xấu lại tràn lan công khai trên thị trường, chưa kể đến sự lôi kéo, rủ rê của bạn bè hay những thành phần xấu trong xã hội khiến cho các bạn trẻ rất dễ rơi vào tình trạng mất cân bằng trong sự hiểu biết về lĩnh vực bảo vệ sức khỏe sinh sản và giới tính. (6)

Trong một xã hội bộn bề như Việt Nam, các bạn gái cần hết sức cẩn thận khi kết thân với một nghệ thuật nóng bỏng như múa bụng. Coi chừng “lợn lành thành lợn què”, cũng coi chừng những cạm bẫy chờn vờn chung quanh, và nhất là đừng để ngọn lửa hưng phấn bốc lên cao đến mức làm mình bị phỏng mặt. (7)

[Vĩnh Long]

Belly Dance

[Vĩnh Long]

Phục hiện một điệu múa cổ gần 700 năm tuổi
Thứ hai, 17 Tháng chín 2007, 16:45 GMT+7

Tags: Bài Bông, Múa Bài Bông, Thời Hồ, Thanh Hóa, Khải Định, Edouard Hocquard, được sử dụng, điệu múa, năm tuổi, bài hát, ca trù, chúc thọ, phục hiện, diễn, nhà

Tương truyền điệu múa này có từ đời Trần nhưng trong chính sử thì chưa thấy có sách nào ghi chép lại cụ thể.


Múa Bài Bông do bác sĩ người Pháp Charles-Edouard Hocquard chụp vào đầu thế kỷ XX.

Múa Bài Bông trong dân gian còn có một tên gọi khác là Bắt Bài Bông, là một điệu múa nằm trong hệ thống các bản múa của nghệ thuật Ca trù (Gồm múa Bỏ bộ, múa Tứ Linh, múa Bài Bông). Điệu múa này thường được sử dụng trong các dịp đại lễ của chốn giáo phường, trong không gian uy nghi ở nơi cửa đình khi hát thờ một năm thường được sử dụng hai lần và ngày giỗ tổ Ca trù và tháng 3 và tháng 11 âm lịch. Bên cạnh đó trong không gian Cửa quyền tức là hát tại các dinh quan, đám khao vọng chúc thọ lớn, điệu múa này cũng được sử dụng, những nghệ nhân Ca trù vẫn coi điệu múa Bài Bông như một dùng để múa chầu, múa ngự.

Tư liệu còn để lại cho thấy vào dịp Tứ tuần đại khánh (Mừng thọ 40 tuổi) của vua Khải Định (năm 1924) thì đoàn ca công ở Thanh Hóa đã đưa điệu múa này vào trong Huế để biểu diễn chúc thọ vua.

Tương truyền điệu múa này có từ đời Trần nhưng trong chính sử thì chưa thấy có sách nào ghi chép lại cụ thể. Sách Việt Nam Ca trù biên khảo có ghi chép lại là điệu múa Bài Bông là do Trần Quang Khải dựng ra để ca múa trong ngày lễ Thái Bình diên yến do vua Trần Nhân Tông tổ chức sau khi đánh thắng quân Nguyên – Mông lần thứ 3. Cũng trong cuốn sách này có viết: “Múa Bài Bông là nhã nhạc của đế vương thịnh điển nhất trong nhạc giới”.


Đoàn ca công Thanh Hóa trong dịp tứ tuần đại khánh của vua Khải Định.

Múa Bài Bông do bác sĩ người Pháp Charles-Edouard Hocquard chụp vào đầu thế kỷ XX.

Trong sách Tuyển tập thơ Ca trù, nhà thơ Ngô Linh Ngọc lại viết rằng: Múa Bài Bông do Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật dựng nên. Về lai lịch tác giả của điệu múa Bài Bông có thể chưa chắc chắn nhưng có nhiều dấu vết có thể coi đó là một điệu múa của thời nhà Trần:

Thứ nhất: Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông xâm lược lần thứ 2, nhà Trần có bắt được con hát Tuồng tên là Lý Nguyên Cát trong đám loạn quân của Toa Đô, sau đó Lý Nguyên Cát tự nguyện xin ở lại và dạy hát Tuồng, trong đó có vở Vương mẫu hiến đào được các con em vương hầu lúc bấy giờ tranh nhau học. Điệu múa Bài Bông còn lại cho đến ngày nay thì về phần giai điệu ảnh hưởng khá nhiều chất nhạc của Tuồng trong đó, mang ý chúc thọ với các động tác thể hiện hình ảnh hiến đào, dâng tửu rất sang trọng và tao nhã.

