Những Tấm Gương Danh Nhân : Y Khoa

[Huu Le]

Lê Hữu Trác
.

Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (1720 - 1791)

Lê Hữu Trác hiệu là Hải Thượng Lãn ông (1). Sinh ngày 12 tháng 11 năm Canh Tý (11-12-1720) tại thôn Văn Xá, làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, tỉnh Hải Dương. Nay là xã Hoàng Hữu Nam huyện Yên Mỹ, tỉnh Hải Dương. Tuy nhiên, ông sống nhiều (từ năm 26 tuổi đến lúc mất) ở quê mẹ xứ Bầu Thượng, xã Tĩnh Diệm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh, nay là xã Sơn Quang, huyện Hương Sơn và cũng qua đời ở đây vào ngày rằm tháng giêng năm Tân Hợi (1791) thọ 71 tuổi. Mộ ông nay còn nằm ở Khe nước cạn chân núi Minh Từ thuộc huyện Hương Sơn (cách phố Châu huyện lỵ Hương Sơn 4 cây số).

Lê Hữu Trác là con thứ bảy của Lê Hữu Mưu và bà Bùi Thị Thưởng.

Dòng họ của ông có truyền thống khoa bảng; ông nội, bác, chú (Lê Hữu Kiều), anh và em họ đều đỗ tiến sĩ và làm quan to. Cha Lê Hữu Trác đỗ đệ tam giáp tiến sĩ làm Thị lang Bộ Công triều Lê Dụ Tông, gia phong chức ngự sử, tước bá, khi mất được truy tặng Thượng thư.

Năm Kỷ Mùi (1739) Lê Hữu Trác 20 tuổi thì cha qua đời, ông rời kinh thành về nhà, vừa trông nom gia đình vừa chăm chỉ đèn sách, thi vào tam trường, sau đó không thi nữa.

Năm 1739 cũng là năm mở ra quy mô lớn của phong trào nông dân nổi dậy chống phong kiến, chỉ một năm sau (1740) nghĩa quân của Hoàng Công Chất đánh sát huyện ông. Chàng thư sinh trẻ tuổi Lê Hữu Trác đang mê mải đèn sách phải lánh đi nơi khác đọc sách. Có người thấy thế đã bảo ông "Binh lửa khắp nơi, con trai thời loạn há chịu già đời ở trong phòng sách mãi sao?" và khuyên ông nên theo nghề võ. Từ đó ông vừa dùi mài kinh sử vừa nghiên cứu binh thư. Sau nhờ ẩn sĩ họ Vũ ở Đặng Xá dạy vũ thuật âm dương (phép bói toán độn số), ông "nghiên cứu trong vài năm cũng biết được đại khái, mới đeo gươm tòng quân để thí nghiệm sức học của mình" (Tựa "Tâm lĩnh").

Chiến tranh phong kiến đã gây đau thương chết chóc cho biết bao nhiêu gia đình làng xóm, nó không đem lại gì cho nhân dân, cho đất nước; đã làm cho Lê Hữu Trác chán nản muốn ra khỏi quân đội, nên ông đã nhiều lần từ chối sự đề bạt của tướng nhà Trịnh. Ông nhận ra theo Lê hay Trịnh cũng là chí theo đuổi chiến tranh "cốt nhục tương tàn"; cái chí mạnh "xung Ngưu Đẩu" của ông cũng hóa "ngông cuồng" mà thôi. (Đọc bài thơ trong lời tựa bộ "Tâm lĩnh"). Cho nên năm 1746 khi người anh ở Hương Sơn mất, ông liền viện cớ về nuôi mẹ già, cháu nhỏ thay anh, để xin ra khỏi quân đội, thực sự "bẻ tên cởi giáp" theo đuổi chí hướng mới.

Lê Hữu Trác bị bệnh từ lúc ở trong quân đội, giải ngũ về phải gánh vác công việc vất vả "trăm việc đổ dồn vào mình, sức ngày một yếu" (Lời tựa "Tâm lĩnh"), lại sớm khuya đèn sách không chịu nghỉ ngơi, sau mắc cảm nặng, chạy chữa tới hai năm mà không khỏi. Sau nhờ lương y Trần Độc, người Nghệ An là bậc lão nho, học rộng biết nhiều nhưng thi không đỗ, trở về học thuốc, nhiệt tình chữa khỏi.

Trong hơn một năm chữa bệnh, nhân khi rảnh rỗi ông đọc sách thuốc "Phùng thị cẩm nang" hiểu được chỗ sâu xa của sách thuốc. Ông Trần Độc thấy lạ, muốn đem hết cái hiểu thấu về y học truyền cho ông. Vốn là người thông minh học rộng, ông mau chóng hiểu sâu y lý, tìm thấy sự say mê ở sách y học, nhận ra nghề y không chỉ lợi ích cho mình mà có thể giúp người đời, nên ông quyết chí học thuốc.

ở Hương Sơn, ông làm nhà cạnh rừng đặt tên hiệu Lãn ông (ông lười) ý nói lười biếng, chán ghét công danh, tự giải phóng mình khỏi sự ràng buộc của danh lợi, của quyền thế, tự do nghiên cứu y học, thực hiện chí hướng mà mình yêu thích gắn bó.

Giữa cảnh thiên nhiên tĩnh mịch của núi rừng Hương Sơn, sớm khuya mê mải đọc các sách thuốc: Y học nhập môn, Cảnh nhạc toàn thư, Nam dược thần hiệu (của Tuệ Tĩnh), Bảo sinh diệu toản yếu... thật là:

Sá chi vinh nhục việc đời,
Đem thân đạo nghĩa vào nơi lâm tuyền.

(Bất can vinh nhục sự
Bảo đao nhập cùng lâm.
An bần - Y lý thâu nhàn)

Hải Thượng Lãn ông muốn tìm thầy, tìm bạn để học thêm nhưng nơi núi rừng hẻo lánh "trên không có thầy giỏi để học, dưới không có bạn hiền giúp, chỉ một mình nói với mình, tự hỏi tự đáp mò mẫm tưởng tượng đủ thứ" (Lời tựa "Tâm lĩnh") để tìm ra chân lý. Sau ông nhờ một ông lang ở làng bên đi lại thân mật, giúp ông giải đáp những mắc mớ, vài ba năm sau ông đã chữa được một số bệnh thông thường trong gia đình và làng xóm.

Mùa thu năm Bính Tý (1754) Lê Hữu Trác ra kinh đô mong tìm thầy để học thêm vì ông thấy y lý mênh mông nhưng không gặp được thầy giỏi, ông đành bỏ tiền mua một số phương thuốc gia truyền, trở về Hương Sơn "từ khước sự giao du, đóng cửa để đọc sách" (Tựa "Tâm lĩnh"), vừa học tập và chữa bệnh. Mười năm sau tiếng tăm của ông đã nổi ở vùng Hoan Châu (Nghệ An).

Sau mấy chục năm tận tụy với nghề nghiệp, Hải Thượng Lãn ông đã nghiên cứu rất sâu lý luận Trung y qua các sách kinh điển: Nội kinh, Nam kinh, Thương hàn, Kim quỹ; tìm hiểu nền y học cổ truyền của dân tộc; kết hợp với thực tế chữa bệnh phong phú của mình, ông hệ thống hóa tinh hoa của lý luận Đông y cùng với những sáng tạo đặc biệt qua việc áp dụng lý luận cổ điển vào điều kiện Việt Nam, đúc kết nền y học cổ truyền của dân tộc. Sau hơn chục năm viết nên bộ "Lãn ông tâm lĩnh" gồm 28 tập, 66 quyển bao gồm đủ các mặt về y học: Y đức - Y lý, Y thuật, Dược, Di dưỡng. Phần quan trọng nữa của bộ sách phản ảnh sự nghiệp văn học và tư tưởng của Hải thượng Lãn ông.

Ngày 12 tháng giêng năm Cảnh Hưng 43 (1782) Lãn ông nhận được lệnh chúa triệu về kinh. Lúc này ông đã 62 tuổi, sức cũng yếu lại là người chăm lo chữa bệnh cho trăm họ, nhất là ông đã quyết chí xa lánh công danh, theo đuổi nghiệp y đã mấy chục năm nên ông nhận chiếu chỉ của chúa Trịnh với tâm trạng vừa lo lắng, vừa chán nản; mãi sau nghĩ đến bộ "Tâm lĩnh" chưa in được, mà ông "không dám truyền thụ riêng ai, chỉ muốn đem ra công bố cho mọi người cùng biết, nhưng việc thì nặng sức lại mỏng, khó mà làm được" (Thượng kinh ký sự), nên ông hy vọng lần đi ra kinh đô có thể thực hiện việc in bộ sách, phần "con cái trong nhà cũng hết sức van nài", ông tạm làm vui từ giã gia đình, học trò rời Hương Sơn lên đường.

Ra kinh vào phủ chúa xem mạch và kê đơn cho thế tử Trịnh Cán, ông được Trịnh Sâm khen "hiểu sâu y lý" ban thưởng cho ông 20 xuất lính hầu, và bổng lộc ngang với chức quan kiểm soát bộ Hộ để giữ ông lại. Nhưng Lãn ông thấy nếu nhận thưởng chịu ơn thì khó lòng rời kinh đô trở lại Hương Sơn được, nên ông giả ốm không vào chầu, sau lại viện cớ tuổi già mắt hoa, tai điếc thường ốm yếu để được trọ ở ngoài.

Bọn ngự y ghen tỵ với Lãn ông không chịu chữa theo đơn của ông, nên thế tử không khỏi, ông biết thế nhưng không hề thắc mắc với bọn thầy thuốc thiếu lương tâm này, mặt nữa ông không thật nhiệt tình chữa, kết quả để sớm thoát khỏi vòng cương tỏa của quyền thần, danh lợi.

Thời gian ở kinh đô, Lãn ông muốn về thăm cố hương Hải Dương của mình, nhưng mãi đến tháng 9 năm 1782, sau chúa Trịnh mới cho phép ông về. Sau hơn 20 năm xa cách, được trở về mảnh đất "chôn nhau cắt rốn".

Đang sống giữa quê hương, ông lại có lệnh triệu về kinh vì Trịnh Sâm ốm nặng. Nhận được lệnh triệu, ông đành phải rời quê hương.

Về kinh ông chữa cho Trịnh Sâm khỏi và cũng miễn cưỡng chữa tiếp cho Trịnh Cán. Trịnh Sâm lại trọng thưởng cho ông. Ông bắt buộc phải nhận nhưng bụng nghĩ: "Mình tuy không phải đã bỏ quên việc ẩn cư, nhưng nay hãy tạm nhận phần thưởng rồi sau vứt đi cũng được" (Thượng kinh ký sự).

Trịnh Sâm chết vì bệnh lâu ngày sức yếu, Trịnh Cán lên thay, nhưng Trịnh Cán cũng ốm dai dẳng nên "khí lực khô kiệt", khó lòng khỏe được, lại nóng lòng trở về Hương Sơn, Lãn ông đang tìm kế thoái lui, thì may có người tiến cử một lương y mới, ông liền lấy cớ người nhà ốm nặng rời kinh.

Hải Thượng Lãn ông trở về Hương Sơn bằng đường thủy, nhưng sợ triều đình bắt trở lại ông phao tin đi đường bộ. Thoát khỏi kinh đô ông sung sướng như "chim sổ lồng, cá thoát lưới", lòng chỉ muốn "bay nhanh" về quê nhà:

Lên đường từ giã long lâu
Gươm đàn nửa gánh ra ngay đô thành,
Ngựa quen đường cũ về nhanh,
Quay thuyền khó lúc lênh đênh giữa dòng.
Mây qua đường để bớt nồng
Núi non mở mặt như lòng vì ai
Xanh xanh một dải non đoài
Giống non ta cũ chỉ vài hòn thôi.

(Thượng kinh ký sự).

Ngày 2 tháng 11 (năm 1782) Lãn ông về đến Hương Sơn.

Gần một năm sống giữa kinh đô phong kiến biết bao công danh phú quý lôi kéo, nhưng ông "thung dung" ra đi lại "ngất ngưởng" trở về, lòng trong không hề đục, chí lớn không hề sờn.

Năm 1783 ông viết xong tập "Thượng kinh ký sự" ghi lại tỉ mỉ chuyến đi kinh, tập ký ấy là một tác phẩm văn học vô cùng quý giá. Mặc dầu tuổi già, công việc lại nhiều: chữa bệnh, dạy học, nhưng ông vẫn tiếp tục chỉnh lý, bổ sung, viết thêm (tập Vân khi bí điển, năm 1786) để hoàn chỉnh bộ "Tâm lĩnh". Hải Thượng Lãn ông Lê Hữu Trác không chỉ là danh y có cống hiến to lớn cho nền y học dân tộc, ông còn là một nhà văn, nhà thơ, nhà tư tưởng lớn của thời đại.


--------------------------------------------------------------

(1) Hải Thượng Lãn ông: Hải Thượng là hai chữ đầu của tỉnh Hải Dương và phủ Thượng Hồng quê cha và cũng là xã Bầu Thượng quê mẹ. Lãn ông nghĩa là "ông lười", ngụ ý lười biếng với danh lợi.

Kết luận:

Ông là nhà y học có học vấn uyên bác, nhà dược học nổi tiếng, nhà thơ, nhà văn xuất sắc, nhà tư tưởng tiến bộ, thấm nhuần sâu sắc tinh thần nhân đạo, có ý chí độc lập sáng tạo trong nghiên cứu.

Phát huy truyền thống của Tuệ Tĩnh, ông đã sưu tầm phát hiện thêm 300 vị thuốc nam (Lĩnh Nam bản thảo) đồng thời tổng hợp thêm 2854 phương thuốc kinh nghiệm phổ biến cho nhân dân áp dụng "Hành giản trân nhu và Bách gia trân tàng". Ông cũng đã có những sáng tạo đặc sắc trong việc vận dụng lý luận y học vào thực tiễn Việt Nam.

Cái quý nhất trong việc đào tạo lớp lương y mới, Lãn Ông chú trọng xây dựng y đức người thầy thuốc, ông thường nói

"Đạo làm thuốc là một nhân thuật chuyên bảo vệ sinh mạng con người, phải lo cái lo của người, vui cái vui của người, chỉ lấy việc cứu sống mạng người làm nhiệm vụ của mình không nên cầu lợi kể công"





Những lời răn của Hải Thượng Lãn Ông

"Đạo làm thuốc là một nhân thuật chuyên bảo vệ sinh mạng con người, phải lo cái lo của người, vui cái vui của người, chỉ lấy việc cứu sống mạng người làm nhiệm vụ của mình không nên cầu lợi kể công...

"Thường thấy kẻ làm thuốc, hoặc nhân bệnh cha mẹ người ta ngặt nghèo, hoặc bắt bí người ta lúc đêm tối, trời mưa, có bệnh nguy cấp; bệnh dễ chữa bảo là khó chữa, bệnh khó chữa bảo là không chữa được, giở lối quỉ quyệt ấy nhằm thoả mãn yêu cầu, rắp tâm như thế là bất lương. Chữa cho nhà giàu sang, thì tỏ tính sốt sắng, mong được lợi nhiều, chữa cho nhà nghèo hèn thì ra ý lạnh nhạt, sống chết mặc bay. Than ôi, đem nhân thuật làm chước dối lừa, đem lòng nhân đổi ra lòng buôn bán. Như thế thì người sống trách móc, người chết oán hờn không thể tha thứ được...

"Nghề làm thuốc là nhân thuật, thầy thuốc hẳn phải lấy việc giúp người làm điều hay. Cứu được một người thì khoa chân, múa tay cho mọi người biết) nhỡ có thất bại thì giấu đi. Thường người ta hay giấu các điều xấu của mình mà không đem sự thực nói với người khác. Riêng tôi dám nói là thoát khỏi những thói đó chăng, là vì tôi không theo con đường khoa cử nối dõi nghiệp nhà, chuyển hướng ra làm thuốc nên chỉ muốn hết sức làm những việc đáng làm, may ra khỏi hổ thẹn với đất trời, đâu dám e ngại sự chê khen, để phải hối hận với bổn phận...

"Nghĩ thật sâu xa, tôi hiểu rằng thầy thuốc là người bảo vệ sinh mạng con người. sống chết trong tay mình nắm, họa phúc trong tay mình giữ. Thế thì đâu có thể kiến thức không đầy đủ, đức hạnh không trọn vẹn, tâm hồn không rộng lớn, hành động không thận trọng mà làm liều lĩnh học đòi cái nghề cao quí đó chăng".



8 tội người thầy thuốc cần tránh:

- Có bệnh xem xét đã rồi mới cho thuốc, vì ngại đêm mưa vất vả không chịu thăm mà đã cho phương, đó là tội lười.

- Có bệnh cần dùng thứ thuốc nào đó mới cứu được nhưng sợ con bệnh nghèo túng không trả được vốn nên chỉ cho thuốc rẻ tiền, đó là tội bủn xỉn.

- Khi thấy bệnh chết đã rõ, không bảo thực lại nói lơ mơ để làm tiền, đó là tội tham lam.

- Thấy bệnh dễ chữa nói dối là khó chữa, dọa người ta sợ để lấy nhiều tiền, đó là tội lừa dối.

- Thấy bệnh khó đáng lẽ nói thực rồi hết lòng cứu chữa nhưng lại sợ mang tiếng không biết thuốc, vả lại chưa chắc chắn đã thành công, không được hậu lời nên không chịu chữa đến nỗi người ta bó tay chịu chết, đó là tội bất nhân.

- Có trường hợp người bệnh ngày thường có bất bình với mình khi mắc bệnh phải nhờ đến mình liền nghĩ ra ý nghĩ oán thù không chịu chữa hết lòng, đó là tội hẹp hòi.

- Thấy kẻ mồ côi goá bụa, người hiền, con hiếm mà nghèo đói ốm đau cho là chữa mất công vô ích không chịu hết lòng, đó là tội thất đức.

- Lại như xét bệnh còn lơ mơ, sức học còn non đã cho thuốc chữa bệnh, đó là tội dốt nát.



Hải Thượng Lãn ông đã đề ra 9 điều dạy trong "Y huấn cách ngôn" để rănn dạy người thây thuốc mà hiện nay vẫn còn nguyên giá trị, thí dụ:

- Phàm người mời đi thăm bệnh, nên tùy bệnh kíp hay không mà sắp đặt thăm trước hay sau. Chớ nên vì giàu sang hay nghèo hèn mà nơi đến trước, chỗ tới sau hoặc bốc thuốc lại phân biệt nơi hơn kém.

- Khi đến xem bệnh ở nhà nghèo túng, hay những người mồ côi, goá bụa hiếm hoi, càng nên chǎm sóc đặc biệt; vì những người giàu sang không lo không có người chữa; còn người nghèo hèn, thì không đủ sức đón được thày giỏi, vậy ta để tâm một chút, họ sẽ được sống một đời, còn những người con thảo, vợ hiền, nghèo mà mắc bệnh, ngoài việc cho thuốc mà không có ăn, thì vẫn đi đến chỗ chết.

- Khi chữa bệnh cho ai khỏi rồi, chớ có mưu cầu quà cáp, vì những người nhận của người khác cho thường hay sinh ra nể nang, huống chi đối với những kẻ giàu sang, tính khí thất thường mà mình cầu cạnh thường hay bị khinh rẻ. Còn việc tâng bốc người ta để cầu lợi thường hay sinh chuyện. Cho nên nghề thuốc là nghề thanh cao, ta càng phải giữ khí tiết cho trong sạch

[NhiHa]

HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG (1724 – 1791)

Hải Thượng Lãn Ông tên húy là Lê Hữu Trác tên thường là Lê Hữu Chẩn, là một đại y tôn của nước ta.

Sinh ngày 12/11/1724 năm Giáp Thìn về cuối đời Hậu Lê, ở thôn Văn Xá, làng Lưu sXá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, tỉnh Hải Dương, (nay là thôn Thanh Xá, xã Hoàng Hữu Nam, huyện Yên Mỹ, Hải Hưng). Mất ngày rằm tháng Giêng năm Tân Hợi, niên hiệu Quang Trung thứ 4 (1791) tại xã Tình Diễm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh.

Cha là Lê Hữu Mưu đỗ tiến siõ, làm Thượng Thư đời Lê Dụ Tôn, mẹ quê ở Bàu Thượng, làng Tình Diễm, Hương Sơn, Hà Tĩnh.

Hồi nhỏ theo cha đi học ở Thăng Long, năm 1739 cha mất, lớn lên gặp thời loạn, vua Lê hư vị, Chúa Trịnh lộng quyền, các nơi đều nổi dậy chống đối, có phen Lãn ông cũng ra cầm quân dẹp loạn, nhưng vì chán ghét cuộc chém giết tương tàn ấy, nên nhân có tin người anh ở Hương Sơn mất, ông bèn viện cớ về quê nuôi mẹ.

Nhân bị đau ốm, Lãn ông mới tìm đến vị Lương y Trần Độc ở núi Thành, xã Hương Cần, huyện Thanh Chương, Nghệ An để chữa bệnh. Trong thời gian ở đó hơn 2 năm, Lãn ông đã nghiên cứu các sách y học kinh điển nhất là bộ Phùng Thị Cẩm Nang và cùng họ Trần bàn luận về y học.

Bấy giờ có Hải Quận Công biết Lãn Ông văn võ kim toàn muốn mời ra cầm quân lần nữa, nhưng vì chán ghét chiến tranh, không ham danh lợi Lãn Ông đã cương quyết chối từ, trở về Hương Sơn nghiên cứu y học và chữa bệnh.