Thứ hai: Điệu múa bài Bông có tất cả 9 màn; trong đó có một màn được gọi là hay nhất, động tác và ca từ hay nhất thì lại trệch ra khỏi ý nghĩa chung của nội dung điệu múa. Đó chính là bài Thời Hồ (hay còn gọi là Đào viên kết nghĩa lấy tích trong Tam quốc khi Lưu Bị - Trương Phi – Quan Công kết nghĩa vườn đào khuông phù Hán thất).

Tại sao giữa một điệu múa tưởng chừng để chúc thọ cầu phúc cho muôn dân lại trệch ra một bài như vậy? Còn nhớ câu nói tổng kết của thành công chiến thắng 3 lần chống quân Nguyên – Mông xâm lược Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn có nói do: “Vua tôi đồng lòng, anh em hòa thuận, nước nhà chung sức” nên mới có được chiến thắng vang dội tạo nên hào khí Đông – A của vương triều nhà Trần. Phải chăng lấy tích “Đào viên kết nghĩa” ở đây chính là minh họa cho chính câu “Vua tôi đồng lòng, anh em hòa thuận” mà Trần Quốc Tuấn đã nói.

Điệu múa Bài Bông được coi là báu vật của mỗi giáo phường. Thông thường chỉ có giáo phường nào lớn mạnh hay được đi hát thờ ở mỗi dịp tế lễ ở đình, ở dinh quan, hay vào kinh Chúc Hỗ hát chầu ngự vua mới có được một đội múa Bài Bông, vì chi phí để thành lập một đội như vậy rất tốn kém.

Đội múa ít nhất là 4 người theo mức độ quan trọng của không gian diễn xướng mà tăng số lượng người lên gấp đôi: hoặc 8 hoặc 16, những dịp đại lễ thì phải 32 người múa.

Về trang phục các cô khi múa thì mặc áo mã tiền thêu kim tuyến, chân áo đính chân chỉ hạt bột, trên mũ gắn một quả bông, hai vai bên vai đeo đèn hình hoa sen, tay cầm quạt tầu, lúc thì xếp quạt, lúa xòe quạt linh hoạt và trông rất vui mắt. Các cô đầu vừa múa và vừa hát, động tác múa ứng hợp với lời hát đã được cách điệu đi nhiều, động tác múa lạ không giống với bất cứ lối múa của các nghành nghệ thuật nào. Đi kèm với đội múa là một đội nhạc: có Quản giáp cầm trống cái giữ nhịp, một người đánh đàn đáy, một đàn nguyệt bốn dây (vẫn gọi là đàn tứ đoản); một đàn tam; một trống mảnh, chiêng và trống cơm, lúc tấu nhạc khoan thai, vui tươi gợi nên cảnh thái bình.

Múa Bài Bông gồm 9 màn nhưng trên thực tế chỉ diễn 6 màn theo thứ tự: Một bài hát Kéo ra (Tựa như màn giáo đầu) – Bài hát Xuân (Ca ngợi cảnh sắc tươi vui đất nước trong vào mùa Xuân, tương tự như vậy có các bài Hạ - Thu – Đông, khi diễn xướng mà linh hoạt tùy theo tiết mùa mà đổi bài hát) – Sau bài hát Xuân đến bài hát Khách – Tiếp vào bài Thời Hồ (Tức là Đào viên kết nghĩa) – Tiếp tục là một bài hát Khách và kết thúc là bài Kéo vào. Múa đủ 6 màn hết gần một tiếng. Từ trước đến nay hiếm có một điệu múa nào kéo dài được như thế.

Trong chốn giáo phường vẫn coi điệu Bài Bông là một điệu múa chúc thọ, nhưng trên thực tế khi tìm hiểu và phân tích ý nghĩa thông qua sự sắp xếp các màn múa, mức độ quan trọng, những dấu hiệu đặc biệt khi phân tích bài Thời Hồ thì thấy có thể đây không phải đơn thuần là một bài múa mang tính chất chúc thọ mà chính là điệu múa xưng tụng cảnh đất nước thanh bình cũng như ý nghĩa thành công của việc 3 lần chiến thắng quân Nguyên – Mông xâm lược tạo nên hào khí Đông – A của vương triều nhà Trần. Tất nhiên phân tích cặn kẽ ý nghĩa điệu múa này đòi hỏi một cứ liệu khoa học chắc chắn, điều chúng tôi nói ra cũng chỉ là một tham khảo bước đầu đối với điệu múa đặc biệt này.