Năm 1760, mẹ mất, lúc đó tuy mới 35 tuổi đã nổi tiếng là danh y, ngoài việc chữa bệnh, Hải Thượng Lãn Ông đã mở lớp dạy cho đồ đệ. Suốt hai mươi mấy năm lưu tâm nghiên cứu, đem hết tài năng và tinh thần tận tụy chữa bệnh và giảng dạy.

Hải Thượng đã lĩnh hội được nguyên lý uyên thâm của Đông y, thu lượm bao kinh nghiệm phong phú về chẩn trị, đúc kết lại thành một hệ thống kết hợp chặt chẽ lý luận với thực tiễn lâm sàng trong một tác phẩm rất lớn và rất có giá trị là bộ Y Tông Tâm Lĩnh. Ngoài ra lại còn viết tập”Vệ Sinh Yếu Quyết” và một bản gọi “Nữ Công Thắng Lãm”.

Năm 1782, đời Lê Hiến Tông, Niên hiệu Cảnh Hưng thứ 43, bấy giờ đã ngoài 60 tuổi Hải Thượng bị triệu về Kinh để chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán con Chúa Trịnh Sâm.

Ở triều đình, bị các ngự y ganh tị gièm pha, mãi sau Hải Thượng mới được phép chữa nên không có kết quả. Nhân ở kinh đô một năm ông tìm mọi cách để in bộ sách của mình nhưng không thành công, lại có ý tìm lại các vị danh y tại đó để trao đổi học thuật nhưng chỉ thu lượm được một số bài thuốc kinh nghiệm hoặc gia truyền. Hải Thượng đã kể lại cuộc hành trình này ở tập Thượng Kinh Ký Sự, một tài liệu văn học có giá trị phản ánh đời sống của xã hội Việt Nam hồi đó.

Lãn Ông trở về Hương Sơn tiếp tục nghiên cứu, chữa bệnh, giảng dạy và hoàn thành bộ Y Tông Tâm Lĩnh, bộ sách Đông y lớn nhất và quí nhất ở nước ta: gồm 63 cuốn (nay chỉ còn 55 cuốn) do Vũ Xuân Hiên thu thập lại và đem in năm 1866.

Nội dung bao gồm y lí, chẩn trị, phương dược, trình bày có hệ thống, kết hợp lý luận với thực tiễn, phân tích chứng minh rõ ràng, như bàn về Thủy Hỏa thì có cuốn Huyền Tẩn Phát Vi, bàn về khí huyết có cuốn Khôn Hóa Thái Chân, trị các bệnh ngoại cảm thì có Ngoại Cảm Thông Trị, biện biệt tạp chứng thì có Bách Bệnh Cơ Yếu, chẩn đoán thì có Y Gia Quan Miện, biện luận thì có Đạo Lưu Dư Vận, vận khí có Vận Khí Bí Điển ... cho đến các loại phụ khoa (Phụ Đạo Xán Nhiên), nhi khoa (Ấu Ấu Tu Tri) đều viết một cách tinh thông, giầu kinh nghiệm.

Tuy chịu ảnh hưởng của y học Trung Hoa nhất là Phùng Thị nhưng Lãn Ông đã có óc sáng tạo vận dụng y lí hợp với hoàn cảnh khí hậu và thể chất của người Việt Nam và đã sử dụng thuốc Nam để chữa bệnh, như ở các cuốn Lĩnh Nam Bản Thảo, Bách Gia Trân Tàng và Hành Giản Trân Nhu. Nhận định về Lĩnh Nam không có thương hàn, Lãn Ông đã lập ra nhiều phương thang mới ghi ở cuốn Ngoại Cảm Thông Trị. Đặc biệt trong 2 cuốn Dương Án và Âm Án, ghi lại những y án và phân tích về những bệnh đã chữa khỏi hoặc không chữa được. Cuốn Châu Ngọc Cách Ngôn để lại cho chúng ta những điều căn dặn rất bổ ích về chẩn đoán trị liệu và những sai lầm tai hại cần tránh.

Thân thế và sự nghiệp của Lãn Ông đã có một ảnh hưởng rất lớn đối với giới Đông y Việt Nam cả về mặt đạo đức và chuyên môn.

Bộ sách Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh gồm 28 tập, 66 quyển, nội dung gồm:

1. Tập đầu: Có bài tựa, Phàm lệ mục lục và Y nghiệp phần chương nói về nghề y, thái độ tư cách, khái quát bộ sách và tập thơ Y Lí Thâu Nhàn.

2- Tập Nội Kinh Yếu Chỉ: nêu khái yếu về cuốn kinh điển Nội kinh.

3. Tập Y Gia Quan Miện: Khái niệm về Âm dương, Ngũ hành, quẻ số, can chi, mạch yếu.

4. Tập Y Hải Cầu Nguyên: Soạn những lời thiết yếu của các tiên hiền, chú giải kỹ để làm rõ những điều huyền bí.

5. Tập Huyền Tẫn Phát Vi: Nói rõ công dụng mở đầu của ‘Tiên thiên’, máy Âm dương, khiếu Thủy Hỏa và cách phân biệt chứng trạng, dùng thuốc.

6- Tập Khôn Hóa Thái Chân: gồm có công dụng nuôi sống của ‘Hậu thiên’ nguồn gốc của khí huyết, cách luận bệnh xử phương.

7- Tập Đạo Lưu Dự Vận: đem các ý nghĩ còn nghi hoặc, chưa rõ nghĩa trong các sách, cùng với những chỗ người xưa chưa nói đến để biện luận rõ ràng mà bổ sung vào những chỗ còn thiếu sót.

8. Tập Vận Khí Bí Điển: chọn lấy bài phú Chiêm Vận, phong giác của họ Vương và thiên Ngọc Lịch, ngũ hành, chia ra cách xem mây, xem gió, chủ vận, khách vận, chủ khí, khách khí, lập thành từng cách nghiệm đoán.

9. Tập Dược Phẩm Vậng Yếu: chọn lấy 150 vị thuốc thường dùng trong Bản thảo, chia làm 5 bộ để tiện tra khảo.

10- Tập Lĩnh Nam Bản Thảo: soạn các vị thuốc cây cỏ ở Lĩnh Nam (bao gồm Việt Nam và miền Nam Trung quốc), chia thành môn loại, chú thích tính chất, cách chữa, cách thu hái...

11- Tập Ngoại Cảm Thông Trị bàn về nước Nam ta không có bệnh thương hàn, mắc bệnh ngoại tà, đều là bệnh cảm mạo, tác giả không theo hình chứng lục kinh của Thương hàn luận nhưng Lãn Ông đã sáng chế ra 3 phương giải Biểu, 6 phương hòa Lý để chữa tất cả các bệnh ngoại cảm.

12- Tập Bách Bệnh Cơ Yếu: chọn lấy các bệnh, môn trong sách kinh điển, xét nguyên nhân, cơ chế bệnh, phân biệt chứng trạng hư thực, tiên lượng cách chữa, xử phương, dụng dược.

13. Tập Y Trung Quan Miện: soạn những điều hay mà tác giả đã lĩnh hội được ý nghĩa sâu sắc, những điểm cốt yếu.

14. Tập 'Phụ Đạo Xán Nhiên" chọn lọc trong các sách Phụ khoa những vấn đề về kinh nguyệt, đới hạ, thai, sản... lấy những điểm thiết thực cốt yếu, bỏ chỗ rườm rà… đồng thời bổ sung thêm những ý kiến của tác giả.

15. Tập "Tọa Thảo Lương Mô", tác giả thấy trong nhiều sách trước đó về Sản khoa viết rườm rà, được điều nọ, mất điều kia nên ông soạn, sắp xếp lại, bổ sung hoàn chỉnh hơn.

16. Tập Ấu Ấu Tu Tri: tác giả thấy trong nhiều sách Nhi khoa trước đó viết rời rạc, không thống nhất nên tác giả đã soạn lại, xét nguyên nhân cơ chế bệnh sinh, phân

biệt chứng trạng cách chữa, xử phương làm chỗ cốt yếu và thêm phần tâm đắc.

17. Tập 'Mộng Trung Giác Đậu: trình bày đầy đủ các kiến thức về bệnh Đậu... và bổ sung thêm kinh nghiệm đặc sắc phong phú.

18. Tập Ma Chẩn Chuẩn Thằng: soạn các phương pháp và kinh nghiệm tâm đắc trong điều trị bệnh sởi.

19. Tập 'Tâm Đắc Thần Phương: trong khi lâm lâm sàng, tác giả đã hết sức suy nghĩ chọn ra nhiều phương thuốc thần diệu trong Phùng Thị Cẩm Nang.

20. Tập "Hiệu Phỏng Tân Phương: trong khi lâm sàng tác giả đã hết sức suy nghĩ lập ra nhiều phương thuốc đáp ứng với tình thế khó khăn.

21. Tập Bách Gia Trân Tàng: tiếp thu bí phương của ông ngoại truyền lại cùng thu thập các phương thuốc quý, chữa được nhiều trường hợp khó.

22. Tập Hành Giản Trân Nhu: chọn lấy các bài thuốc có những vị thuốc Nam, thuốc Bắc thông thường, dễ kiếm, tiện dùng.

23. Tập Y Phương Hải Hội: tập hợp soạn các thang tễ, hoàn tễ trong các sách, rườm rà thì giảm đi, thiếu thì bổ sung thêm.

24. Tập Y Án, Dương Án: Tập hợp tâm đắc suy nghĩ về những trường hợp nguy nan mà chữa thành công.

25. Tập Y Án, Âm Án: tập hợp những bệnh án bệnh nặng, khó, tình thế tuyệt vọng dù cố hết sức mà không kết quả để rút kinh nghiệm.

26. Tập Truyền Tâm Bí Chỉ hoặc còn gọi là Châu Ngọc Cách Ngôn, biện luận rõ ràng đầy đủ những nghĩa lý sâu xa trong sách, những chỗ tinh hoa của y thuật.

27. Tập Vĩ. (cuối) là cuốn Thượng Kinh Ký Sự, thuật lại cuộc lên kinh thành chữøa bệnh cho Chúa Trịnh. Chỉ với giá trị sử học, văn học của cuốn ký sự này đã làm cho sự nghiệp văn hóa của Hải Thượng Lãn ông nổi danh không kém gì sự nghiệp y học của tác giả.

Về sau đă thu thập được nốt 2 cuốn là Nữ Công Thắng Lãm và Vệ Sinh Yếu Quyết.

28. Tập của Pho Sách Bách Khoa Thư về Đông y "Lãn ông tâm lĩnh" là 28 viên ngọc quý, 28 vị sao (nhị thập bát tú) của bầu trời Y học phương Đông.

[NhiHa]

BIỂN THƯỚC (401 – 310 trước CN)

Nguyên tên là Tần Việt Nhân, người Châu Mạc, huyện Bột, Hải, nước Tề, vào đầu thời chiến Quốc. Lúc thiếu thời, từøng làm Xá trưởng (quản lý khách sạn), ông là người nhiệt tình, siêng năng hiếu học. Lúc đó danh y Trương Tang Quân thường đến ở trọ, được Biển Thước phục vụ chu đáo. Biển Thước có lòng bái sư cầu học. Trương Tang Quân chịu khó truyền dạy nhiều kỹ thuật trị bệnh, đặc biệt là phép xem mạch. Biển thuở dần dần học được y thuật cao siêu.

Biển Thước chu du các nước trị bệnh cho dân chúng. Ông kết hợp kinh nghiệm thực tiễn của bản thân với kinh nghiệm của người xưa hình thành trọn phương pháp chẩn đoán : vọng, văn, vấn, thiết (xem, nghe, hỏi, bắt mạch). Đến ngày nay phương pháp này vẫn còn được dùng. Theo truyền thuyết, Biển Thước trị bệnh cho người ta, hễ uống thuốc vào thì bệnh khỏi, vang danh khắp các nước. Người nước Triệu bèn lấy tên danh y thời Hoàng Đế xưa là Biển Thước để đặt tdanh hiệu cho ông.

Một lần, Biển Thước đến nước Tề, thấy Tề Hòan hầu, biết được Tề Hoàn hầu mắc bệnh, ông khuyên nên điều trị sớm và nói: ‘Bây giờ bệnh Ngài không nặng chỉ ở ngoài da trị mau khỏi lắm’. Nhưng Tề hầu không tin. Vài ngày sau Biển Thước thấy bệnh của hầu phát triển nhanh bèn báo động và nói: ‘Bện.li của Ngài đà vào huyết mạch nếu không trị e sẽ nguy hiểm đến tính mạng. Tề hầu khinh thường vẫn không chịu điều trị. Sau đó vài ngày Biển Thước vẫn dùng phép vọng chẩn (xem sắc mặt), lại nói: ‘Bệnh của ngài đã xâm nhập vào bộ tiêu hóa, nếu không uống thuốc, sẽ tiếp tục nặng thêm lên’. Tề hầu không tin lời khuyến cáo của Biển Thước nhất định không để cho Biển Thước trị bệnh.

Sau hơn mười ngày, Biển Thước lại nhìn Tề hầu, nhưng lần này không nói lời nào mà bỏ chạy. Tề hầu lấy làm lại sai người đuổi theo hạch hỏi. Biển Thước nói: bệnh của Tề hầu nay đã nặng đến độ không còn dùng thuốc được nữa, cho nên tôi không khuyến cáo hầu nữa. Quả nhiên sau đó không lâu, Tề hầu phát bệnh, sai người mời Biển Thước thì Biển Thước đã rời nước Tề rồi. Lần khác, Biển Thước đến nước Quắc hành nghề, đúng lúc gặp dân đang lo tang sự cho thái tử Sau khi hỏi thăm rành rẽ, Biển Thước biết rằng thái tử chết vì bạo bênh mới nửa ngày, còn chưa liệm. Biển Thực căn cứ bệnh trạng suy đoán rằng thải tử có thể mác chứng Thi Nghịch, không phải

chết thật, liền châm một kim vào huyệt Bách hội trên đỉnh đầu. Một chốc sau, thái tử dần dần tỉnh lại. Biển Thước tiếp tục kê đơn cho thái tử uống thuốc để mau bình phục. Mọi người đều cho Biển Thước là thần y.

Biển Thước là một thầy thuốc được nhân dân mến chuộng, vì vậy ông bị bọn lang băm và quan y ganh ghét. Về già, Biển Thước đến nước Tần hành nghề, bị quan Thái y nước Tề là Lý Ê sai người giết hại.

[NhiHa]

BÀNG AN THỜI (1042 – 1099)

Bàng An Thời, tự là An Thường, người Kỳ Thủy, Kỳ Châu (nay là Hy Thủy, Hồ Bắc), hiệu là Kỳ Thủy đạo nhân, là một y học gia trứ danh đời Bắc Tống. Ông là con nhà thầy thuốc, từ nhỏ đã thích nghề y. Thuở nhỏ đọc sách, xem thấy qua là không quên, rất thông minh. 19 tuổi theo học thuốc, Cha dạy ‘Mạch quyết’. Ông nhận thấy sách giảng sơ lược không vừa ý, nên tự tìm đọc, nghiên cứu các sách ‘Hoàng Đế Nội Kinh, Biển Thước Nạn Kinh’ thuộc loại y điển. Không lâu, ông lĩnh hội lời giảng của các sách ấy, đồng thời có lối kiến giải độc đáo của mình. Khi thảo luận, ông dẫn cứ kinh điển, chỗ nào cũng đúng, khiến đối phương phải chịu. Cha ông rất lấy làm lạ.

Năm chưa 20 tuổi, ông mắc bệnh nặng làm điếc hai tai. Sau đó, ông bèn đóng cửa ngồi ở nhà, chuyên tâm đọc sách y, nghiên cứu rộng sách thuốc xưa, đọc nhiều học thuyết của các y gia, tổng hợp thông suốt, nhận đúng thể nghiệm thực tiễn trong lâm sàng. Đến năm hơn 20 tuổi, y thuật của ông đã rất cao siêu, tiếng tăm trội hơn các thầy thuốc ở Hoài Nam.

Một lần, một người đàn bà ở Đồng Thành sinh khó, đã bảy ngày mà đứa con không ra. Đã mời nhiều thầy thuốc, đã dùng nhiều biện pháp nhưng vẫn không được. Được rước đến trợ sản, ông bảo người nhà dùng nước nóng chườm lưng, bụng của sản phụ, đồng thời ông tự tay xoa bóp, lại dùng kim châm vào huyệt ở bụng. Không lâu, sản phụ nghe thấy bụng hơi đau, rên rỉ, sinh ra một con trai, mẹ con đều mạnh.

Ông viết đơn, dùng thuốc, không câu nệ theo xưa, kết quả trị liệu rất cao, mười bệnh trị khỏi chín. Ông chẳng những y thuật tinh thâm, mà y đức cũng cao thượng. Trị bệnh cho người, không phân biệt giàu nghèo, cũng không kể thù lao nhiều ít. Đối với ngươi ở phương xa đến xin trị bệnh, ông xếp đặt nơi ăn ở, tự đi chăm nom con bệnh uống thuốc, cho đến khi khỏi mới cho về nhà. Đối với tật bệnh không thể chữa được, cũng nói thật với người nhà để khỏi tốn tiền thuốc. Có người đến rước đi xem mạch thì đi ngay, không lần nào ngại khó nhọc.

Sách ông viết có ‘Nạn Kinh Biện’, ‘Chủ Đối Luận’, ‘Bản Thảo Bổ Di’, nhưng lưu truyền đời sau chỉ có ‘Thương Hàn Tổng Bệnh Luận’. Bộ sách này gồm có 6 quyển. Nội dung phần ‘Thương Hàn Luận’ trong sách được phân loại luận thuật, hễ có phương thuốc thì có luận; luận thuyết, ngoài việc dẫn chứng kiến giải của các y gia, còn thêm kinh nghiệm của mình khi hành nghề; phương thuốc và thuốc dùng có bổ sung và phát huy nhiều. Đây là một bộ sách nghiên cứu ‘Thương Hàn Luận’ tương đối sớm và có ảnh hưởng lớn, đã mở sớm đường lối nghiên cứu mới học thuyết Trọng Cảnh.

Ông còn thích giao du, thi họa, thường tới lui với Tô Đông Pha, Hoàng Đình Kiên, Trương Lỗi. Vì ông bị điếc, Tô Đông Pha thì nói cà lăm, cho nên Tô nói đùa rằng: ‘Bạn lấy mắt làm tai, ta lấy tay làm miệng, chúng ta đều là dị nhân vậy’.

Ông mất năm 1099, được 57 tuổi. Năm ấy, ông phát bệnh nặng. Các học trò xin thầy tự chữa trị. Sau khi tự chẩn mạch, ông nói rằng dạ dày đã hết hơi và cự tuyệt ăn, uống thuốc. Vài ngày sau, ông mất trong lúc đang đàm đạo với khách.

[NhiHa]

CAO VÕ (Không rõ năm sinh năm mất)

Cao Võ, hiệu Mai Cô, ngươi đời Minh, Ngân Huyện (nay là Chiết Giang, Ninh Ba). Ông là nhà châm cứu học trứ danh đời Minh.

Ông lúc tuổi nhỏ ham học, có kỳ tài. Phàm thiên văn, luật lữ, binh pháp, cưỡi ngựa, bắn cung, không môn nào không tập luyện thuần thục. Khoảng niên hiệu Gia Tỉnh (1522-1566), ông thi đỗ vũ cử (vũ quan). Sau .đó đi du lịch khắp nơi, quan sát vùng biên ải, đề xuất rất nhiều kế sách tết trong việc kiến thiết biên phòng cho nhà đương cục, nhưng chưa được thục hiện. Ông buồn từ quan, về ở ẩn nơi hương lý, ra sức nghiên cứu y học. Về già, y thuật tinh chuyên, trị bịnh chưa có ai không khỏi. Ông nghiên cứu châm cứu học đặc biệt tinh thâm. Ông thường than rằng gần đây ngành châm cứu có nhiều sai lầm, nên chính tay rèn đúc ba hình người bằng đồng để họ châm cứu, một ngươi đàn ông, một người đàn bà, một trẻ con; dùng ba mẫu người để

học huyệt đạo nơi thân thể con nguồn, không sai tơ tóc. Ông là người kế thừa Vương Duy Nhất, đời Tống cách 500 năm trước,lại là một y gia đúc ngồi đồng để nghiên cứu môn học châm cứu ông còn rất chú trọng nghiên cứu lý luận của môn châm cứu ông thấy phần lớn sách vở châm cứu đương thời đều rất thô sơ, nên ông quay lại đọc yếu chỉ của Nội Kinh’ ‘Nạn Kinh’, nghiên cứu học thuyết của các nhà qua các sách ‘Đồng Nhân’, ‘Minh Đường’, biên soạn thành hai quyển ‘Châm Cứu Tiết Yếu’ và ‘Châm Cứu Tụ Anh’.

Châm Cứu Tiết Yếu gồm ba quyển, lại có tên ‘Châm Cứu Tế Nam Yếu Chỉ’ ghi chép kinh văn có liên quan đến châm cứu của ‘Nội kinh’, ‘Nạn kinh’, là một quyển y kinh rất có giá trị tham khảo giúp cho việc học tập của y sinh châm cứu. ‘Châm

Cứu Tụ Anh’ gồm bốn quyển, lại có tên ‘Châm Cứu Tụ Anh Phát Huy’. Mục đích biên soạn sách này của họ Cao là vì các sách viết về ,Tố Vấn’, ‘Nạn kinh’ giống nhau thì ít, mà khác nhau thì nhiều. Nay lấy chỗ giống nhau, nghị luận các chỗ khác nhau, cho nên có tên là ‘tụ anh’ (gom các chỗ tốt lại). Sách này sưu tập học thuyết châm cứu của các y gia từ đời Minh trở về trước, nội dung lý luận cơ bản của Trung y có liên quan, ca phú về châm cứu, v. v..., đồng thời ông đề xuất một số kiến giải học

thuật của mình, có không ít chỗ đáng được học. Vì vậy, sách này tương đối có ảnh hưởng đối với giới học thuật, luôn được người học châm cứu tôn sùng, là một tư liệu tham khảo trọng yếu cho việc nghiên cứu châm cứu học.