Hiện còn một số tư liệu liên quan đến điệu múa Bài Bông:

Đầu tiên phải kể đến bức ảnh của đòan ca công Thanh Hóa chụp tại Huế trong dịp Tứ tuần đại Khánh của vua Khải Định, trong bức ảnh thấy rõ một đội múa Bài Bông với quần áo đặc biệt và tay cầm quạt tầu.

Thứ hai là hai tấm ảnh của bác sĩ Charles-Edouard Hocquard, một vị bác sĩ quân y đã theo đoàn viễn chinh Pháp sang Việt Nam đầu thế kỷ 20, ba tấm ảnh trên được lấy tại trang web của ông về hình ảnh một đội múa Bài Bông đầu thế kỷ.

Năm 1945, giới nghệ sĩ Hà Nội đã tổ chức một buổi diễn tại nhà hát lớn nhằm quyên góp ủng hộ chính phủ trong tuần lễ vàng và lấy tiền cứu đói. Trong đó những nghệ sĩ như Quách Thị Hồ, Chu Thị Năm… diễn vở Lưu Bình - Dương Lễ; cụ Quản ca giáo phường Khâm Thiên lúc bấy giờ là cụ Phó Đình Ổn thì dựng múa Bài Bông, họa sĩ dựng sân khấu bấy giờ là ông Lưu Văn Sìn. Từ đó cho đến bây giờ thì múa Bài Bông chưa được diễn lại một lần nào.

Năm 1980, đoàn làm phim Hát cửa đình Lỗ Khê của Trung tâm nghe nhìn Hà Nội định dựng lại điệu múa Bài Bông, nhưng đáng tiếc do thiếu kinh phí nên không thể dựng được. Tuy vậy cũng có thu được một phần nhạc của điệu múa Bài Bông do nghệ sĩ Kim Đức dựng lại.

Nghệ sĩ Kim Đức là con gái của Quản ca Phó Đình Ổn cho đến giờ là người duy nhất còn lại, giữ được điệu múa Bài Bông, bà chính là một trong những vũ công năm xưa trình diễn tại nhà hát lớn điệu múa sang trọng vào bực nhất của Ca trù này. Hiện giờ bà đang cùng một nhóm nghệ sĩ dựng lại điệu múa Bài Bông để biểu diễn tại lễ hội Yên Tử rất có thể tại lễ hội Yên Tử năm 2008 này, một điệu múa cổ có được gần 700 năm tuổi lại xuất hiện tại khu danh thắng ghi những dấu ấn văn hóa, tâm linh quan trọng nhất của triều đại nhà Trần.

Trần Ngọc Linh

[Vĩnh Long]

[Vĩnh Long]

[Vĩnh Long]

[Vĩnh Long]

[Vĩnh Long]

[Vĩnh Long]

[Vĩnh Long]

[Vĩnh Long]

[Vĩnh Long]

[Cửu Long Giang]

Nghệ thuật múa rối muôn màu, muôn vẻ
(VienDongDaily.Com - 11/01/2013)
Băng Huyền/Viễn Đông

Con rối dây đã hoàn thành với người mẫu Keith Anthony - ảnh: David Trần

Người nghệ sĩ dùng bàn tay đỡ con rối, đồng thời điều khiển độ chuyển động của mí mắt, nhãn cầu, lông mày và miệng con rối; còn tay kia điều khiển đôi tay của con rối cử động linh hoạt, khiến con rối trở nên vô cùng sinh động, khéo léo đến từng chi tiết trong từng hành động, biến câu chuyện mà con rối kể lại trở nên lung linh, huyền ảo, ly kỳ hấp dẫn, cuốn hút không chỉ với lứa tuổi thiếu niên, nhi đồng, mà với cả người trưởng thành.
Múa rối là một nghệ thuật độc đáo. Bao gồm nghệ thuật xếp trò, nghệ thuật tạo hình con rối, vốn được chế tác công phu, và kỹ thuật điêu luyện của người nghệ sĩ điều khiển con rối trong khoảng không gian trình diễn, ánh sáng sân khấu, cùng âm nhạc phù trợ, chắp cánh cho con rối biểu cảm nội tâm, tình huống sân khấu thật lôi cuốn.

Đang tạo hình con rối dây ở trường Puppets in Prague - ảnh tài liệu lưu trữ của trường
Nghệ sĩ Trần Tường Nguyên và ước mơ về Rối
Mong muốn phổ biến nét độc đáo của nghệ thuật múa rối và truyền tình yêu của mình qua nghệ thuật này đến với nhiều người, vào tháng 2 năm 2011, nghệ sĩ Trần Tường Nguyên được sự bảo trợ của Hội Văn Học Nghệ Thuật Việt Mỹ – VAALA và Kenneth Picerne Foundation, đã mở lớp dạy múa rối miễn phí dành cho các học viên thiếu nhi lẫn người lớn, ngay tại văn phòng của hội VAALA.
Khi còn ở Việt Nam, nghệ sĩ Trần Tường Nguyên từng theo học một thời gian bộ môn Hát Bội tại trường Quốc Gia Âm Nhạc và Kịch Nghệ Sài Gòn, và đã tốt nghiệp đạo diễn sân khấu tại trường này khi ông theo học ngành đạo diễn sân khấu và diễn xuất bên thoại kịch. Riêng về múa rối, ông có học như một bộ môn, là phương tiện để giúp giáo viên dạy các em nhỏ tiểu học, ngay trong thời gian ông học trường Sư Phạm Sài Gòn trước năm 1975. Khi sang định cư tại Hoa Kỳ, ông đã theo học nhiều khóa huấn luyện về bộ môn múa rối, đặc biệt là múa rối sử dụng dây qua chương trình “Puppets in Prague” (“Múa Rối ở Tiệp Khắc”) được thực hiện tại Washington D.C.
Ông cũng từng theo học kịch câm dưới sự hướng dẫn của nghệ sĩ Pháp Marcel Marceau, cha đẻ của nền kịch câm hiện đại thế giới, vào năm 2003.
Nghệ sĩ Trần Tường Nguyên có tham gia trình diễn một số tiết mục múa rối cho trung tâm Vân Sơn, do chính ông biểu diễn và sáng tạo, mang tên “I who have nothing”, “Uyên ương hồ điệp mộng”, “Khúc hát đào nương”. Qua những tiết mục rối này, nghệ sĩ Trần Tường Nguyên đã lột tả được cái “thần” của nhân vật, thổi vào con rối hồn khí của người diễn, điều khiển con rối qua các động tác dứt khoát, linh hoạt và đạt sự tinh tế của nghệ thuật rối.
Dưới sự hướng dẫn của nghệ sĩ Trần Tường Nguyên, các học viên lớp Múa Rối tại hội VAALA đã được học những kỹ thuật căn bản của nghệ thuật múa rối, cách làm con rối, luyện giọng, tự viết kịch bản và dàn dựng biểu diễn một vài tiểu phẩm. Khóa học kéo dài một năm, một tuần 2 buổi học, đã kết thúc vào tháng 2 năm 2012, với 3 buổi diễn trước các khán giả do các học viên của lớp tự dàn dựng và trình diễn các tiết mục từ 5 đến 10 phút.