[NhiHa]

CHU QUĂNG
(Không rõ năm sinh năm mất)

Chu Quăng có tên tự là Dực Trung, hiệu Vô Cầu Tử, người đời Tống, Ô Trình (nay là Ngô Hưng, Chiết Giang), một danh y đời Tống, tác giả quyển ‘Nam Dương Hoạt Nhân Thư’. Ông là con nhà quan. ông nội là Chu Thừa Dật, từng giữ chức Hồ Châu Khổng mục; cha là Chu Giám, năm đầu niên hiệu Hoàng Hựu - (l049), đỗ tiến sĩ, chúc Thụ điện Trung thừa; bản thân ông cũng bác học đa văn, có tiếng thông Nho, niên hiệu Nguyên Hựu thứ 3 (l088), đỗ tiến sĩ cập độ, từng giữ các chức: Hùng Châu Phòng ngự thôi, Tri Đặng Châu Lục sự, Phụng nghị lang (nhân chức quan này mà người ta gọi ông là Chu Phụng nghị). Nhung ông không thích làm quan, mạnh dạn xin từ quan về ở Tây Hồ, Hàng Châu, phóng Đại ấn để viết sách uống rượu mua vui, đồng thời làm thầy thuốc cứu người, tự hiệu là Đại Ẩn ông.

Y thuật của ông cao minh, đối với bệnh thương hàn càng thêm tinh thâm. Thái thú Nam Dương, Thịnh Thứ Trọng bệnh thương hàn, rước Chu Quăng xem mạch. Ông chẩn mạch xong, nói: ‘Đây là bệnh dùng thang Tiểu Sài Hồ’. Lại dặn uống làm ba lần. Ngoi bệnh uống xong, đến chiều thấy đầy bụng, không khỏe, mời ông đến xem mạch lại ông lấy thuốc đã uống xem xét thì ra là Tiểu Sài Hồ Tán. Ông nói: ‘Người xưa chế thuốc thứ nào nút nước thì mài ra, nấu lấy nước trong mà uống, gọi là thang (canh), cho nên vào được kinh mạch tấn công bệnh cho mau; nay lại là tán (thuốc bột), ứ đọng tại hoành cách mô cho nên đầy bụng’. Rồi ông đích thân nấu thuốc, dặn bệnh nhân uống hai lần. Trong đêm bệnh nhân bình an.

Ông chuyên tâm lặng lẽ nghiên cứu quyển ‘Thương Hàn Luận’ trên 20 năm, viết

nên bộ 'Vô Cầu Tử Thương Hàn Bách Vấn’ gồm 3 quyển, ra đời trong niên hiệu Đạo

Quan. Sau lại tăng bổ thành 20 quyển, nhân vì Trọng Cảnh là người Nam Dương nên cải tên là ‘Nam Dương Hoạt Nhân Thư’. Năm đầu niên hiệu Chính Hòa (1111), ông dâng sách lên triều đình, được ban khen và sách được in ngay để ban hành; đồng thời triều đinh phong ông chức Y học Bác sĩ. Năm cuối niên hiệu Chính Hòa (1115), mùa thu, vì phê bình thẳng thừng thời sự, bị giáng chức, đi xa kinh thành. Qua năm sau, ông lại được triệu về Kinh giữ chức Phụng lang đề điểm, Động Tiêu cung. Không lâu sau, ông từ quan về ở ẩn.

Sách ‘Nam Dương Hoạt Nhân Thư', còn có tên là ‘Loại Chứng Hoạt Nhân Thư' là

sách nghiên cứu về ‘Thương hàn luận’ tương đối sớm nhất. Bản lưu hành hiện nay

gồm 22 quyển. Sách này dùng lời văn thông thường đặt những câu hỏi và câu 'trả lời

giúp người ta dễ học, dễ thực hành, thật có công rất lớn trong việc phổ biến học thuyết Trọng Cảnh. Đối với công việc nghiên cứu ‘Thương hàn luận’, ông còn có nhiều phát minh, là ngươi đầu tiên đề xuất dùng kinh mạch luận bệnh chứng của sáu kinh. Ở mặt trị liệu, ông ghi chép các phương thuốc từ đời Hán trở về sau để bổ sung khuyết điểm của sách Trọng Cảnh ‘chứng bệnh nhiều mà phương thuốc ít’. Vì vậy mà ruộng Trương Siển đã nói trong bài tựa sách ‘Loại Chứng Hoạt Nhân Thư’: ‘Có được sách này, tuy ở xứ đường sá khó đi, tuy ở dọc đường lúc vội vàng, gặp bệnh có thể biết chứng, rồi biết phương thuốc, dễ như trở bàn tay, và người thiên hạ sẽ không còn chết vì bệnh thương hàn, ích lợi của sách không thể còn ngờ gì nữa!’ Hứa Thúc Vi cũng nói: ‘Bệnh thương hàn, chỉ có ‘Hoạt nhân thư' là tốt nhất, đủ nhất, dễ hiểu nhất’. Ngươi đời Thanh, Từ Đại Quán nói: ‘Sách người Tống (chỉ Chu Quăng) phát minh được ‘Thương hàn luận’, giúp người nắm được vấn đề vì rất dễ hiểu, có công lớn với Trọng Cảnh, phải kể ‘Hoạt nhân thư’ là hạng nhất’. Trên đây là lời người đời sau đánh giá cao Chu Quăng đã nghiên cứu ‘Thương hàn luận’.

[NhiHa]

CHU TIÊU (? – 1425)

Chu Tiêu là con trai thứ năm của Minh Thái tổ Chu Nguyên Chương, không rõ sinh năm nào. Niên hiệu Hồng Vũ năm thứ 3 (1370), Chu được phong Ngô Vương; năm

thứ 11, cải phong Châu Vương. Niên hiệu Hồng Hy năm đầu (1425) qua đời, thụy hiệu Châu Định Vương.

Chu Tiêu hiếu học, hay chép thi phú, đã sáng tác ‘Nguyên Cung Từ’ 100 chương. Ngày thường, Chu để ý y dược. Niên hiệu Hồng Vũ, năm Canh Ngọ (1390), Chu ngụ cư ở Điên Đương (nay là Vân Nam, Điên Trì). Vì thấy ở đấy sơn lam chướng khí làm

cư dân nhiễm bệnh rất nhiều, lại không có thầy thuốc giỏi, ông bèn tuyển chọn sao lục những phương thuốc xưa và những phương gia truyền có hiệu nghiệm, ra lệnh cho lương y của phủ Lý Hằng tập trung các tư liệu ấy chép thành một sách ‘Châu Phủ Tụ Trân Phương’ (tụ: tay áo -> sách ở tầm tay), lại gọi là ‘Tụ Trân Phương Đại Toàn’, chia làm 81 môn, gồm 377 phương thuốc. Ông ở phủ Khai Phong 8 năm, ở đấy, đất đai rộng phẳng, cây cỏ tạp tươi tốt nhưng hạn lụt mất mùa nhiều. Để giúp cứu đói trong những năm mất mùa, ông xem qua các sách của tiền nhân, phỏng vấn các vị cao tuổi trong dân, tìm kiếm rễ, cọng, hoa, trái, mầm non của cây cỏ cả 414 giống loại, đều vẽ hình thuyết minh, viết thành một quyển ‘Cứu Hoang Bản Thảo’ cho ra đời vào niên hiệu Vĩnh Lạc năm thứ 3 (1405). Sách này ghi chép bản thảo 138 loại do

tiền nhân để lại, còn lại 276 loại do Chu Tiêu mới phát hiện. Sách chẳng những có tác dụng tích cực cứu hoang cứu đói thời xưa, mà còn ở một trình độ nhất định, phong phú hóa nội dung ngành bản thảo học, cung cấp tư liệu phong phú cho đời sau trong việc nghiên cứu thực vật có thể dùng để ăn.

Chu Tiêu lại cùng với Giáo thụ Đằng Thạc, Trưởng sử Lưu Thuần cộng đồng thu thập các phương thuốc xưa nay, khảo chứng luận thuật, biên soạn thành một bộ sách các phương thuốc lớn nhất trong lịch sử Trung Quốc, bộ ‘Phổ Tế Phương’.

Các phương thuốc tốt, kinh nghiệm từ xưa có thể nói đều có đủ trong sách này. Về sau, Lý Thời Trân khi soạn ‘Bản Thảo Cương Mục’, các phương thuốc phụ lục phần nhiều lấy ở sách này. ‘Phổ Tế Phương’ ra đời lần đầu vào niên hiệu Vĩnh Lạc năm thứ 4 (1406), bản khắc chữ đầu tiên đã sớm thất lạc. ‘Tứ Khố Toàn Thư’ căn cứ vào các bản còn sót lại trong dân, thu gom chép lại đực trọn bộ. Số lượng phương thuốc của sách này rất lớn, ghi chép tư liệu phong phú, có thể nói đây là tổng kết các phương tễ từ đời Minh trở về trước, thật là một bộ sách tham khảo trọng yếu để nghiên cứu phương tễ học và chỉ đạo các loại trị liệu lâm sàng của Trung y.

[NhiHa]

CHU VĂN AN (1292 – 1370)

Người ở Văn Thôn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm (ngày nay là làng Quang, xã Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, Hà Nội). Ông đậu Thái học sinh và giữ chức Tư nghiệp trường Quốc tử giám dưới triều Trần Minh Tông (1324). Đến đời Trần Dụ Tông, vì triều chính thối nát, nhiều quan lộng quyền, ông can gián không được nên ông làm sớ xin chém 7 nịnh thần (1341) rồi từ quan về dạy học và nghiên cứu y học ở huyện Chí Linh, Hải Dương.

Ông đã để lại một số tư liệu, bệnh án về kinh nghiệm trị bệnh. đặc biệt là kinh nghiệm trị các bệnh dịch mà sau này con cháu ông là Chu Doãn Văn, Chu Xuân Lương đã ghi lại thành quyển ‘Y Học Yếu Giải Tập Chú Di Biên’ năm 1466 và bổ sung năm 1856.