Chân dung của Trần Tường Nguyên - ảnh: Jonathan Narvaez

Nói về mục đích của lớp học này, nghệ sĩ Trần Tường Nguyên tâm sự: “Tôi nhận thấy trong bao năm qua, ngay trong cộng đồng của chúng ta tại Hoa Kỳ, không có buổi diễn múa rối nào, nên tôi muốn có thêm một hoạt động nghệ thuật để đóng góp cho các bộ môn nghệ thuật trong cộng đồng được phong phú thêm. Ngoài ra mục đích lớn nhất khi mở lớp học đó, tôi muốn đào tạo những người nghệ sĩ không chuyên, có khả năng làm rối, tự sáng tạo câu chuyện theo suy nghĩ của họ, giúp họ tự khai thác khả năng sáng tạo của mình một cách độc lập. Vì làm nghệ thuật mà không độc lập, thì sẽ không bộc lộ được hết những suy nghĩ của mình. Tôi giúp học viên mạnh dạn làm những gì mình muốn làm, chứ không phải sợ cái này, sợ cái kia, sợ người ta không hiểu. Nghệ thuật thì không có đúng, sai, mà rất cần sự sáng tạo được khai phóng, người thực hiện làm theo cảm nhận của mình, phát triển suy nghĩ độc lập của mình, chứ không theo bài bản nào. Để rồi sau khi kết thúc khóa học, tôi rất mong các học viên sẽ tiếp tục sáng tạo thêm từ căn bản nghệ thuật rối đã học được, để tham gia các tiết mục múa rối của mình trong những lễ hội ở trường học, những buổi họp mặt, hội hè trong cộng đồng”.
Định nghĩa về con rối, nghệ sĩ Trần Tường Nguyên cho rằng với những vật vô tri dưới mọi hình thù, cục gỗ, khuc cây, tờ báo… thông qua sự điều khiển, người nghệ sĩ làm sao cho những vật ấy cử động, nhúc nhích được, biểu đạt điều gì đó, thì nó trở thành con rối. Theo nghệ sĩ Trần Tường Nguyên, nếu mình tự làm được con rối, thì mình sẽ diễn được. Người nghệ sĩ múa rối cần phải tự làm con rối của mình, khi diễn con rối sẽ có hồn hơn.
Vẻ đẹp muôn màu của Rối
Múa rối giống như xiếc, âm nhạc, nó có đặc tính dân tộc và quốc tế, tồn tại dưới nhiều hình thức trình diễn, là loại hình nghệ thuật sân khấu có nhiều thể loại con Rối khác nhau, xuất hiện ở hầu hết các quốc gia có truyền thống văn hóa lâu đời.
Được biết trên thế giới, các loại múa rối được phân loại dựa theo vị trí của người điều khiển. Nếu người nghệ sĩ điều khiển khuất ở phía dưới, đưa rối hiện hình lên bên trên, thì đó là loại rối tay, rối que. Rối tay gồm một cái đầu bằng gỗ gọt và một túi vải rộng lam thân mình, con rối hoạt động được là nhờ các ngón tay và bàn tay của người điều khiển. Rối que gồm một que điều khiển đầu và mình con rối và các que phụ điều khiển hai tay con rối.
Diễn viên điều khiển rối từ trên nhìn xuống, mà tung tăng uốn lượn cho sự chuyển động của rối, uyển chuyển và sinh động là loại rối dây. Rối dây là loại con rối có đầy đủ các bộ phận chính yếu như đầu, cổ, mình, chân tay... ghép vào nhau bởi các khớp có thể cử động được. Bộ máy điều khiển gồm một bàn máy có các dây dài nối xuống các bộ phận cần phải cử động của con rối.
Điều khiển rối từ sau ra trước hay điều khiển ngang là loại rối Nhật Bản. Rối Nhật Bản có kích thước rất lớn (0,8 mét đến 1,3 mét) gồm đầy đủ các bộ phận của cơ thể người. Có ba người điều khiển đứng đằng sau con rối. Người điều khiển chính làm cử động đầu và tay phải con rối. Người điều khiển thứ hai lam cử động tay trái con rối và người thứ ba điều khiển các chân con rối.

Đây là ảnh tiết mục múa rối "Khúc Hát Đào Nương" với Lương Nhật Tiến - ảnh: Đỗ Quang