Đối với thương hàn ngoại cảm, Chu Văn An cho rằng một phần do sự thiên thắng của thời khí, một phần do sự suy yếu của cơ thể. Tuy bệnh lý chuyển biến âm dương biểu lý khác nhau nhưng cách trị không ngoài việc điều hòa âm dương và công tà bổ chính. Vì vậy ông chỉ quy nạp bệnh về hai loại là Dương chứng (Nhiệt) và Â chứng (Hàn), tùy chứng mà gia giảm để điều hòa cơ thể, bồi bổ chính khí phối hợp với việc đẩy bệnh tà ra một cách nhẹ nhàng. Tuè đó ông chế ra hai bài thuốc Đăng Khấu Thang [Sinh địa, Huyền sâm, Sài hồ, Mộc thông, Hoàng cầm, Chi tư, Gừng, Hành, Cam thảo] (trị nhiệt) và Cố Nguyên Thang [DDangr sâm, Đương quy, Can khương, Trần bì, Chích thảo, Nhục quế, Phụ tử chế, Táo] (trị hàn). Chu Văn An đã vận dụng linh hoạt hai bài thuốc trên trị cho hơn 700 trường hợp và đã phổ biến cho người đương thời biết và sử dụng. Đối với bệnh ôn dịch năm 1358-1359, ông đã chế ra bài Thần Tiên Cứu Khổ Đơn cứu sống được rất nhiều người. Đối với bệnh ôn nhiệt, ông chế ra bài Tuấn Lưu Ẩm (Sinh địa, Thục địa, Huyền minh phấn, Mộc thông, Chi tử, Thạch hộc, Cam thảo, Lá tre, Đăng tâm thảo). Sau khi uống 1 thang, bớt sốt nhưng còn tiêu chảy, ông cho uống Bạch Long Tán, dùng độc vị Thạch cao sống, tán bột, hòa với nước nóng, uống lúc còn hơi âm ấm thì ngưng tiêu chảy ngay. Để điều bổ thủy hỏa, ông chế ra bài (Tư Khảm Đơn (Thục địa, Hoài sơn, Phục linh, Lộc giác giao, Mạch môn) và Dưỡng Ly Đơn (Thục địa, Sơn thù (sao rượu), Hoài sơn (sao), Phục linh, Phụ tử (chế), Nhục quế, Ngũ vị (sao mật), Trầm hương (một ít).

[NhiHa]

CHU ĐAN KHÊ (1281 – 1358)

Chu Đan Khê tên là Chấn Hanh, tự Ngạn Tu, người Vụ Châu, Nghĩa Ô (nay là Triết Giang, Nghĩa Ô). Vì sống ở Đan Khê nên sau này được gọi là ‘ông Đan Khê’. Ông là một trong tứ đại gia, sáng lập phái ‘tư âm’, đời Kim, Nguyên.

Chu Đan Khê con nhà nông. Lúc nhỏ đã sớm mất cha. Ông hiếu học từ nhỏ, đọc qua sách là thuộc ngay, mỗi ngày ghi chép cả ngàn chữ. Lớn lên ông theo học kinh sử với thầy dậy tư ở quê để dự thi. Năm 36 tuổi học với đệ tử 4 đời của Chu Hy là Hứa Khiêm, nghiên cứu lý học. Vài năm sau ông trở nên một ‘đông nam đại nho’, học vấn uyên bác. Về sau Hứa Khiêm mắc bệnh nặng, nằm liệt giường, khuyên ông đổi hướng học y để cứu đời. Ông nhớ lại vợ con mình, chú, bác, anh em đều chết về tay những ông thầy lang dốt nát, vì vậy ông cảm khái nói rằng: “Tôi học được tinh thông môn y thuật, trị bệnh cứu người, tuy không làm quan, cũng giống làm quan vậy”. Nói rồi, ông đem toàn bộ sách vở đốt hết, từ bỏ ý niệm khoa cử, dốc lòng dốc sức cho sự nghiệp y học.

Trước kia ông cũng đã từng đọc sách Tố Vấn nhưng không lý giải được nhiều. Năm ông 30 tuổi, mẹ đau dạ dầy, ông đọc lại Tố Vấn trong 5 năm và hiểu được được sách. Bệnh của mẹ ông được trị khỏi, việc này khích lệ ông. Ông quyết định rời quê nhà tìm thầy học. Trong năm năm liền ông đi nhiều nơi cuối cùng đến Vũ Lâm (nay là Hàng Châu) gặp được danh y La Tri Để. Tuy nhiên ông này là người kiêu căng và bảo thủ, Đan Khê đến nhiều lần xin yết kiến đều bị cự tuyệt, trong đó có 7 lần bị mắng. Ông vẫn không nản lòng, mỗi ngày khoanh tay đứng ở bên cửa, không kể mưa to gió lớn, bền lòng chầu chực suốt 5 tháng. Sau đó, La Trí Đễ cảm động, nhận Đan Khê là đệ tử duy nhất, lúc đó Đan Khê đã 44 tuổi.

Dưới sự hướng dẫn của thầy, trải qua nhiều năm học tập khắc khổ, Đan Khê đã nắm vững được tri thức lý luận y học và kinh nghiệm trị liệu của của thầy. Học xong, ông trở về quê dùng y thuật sâu dầy của mình trị khỏi chứng bệnh liệt cho ông Hứa Khiêm. Từ đó ông dùng phương pháp mới trị bệnh cho người, trị đau khỏi đó, tiếng vang đồn xa, ai cũng biết tên, số người đến xin trị bệnh cũng đông.

Chu Đan Khê đã sáng lập ‘lưu phái’ với tính cách độc đặc (đơn độc đặc biệt) ở phương diện lý luận y học. Ông chủ trương tránh vượng hỏa, tiết chế ăn uống, sắc dục để bảo dưỡng âm tinh. Khi trị, ông đề xướng nguyên tắc tư âm, giáng hỏa (bổ âm hạ hỏa). Vì ông giỏi dùng phép này,' cho nên đời sau gọi ông là thầy thuốc ‘tư âm phái’.

Để dạy người học sau, ông cần mẫn biên soạn không ngơi nghỉ. Ông soạn trên 20 loại, trong đó có Cách Trí Dư Luận, Cục Phương phát Huy, Đan Khê Tâm Pháp là các sách tiêu biểu.

Ông mất năm năm 1358, hưởng thọ 77 tuổi.

[NhiHa]

CHÂU DƯƠNG TUẤN
(Không rõ năm sinh năm mất )

Châu Dương Tuấn, tự Võ Tải, người Giang Tô, Ngô Huyện (nay là Tô Châu), sinh sống quãng cuối đời Minh đầu đời Thanh (giữa thế kỷ 17), từng là thầy của Diệp Thiên Sĩ, nhà ôn bệnh học trứ danh. Ông học khoa cử, đã đậu Phó bảng. Về sau, thi Tiến sĩ mấy lần không đỗ, tuổi gần 40, ông bèn bỏ học Nho theo học y. Niên hiệu Khang Hy năm thứ 10 (1671), ông đến kinh sư thụ giáo với ‘Bắc Hải Lâm phu tử,' nổi tiếng đương thời về môn y. Họ Châu đặc biệt tôn sùng học thuyết Trọng Cảnh, để tâm nghiên cứu học thuyết này hơn 10 năm, viết ra hai quyển ‘Thương Hàn Luận Tam Chú' và ‘Kim Quỹ Ngọc Hàm Kinh Nhị Chú'. ‘Thương Hàn Luận Tam Chú' là do ông theo học thuyết của hai nhà Phương Hữu Chấp và Dụ Xương, thêm phần bổ sung của mình mà soạn ra. Ông cảm thấy ‘Thương Hàn Luận Điều Biện’ của họ Phương và ‘Thương luận thiên’ của họ Dụ đối với cách chú thích của ‘Thương hàn luận’ còn ‘có chỗ chưa dung hòa, chưa thể cứ y theo’ nên ông bèn bổ sung một số điều, hợp thành

quyển sách ‘tam chú' (ba ngươi chú thích); phần chú thích của ông đột phá được phạm vi của hai họ Phương, Dụ bằng những điều tâm đắc độc đáo. Vì đó mà ông thành một danh gia chú thích ‘Thương hàn luận’. Quyển sách ‘Thương Hàn Luận Tam Chú’ của ông luôn được xem là một quyển chú thích có ảnh hưởng tương đối lớn. ‘Kim Quỹ Ngọc Hàm Kinh Nhị Chú' là do ông đối với phần triển khai trong ‘Kim Quỹ Ngọc Hàm Kinh’ của Triệu Dĩ Đức đời Nguyên, thêm vào phần chú thích của mình; Đây cũng là một quyển sách tham khảo trọng yếu cho sự học tập, nghiên cứu 'Kim Quỹ Ngọc Hàm Kinh’, hiện vẫn được học giả xem trọng.

Ngoài ra ông nhận xét rằng bệnh thương hàn chính danh trong đời rất ít, mà bệnh giống thương hàn rất nhiều, chứng bệnh lạnh rất ít, mà bệnh nóng lại nhiều, sợ rằng người đời trị lầm theo cách chữa trị bệnh thương hàn chính danh, nên ông soạn ra bộ ‘Ôn Nhiệt Thử Dịch Toàn Thư’ 4 quyển, chuyên luận ôn, nhiệt, thử, dịch, bốn loại chứng bệnh, đồng thời tường thuật lý lẽ không thể nhầm lẫn cách trị bốn loại này với cách trị bệnh thương hàn chính danh. Bộ sách này cũng là một trong số sách tham khảo trọng yếu cho ngươi học tập và nghiên cứu học thuyết ôn bệnh (bệnh nóng), có giá trị tham khảo nhất định cho công tác lâm sàng.

[NhiHa]

CÁT HỒNG (284 ? – 341)

Cát Hồng, tự Trĩ Xuyên, hiệu Bảo Phác Tử, người thời Đông tấn, Đơn Duơng, Câu Dung (nay là Giang Tô, Câu Dung), là nhà y học trứ danh thời Lưỡng Tấn về bệnh truyền nhiễm và luyện đơn (thuốc viên). Ông tánh tình trầm tĩnh, không giỏi ăn nói, không thích giao du, từ nhỏ đã khắc khổ cầu học. Dòng dõi gia đình cha ông đều làm quan, nhưng đến khi đời ông thì hoàn toàn phá sản vì xã hội quá động loạn. Năm 13 tuổi thì cha qua đời, gia cảnh càng thêm nghèo khó. Ông một mặt tham gia cấy trồng để sinh sống, một mặt mượn sách vở để học tập. Ông đốn cây chẻ củi bán lấy tiền mua giấy bút và trong hoàn cảnh khó khăn này, gắng công đọc kinh sử, bách gia chư tử, nghiên cứu sâu về y học, nhất là phép thuật luyện đơn của thần tiên. Ông theo học với thầy Trịnh ẩn (Trịnh Ẩn là ông chú của Cát Hồng, học trò của thuật sĩ Cát Huyền). Sau lại theo học ‘phương thuật thần tiên’ với Thái thú Nam Hải là Bảo Huyền. Cuộc khởi nghĩa của Thạch Băng xảy ra, ông bị sung quân làm chức Đô úy. Có công dẹp nghĩa quân, được phong là Phục Ba tướng quân. Hết giặc, ông không kể gì chiến công, quyết tâm đi khắp nơi tìm đọc sách la.ï Nhà Đông Tấn được lập lên, ông được phong tước ‘Quan nội hầu. Sau đó, nhiều lần được tiến cử, ông đều từ chối khéo. Ông thấy mình đã già, muốn luyện thuốc để mong sống lâu, nghe nói đất Giao Chỉ (nay là Việt Nam) có sản xuất đơn sa (nguyên liệu để luyện đơn), bèn xin đi làm Huyện lệnh Câu Lậu (nay ở phía tây Hà Nội, Việt Nam). Được vua chấp thuận, ông đem gia đình đi về hướng Nam, đến Quảng châu, bị Thứ sử Quảng Châu câu lưu bèn ở ẩn trong núi La Phù Sơn, luyện đơn hái thuốc trị bệnh, viết sách cho đến chết.

Cả đời ông viết sách rất nhiều, có những bộ ‘Bảo Phác Tử’, Ngọc Hàm Phương’, ‘Trửu Hậu Bị Cấp Phương’, v.v.. Bộ ‘Bảo Phác Tử’ gồm có ba quyển: Kim đơnn, Tiêu độc, Hoàng bạch, trong đó ghi phương pháp luyện đơn và sự biến hóa hóa học, là sách chuyên môn hiện còn của Trung Quốc về luyện đơn. Bộ ‘Ngọc Hàm Phương’ là một bộ sách lớn gồm 100 quyển, đáng tiếc là đã thất lạc. Bộ ‘Trửu Hậu Bị Cấp Phương’ trước có tên ‘Trửu Hậu Cứu Tốt Phương’ là bộ sách tiện mang theo mình để sử dụng mà ông đã tuyển chọn từ trong bộ ‘Ngọc Hàm Phương’. Các sách này đủ cho Cát Hồng chiếm một địa vị trọng yếu trong Trung Quốc khoa học sử.

[NhiHa]

DIỆP QUẾ (1667 - 1746)

Diệp Quế, tự Thiên Sĩ, hiệu Hương Nham, người Tô Châu, Ngô Huyện, nhà ở ngoài cửa thành Tô Châu trên bờ sông, nhân đó về già tự hiệu là Thượng Tân lão nhân (tân: bến, bờ); là y gia trứ danh đời Thanh, người đặt nền móng cho phái ôn nhiệt học. Ông con nhà thế y. Tổ phụ Điệp Thời (tự Tử Phàm) thông y lí, càng tinh chuyên khoa tiểu nhi, trị bệnh trẻ con không hiềm nghèo khó, cứu sống rất nhiều, nổi danh một vùng đất Ngô. Cha là Diệp Triều Thái (tự Dưng Sinh), tinh y thuật, khinh tài, hiếu (bố) thí, người các địa phương vùng Ngô trung đến xin trị liệu ngày đêm không dứt. Diệp Quế

thông mẫn hơn người, đọc sách qua mắt rồi không quên. Ban ngày theo thầy học Thư Kinh, ban đêm học nghề thuốc với cha. Các sách ‘Tố Vấn’, ‘Nạn kinh’ cùng các sách y do các danh gia Hán, Đường, Tống đều xem qua và lãnh hội. Có điều bất hạnh là cha ông mất lúc ông 14 tuổi. Tuổi trẻ mồ côi lại nghèo, để sinh sống, ông chỉ còn cách một mặt hành nghề xem mạch chẩn trị, một mặt bái sư đồ đệ họ Chu của cha tiếp tục học y. Chu đem toàn bộ sở học của thầy Diệp truyền lại cho con thầy. Thiên Sĩ hết lòng nghe dạy, giảng đến đâu hiểu ngay đến đó, thông thuộc rất nhanh, chỗ tâm đắc còn hơn cả thầy. Nhung ông không hề tự mãn, nghe ai có sở trường nào về trị liệu thì tìm cách bái sư học thêm. Làm như thế trong thời gian từ 14 đến 18, 19 tuổi, trước sau học với 17 vị danh y, nhờ đó mà học được nhiều chỗ hay của các nhà. Ông chẩn đoán giỏi, lúc xem bệnh bắt mạch (thiết), xem thần sắc con bệnh (vọng), nghe giọng nói (văn), quan sát (sát) hình tướng, cho nên khi trị bệnh, ông không cố chấp thành kiến, trị được nhiều bệnh lạ, được người ta khen là y học đại gia. Ông nổi tiếng trong triều ngoài nội, trên từ nhà quyền quí, dưới đến bình dân bách tính, gần xa trong ngoài tỉnh, ít có người không biết tiếng ông. Sự cống hiến cực lớn của ông cho nền y học Trung Quốc là ông đã sáng lập học phái ôn bệnh. Ông đã tổng kết kinh nghiệm của tiền nhân, nhận thấy các sách y học kinh điển của Trung Quốc y như ‘Nội kinh’, ‘Nạn kinh’, ‘Thương hàn luận’, tuy có tên là ôn bệnh nhung không rõ ràng phép trị liệu; Lưu Nguyên Tố triều Kim, Ngô Hữu Tính đời Minh, đối với bệnh ôn nhiệt hoặc bệnh ôn dịch tuy có sáng kiến nhất định, nhưng lại thiếu sót lý luận và thực tiễn có hệ thống. Ông bèn tiến hành nghiên cứu sâu và kỹ lưỡng ôn bệnh, trải qua thời gian tìm tòi, bàn thảo không nghỉ, rốt cuộc đã có đọc nhận thúc mới đối với qui luật phát sinh,

phát triển của ôn bệnh, đã mở con đường mới về biện chứng luận trị ôn bệnh. Hai trăm năm nay, không thiếu gì người kế tục hoàn thiện học thuyết của ông, học phái ôn bệnh do đó mà hình thành, mà ông cũng được tôn là tổ sư của học phái ôn bệnh.

Ông trọn đời bận lo nhiệm vụ chẩn trị, đem kinh nghiệm của mình tùy lúc khẩu truyền cho đồ đệ. Hiện còn các sách ‘Ôn Nhiệt Luận’ và ‘Lâm Chứng Chỉ Nam Y Án’ đều là do đồ đệ của ông, là Cố Cảnh Văn, Hoa Tụ Vân đem kinh nghiệm trị liệu và học thuyết của ông tập hợp chép ra thành sách.

Lúc lâm chung, ông di chúc cho con dặn đi dặn lại: ‘Nghề y nên làm, mà cũng chẳng nên làm. Đầu óc sáng suốt, thiên tư thông mẫn, đọc nhiều sách, sau đó khả dĩ cứu đời; bằng không, ít có ai không giết người vì bánh thuốc cũng như đao kiếm vậy. Ta chết, con cháu thận trọng, chớ xem nhẹ y đạo’. ‘Danh y danh ngôn, ngữ trọng tâm trương’ câu này đã nói rõ sự nghiệp y học là một sự nghiệp cao thượng cứu người giúp đời, lại cũng phản ánh đầy đủ thái độ trị học nghiêm túc của Diệp Thiên Sĩ. ' '

Ông mất năm 1749, hưởng thọ 79 tuổi.

[NhiHa]

DU CHẤN (1709 - ?)

Du Chấn, tự Đông Phù, hiệu Tinh Trai, người Chiết Giang, Gia Thiện, danh y đời Thanh. Theo địa phương chí của huyện Gia Thiện thì ông là người thông minh, từ nhỏ học được nhiều sách, giỏi ngâm vịnh, nhưng vì bị nhiều bệnh bèn chọn học y, theo thầy là Kim Quân, tự Thượng Đào, được thầy truyền dạy chỗ bí áo của nghề, trị mạnh

được nhiều bệnh lạ, cho nên ngày càng nổi tiếng, bực công khanh cũng tìm đến xin chẩn trị. Ông tánh tình điềm đạm, thích sưu tập y án của danh gia các đời và ông nghĩ rằng khi học tập các y án, đã biết phép tắc của nghề y lại có thể sử dụng nghề một cách khéo léo. Ông nói: ‘Người thầy thuốc giỏi có thể thẩm xét biến chúng của một bệnh và biến chúng của nhiều bệnh, mà phân tích tỉ mỉ; thao túng trong phép tắc, áp dụng sáng suất phép tắc thì không có gì mà không đáp ứng’. Ông thuyết minh rằng y sinh phải đọc nhiều y án, nắm chắc một số phép trị bệnh khéo, sẽ có lợi lớn cho cách

trị liệu ông đề cao trị liệu lâm sàng. Ông hành y vào những năm về già từ niêu hiệu Càn Long năm thứ 39 (1774) đến năm 43 (1778), đem các y án đã sưu tập đọc, tuyển chọn ra một số tinh túy, thêm vào lời bình, viết ra bộ ‘Cổ Kim Y Án Án’ 10 quyển. Trọn bộ sách có được 1077 y án, cộng thêm một số phụ án thì được trên 1.100 y án. Các y án được chọn trong các sách thuốc từ xưa đến sách của Diệp Thiên Sĩ đời Thanh, trên cơ bản là những bệnh thường thấy; nguyên tắc tuyển chọn là ‘lấy phần

tinh túy’, có mạch chứng đầy đủ, biện chứng rõ ràng, hoặc phép trị tân kỳ, hoặc lập luận cao siêu, còn số nào nông nổi hoặc quái đản đều loại ra không ghi chép. Do vì kinh nghiệm học thuật của ông rất phong phú, các y án tuyển chọn nghiêm cẩn và rộng khắp lời bình luận thích đáng, người đọc có thể dễ lĩnh hội yếu lĩnh của phép biện chúng luận trị, bộ sách ‘Cổ Kim Y Án Án’ có giá trị cao hơn các sách đồng loại, đọc người đời sau xem trọng. Theo lời tựa của bộ sách này, ngủm ta đoán rằng ông có

thể hưởng thọ 70 tuổi.