Rối đen là rối đòi hỏi kỹ xảo và kỹ thuật biểu diễn khá cao. Khi trình diễn, trên sân khấu mắc phông màu đen để che giấu diễn viên, sử dụng một loại đèn đặc biệt có ánh sáng cực tím và các diễn viên phải mặc trang phục màu đen để khi trình diễn khán giả không thể nhìn thấy các diễn viên đang hiện diện trên sân khấu. Rối đen cho phép tạo sự thay hình, đổi dạng bất ngờ của con rối, gây cảm giác huyền ảo, ma quái, thần bí cho nhân vật và câu chuyện. Khác với những loại rối thông thường, những con rối trong nghệ thuật rối đen được tạo hình từ những mảnh vải sặc sỡ hay các vật liệu phản quang, có thể bay bổng, nhảy múa trên không trung theo ý của người điều khiển…
Rối bóng, là loại hình nghệ thuật sân khấu cổ điển, kết hợp những yếu tố của âm nhạc, múa, sự ứng khẩu nhanh trí, những tấn hề vui nhộn, và thay vì trực tiếp nhìn thấy những con rối, khán giả chỉ nhìn thấy cái bóng của chúng.
Nét đẹp của Múa Rối Việt Nam
Nhận xét về nghệ thuật múa rối của Việt Nam, nghệ sĩ Trần Tường Nguyên nói rằng, khi nói đến múa rối, người ta chỉ hình dung đó là con rối diễn trên sân khấu, nhưng nói đến múa rối ở Việt Nam, mọi người sẽ hình dung ra có hai loại hình: rối cạn, diễn trên sân khấu như của thế giới, và độc đáo vô cùng là rối nước. Khái niệm rối nước, chỉ có ở Việt Nam, và của riêng đồng bằng miền Bắc thôi, chứ miền Nam cũng không có nghệ thuật này.
Nghệ sĩ Trần Tường Nguyên cho rằng múa rối nước của Việt Nam không chỉ độc nhất vô nhị so với thế giới, mà còn là nghệ thuật tuyệt diệu tựa thế giới thần tiên, kỳ ảo, đã thu phục tình cảm của ông thật trọn vẹn khi ông có cơ hội thưởng thức những tác phẩm rối nước khi còn ở Việt Nam.
Nghệ sĩ Trần Tường Nguyên không phải là khán giả duy nhất mến yêu nghệ thuật rối nước Việt Nam. Nghệ thuật này không chỉ thu phục được các khán giả trong nước, mà với khán giả ngoại quốc, rối nước Việt Nam cũng được yêu thích. Rối nước của Việt Nam, không thuộc về các loại rối tay, rối dây, hay rối que… như của thế giới, mà lại là rối sào phối hợp với rối dây. Dụng cụ là mỗi cây sào dài độ 2 thước rưỡi - 3 thước, có khi dài hơn. Người diễn viên điều khiển được dễ dàng là nhờ sào ở dưới nước. Nước che cả sào, dây và các máy móc đặt trước để thể hiện những trò diễn như bắt cờ, đánh đu... người nghệ sĩ điều khiển rối nước không phải là từ dưới lên trên, từ trên xuống dưới, từ sau ra trước, hay người điều khiển phải ẩn mình vào con rối như ở Nhật… Mà người điều khiển phải cách khoảng thật xa, nhờ hệ thống dây đặt trước với một số cọc, và con rối dính với dây và cây cọc đó. Người điều khiển ở sau mành tre, hai tay luồn sau qua tấm mành và điều khiển sào hoặc dây làm cho rối cử động. Xin được nói chi tiết hơn về những độc đáo của nghệ thuật rối nước trong một bài viết khác.
Nghệ thuật múa rối không chỉ hấp dẫn người xem về hình thức trình diễn đa sắc màu, mà còn có nội dung đa dạng. Múa rối có khả năng biểu đạt mọi nội dung trong đời sống con người và xã hội. Tác phẩm đó có thể được thể hiện qua những trò diễn, những tiết mục ít sử dụng lời nói, với nội dung phản ảnh bản sắc văn hóa riêng biệt, thông qua các phong tục, tập quán và tôn giáo của mỗi vùng miền, mỗi lãnh thổ quốc gia khác nhau. Hay tác phẩm đó sẽ đề cập đến các sắc thái tình cảm trong tình yêu, sang hèn, vui, buồn, về cái thiện, cái ác, về anh hùng, tiểu nhân, và mọi cung bậc tâm lý, đạo đức của đời sống con người, thông qua các truyện cổ tích, ngụ ngôn, truyền thuyết và sử thi. Hoặc tác phẩm đó tập trung phản ảnh những vấn đề của xã hội, như vấn đề ô nhiễm môi trường thiên nhiên, ô nhiễm trong môi trường xã hội và trong các mối quan hệ giữa ngươi với người…
Qua nhiều tài liệu mà người viết tìm hiểu, được biết riêng về nghệ thuật rối cạn Việt Nam, xuất hiện ở hầu hết các dân tộc thiểu số, thì con rối là vật hiển linh trừ tà ma treo trước cửa nhà, mộ người mới chết, trong các lễ hội…
Nghệ thuật rối dây, rối que dùng để diễn các tích truyện Trung Quốc cổ xưa như Quan Công, Trương Phi, Sơn Hậu… thường được những sắc tộc phía Bắc Việt Nam như Tày, Nùng, Thái… biểu diễn. Các sắc tộc phương Nam, miền Trung và Tây Nguyên, người Chăm thì có rối tay, rối bóng, thường diễn các tích thần thoại Ấn Độ. Còn người Tây Nguyên, Khmer miền Nam có các trò rối que, rối dây, mang dấu tích văn hóa vùng Đông Nam Á.
Nghệ thuật múa rối thông qua con rối, cùng với ngôn ngữ của rối, khi thì có lời thoại, khi thì là ngôn ngữ kịch câm, với hình ảnh và âm nhạc được hòa quyện chặt chẽ với nhau trong một trò chơi đầy cảm hứng, kích thích trí tưởng tượng của người xem. Trải qua bao thăng trầm trong lịch sử, nghệ thuật múa rối vẫn được các nghệ sĩ như nghệ sĩ Trần Tường Nguyên tiếp tục gìn giữ, và phổ biến, để thêm thi vị cho đời sống tinh thần của mọi người. - (BH)