[NhiHa]

DƯ LÂM
(Không rõ năm sinh năm mất )

Dư Lâm, tự Sư Ngu, người An Huy, Đồng Thành (có tư liệu nói là người Thường Châu), sinh sống quãng đầu niên hiệu Ung Chính đến đầu niên hiệu Gia Khánh đời Thanh. Ông học Nho từ nhỏ, nhung chịu khó học 20 năm mà chẳng đỗ đạt gì mới tự nói: không làm quan giỏi thì làm thầy thuốc giỏi vậy! (Bất vi lương tướng, đương vi lương y). Bèn bỏ con đường sĩ hoạn, đổi học y. Niên hiệu Càn Long năm thứ 29 (1764), bệnh ôn dịch lan tràn ở huyện Đồng Thành, cha ông cũng mắc bệnh, bị trị lầm mà chết. Lúc ấy, ông đang du học ở Đại Lương (Khai Phong), lập tức về quê lo việc tang, hỏi xem các thang thuốc cha đã dùng, đều không phải loại ngoại trị thương hàn; điều này khiến ông ôm hận trong lòng , càng ra sức xem khắp sách thuốc xưa, nhất là tìm các phương thuốc hay để trị bệnh dịch chẩn. Khi nghiên cứu bản thảo thấy sách nói ‘Thạch cao tính hàn trừ được nóng ở dạ dày, vị đạm bạc giỏi giải thực nhiệt ở cơ thể’, ông mới thấy rõ rằng ‘nếu là dịch ôn nhiệt thì ngoài Thạch cao ra, không gì trị được’. Từ đấy về sau, trong quá trình hành y, mỗi khi gặp ôn dịch bệnh, ông dùng Thạch cao làm chính, lần nào cũng hiệu nghiệm hoàn toàn. Tuổi trung niên, ông dời chỗ về kinh hành nghề. Niên hiệu Càn Long năm thứ 58 (1793), bệnh ôn dịch lan tràn ở kinh đô, dùng phép trị của Trương Cảnh Nhạc không khỏi, phương thuốc của Ngô Hựu Khả cũng vô hiệu, nhiều thầy thuốc đều chịu bó tay. Ông dùng thang lớn Thạch cao và Hoàng liên thì hiệu nghiệm, cứu sống vô số người. Như người thiếp của Phùng Tinh Thục mắc bệnh dịch sắp chết, ông Thạch cao thang làm chính cứu được sống; ngoài cửa Chính Dương, con trai lớn của họ Kỳ nhiễm bệnh dịch, ban chẩn nổi đầy mình tím đen, tay chân lạnh giá, thầy thuốc trước đã phê là 'bất trị’, ông dùng thuốc tán ‘Thanh Ôn Bại Độc’, cho uống luôn 15 thang thì khỏi bệnh. Khi ấy, người bệnh được ông trị lành sao chép phương của ông cho người khác dùng, cũng được kết quả. Về già ông dùng chỗ tâm đắc của trên 30 năm hành nghề trị bệnh dịch chẩn tổng kết lại, biên soạn bộ ‘Dịch Chẩn Nhất Đắc’ 2 quyển: quyển 1 luận thuật chủ yếu về nguyên nhân của bệnh, nơi phát bệnh, bệnh trạng, đề xuất, chỗ khác nhau của hai bệnh dịch chẩn và thương hàn; quyển 2 luận khái quát các loại bệnh chứng sau khi khỏi bệnh, phép điều trị và những gì có liên quan đến việc điều trị, v.v... Sách dùng học thuyết vận khí tường thuật sự phát sinh của bệnh, nhận xét rằng nguyên nhân gây bệnh là mối độc vô hình xâm nhập vào cơ thể do miệng mũi, mà mối độc vô hình này là hỏa độc, đồng thời căn cứ trên bệnh nhân, bệnh cơ, chủ trương dùng Thạch cao điều trị, sáng lập ra phép ‘thanh ôn bại độc'. Phương thuốc này đối với chứng ‘hỏa nhiệt dịch độc’ thật có công hiệu lớn. Cho nên luôn được y gia đời sau thực dụng.

[NhiHa]

DƯƠNG TẾ THỜI
(Không rõ năm sinh năm mất )

Dương Tế Thời, tự Kế Châu, người đời Minh, Tam Cù (nay là Chiết Giang, Cù Huyện). Ông là nhà châm cứu học trứ danh đời Minh.

Ông là con nhà thế y. Ông nội từng nhậm chức Thái y Thái y viện, cho nên nhà ông cất giữ rất nhiều sách thuốc. Thuở nhỏ ông theo học chữ Nho, nhưng ứng thí mấy lần không đỗ, bèn bỏ học khoa cử mà theo học y. Ông gắng công đọc sách thuốc của

ông nội để lại, không kể mùa nóng mùa rét, bền lòng học không ngơi nghỉ, trở nên một danh y ở đời. Ông tùng là Ngự y trong 40 năm dưới ba triều vua Gia Tỉnh, Long Khánh, Vạn Lịch, vang danh trong triều ngoài nội.

Ông đọc nhiều sách vở, thông hiểu học thuyết của các nhà, tinh thông nhất về môn châm cứu. Trong thời gian hành nghề suốt 40 năm, ông dùng phép châm kim cao siêu trị lành rất nhiều bệnh kinh niên, bệnh lạ. Nghề châm cứu của ông vốn là do học sách gia truyền ‘Vệ Sinh Châm Cứu Huyền Cơ Bí Yếu. Về sau, ông nhận thấy sách này cũng chưa hoàn bị, bèn tìm xem trong các sách, quyết tâm biên soạn một quyển sách chuyên về châm cứu. Ông lấy ‘Tố Vấn’, ‘Nạn kinh’ làm gốc, thu nhặt những bộ phận liên quan đến châm cứu trong các sách, như: ‘Thần Ứng Kinh’, ‘Cổ Kim Y Thống’, ‘Càn Khôn Sinh Yù’, ‘Y Học Nhập Môn’, ‘Y Kinh Tiểu Học’, ‘Châm Cứu Tụ Anh’, ‘Châm Cứu Tiệp Yếu, ‘Tiểu Nhi Án Ma’, kết hợp với kinh nghiệm cá nhân, đồng thời tham khảo hội đồ thông đồng nhân, soạn ra một quyển ‘Châm Cứu Đại Thành’ (‘Tứ Khố Toàn Thư gọi là ‘Châm Cứu Đại Toàn’). Niên hiệu Kiều Long năm thứ 2, Chuộng Đình Khuê ở Cối Kê khắc bản gọi ‘Châm Cứu Tập Thành’, ấn hành vào tháng 8 niên hiệu Vạn Lịch đời Minh, năm thứ 29 (1601).
*****************

DỤ XƯƠNG (1585 - 1664)

Dụ Xương, hiệu Gia Ngôn, sau hiệu Tây Xương lão nhân, người Giang Tây, Tân Kiến (nay là Giang Tây, Tân Kiến), là y gia trứ danh cuối đời Minh, đầu đời Thanh, tiếng tăm ngang với Trương Lộ, Ngô Khiêm, được tiếng là ‘tam đại gia’ đầu đời Thanh. '

Theo sách ‘Mục Trai Di Sử': Dụ Xương vốn họ Chu, là hậu duệ của tôn thất nhà Minh, từ nhỏ giỏi văn chương, đọc khắp sách vở, gồm thông Phật học. Niên hiệu Sùng Trinh (1628 -1644), với bằng cống sinh Phó bảng đến kinh đô, ông từng dâng thư lên vua nghị luận chính sự. Vua vời ông đến cho làm quan, ông cố từ chối. Sau khi nhà Minh mất ngôi, ông sợ liên lụy bèn cắt tóc làm tăng, đổi họ là Dụ, qua lại vùng Nam Xuống và Tịnh An. Về sau, ông ra công học y, du lịch Giang Nam. Niên hiệu Thuận Trị (1644 -1661), ông ngụ cư ở Thường Thục, hành nghề y, trị bệnh hiệu nghiệm, nổi tiếng là thầy thuốc giỏi. Vì ông giao du với các danh sĩ đương thời nên được gọi là một trong số ‘mười bốn thánh nhân’, thanh danh cao vượt. Ông dùng nghề thuốc cứu đời cứu dân, thường ôm lòng trắc ẩn, xót thương người nghèo khó. Ông thường cất bạc trong kệ thuốc. Khi có nguy khốn khó đến xin trị bệnh, ông bèn bỏ bạc trong thuốc, dặn bệnh nhân thuốc khi sắc thuốc tua xem xét cẩn thận. Bệnh nhân nghe lời ông, được bạc tiền, mừng của trời cho, chưa uống thuốc mà bệnh đã thấy bớt. Ở đất Thuổng Thục, một phụ nữ giàu sang tuổi đã 50, bỗng bệnh thổ tả không biết thèm ăn; nhiều thầy thuốc đến chữa trị, uống đủ thứ thuốc không khỏi. Sau, mời ông đến xem mạch. Ông suy nghĩ hồi lâu, đoán là có thai, đồng thời căn cứ theo mạch thì đứa trẻ sẽ là con trai. Ai nấy đều không tin, nhưng sau đó quả đúng như lời ông đoán. Ở mặt trị bệnh, ông chú trọng về thực tế. Cả đời ông viết sách rất nhiều, sách tiêu biểu có ‘Thượng Luận Thiên’, ‘Thống Luận Hậu Thiên’, ‘Y Môn Pháp Luật’, ‘Ngụ Ý Thảo’. ‘Thương Luận Thiên’ là tên gọi tắt của ‘Thống Luận Trương Trọng Cảnh Thương Hàn Luận 897 Pháp’, là sách tiêu biểu cho sự nghiên cứu sách ‘Thương hàn luận’ của ông. Trong sách, đối với Vương Thúc Hòa, Lâm Ức, Thành Vô Kỷ, ông đều có phê bình, chỉ tán thưởng nghị luận ‘giảm sai’ của Phương Hữu Chấp, đồng thời mạnh dạn đưa ra học thuyết tam cương ‘phong thương vệ, hàn thương doanh, phong hàn lưỡng thương doanh vệ. Lại viết thêm 'Thương luận hậu thiên’ để cùng tham khảo với sách này. Bộ 'Y Môn Pháp Luật’ 6 quyển, mỗi môn, trước luận bệnh nhân, bệnh lý, sau luận pháp, luật. ‘Pháp’ chủ yếu thuật rõ phép tắc biện chứng luận trị, ‘Luật’ chủ yếu đưa ra sai lầm dễ phạm phải tại lâm sàng của một số y gia, đồng thời phán định tội của họ. Sách ‘Ngụ Ý Thảo’ là sách ông viết lúc cuối đời. Sách ghi chép 62 điều kinh nghiệm trị án của ông, kiên trì giữ trình tự ‘tiên nghị bệnh, hậu nghị dược’ (trực luận bệnh, sau luận dùng thuốc), suy luận các mặt của các loại tật bệnh để giải rõ đạo lý thâm chứng dụng dược, sánh với các y án khác chỉ nói bệnh gì dùng thuốc gì, càng phương tiện hơn trong lý giải và nắm chắc vấn đề. Ông còn thu nhiều đồ đệ, mở đường cho kẻ hậu học. Đệ tử của ông có hơn 75 người.

Suu Tam

[Cửu Long Giang]

Các Quân Y Sĩ, Hiện Dịch và Trừ Bị, Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa đã Sống, Nghĩ và Viết Như Thế Nào?
Trần xuân Dũng






Cách đây khoảng 5,7 năm, lúc còn sống, bác sĩ Phạm hữu Trác có đưa tặng một vị tướng Quân Y Gia Nã Đại, sống tại vùng Montréal, một bản của cuốn sách Quân Y Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa, song ngữ Pháp-Việt xuất bản năm 2000 phát hành tại Paris.
Sau mấy tuần, vị Tướng này tìm gặp lại bác sĩ Trác và bảo:
- Tôi không ngờ các quân y sĩ Việt Nam Cộng Hòa đã trải qua những khoảng thời gian như vậy. Thật đáng phục. Tôi rất kính trọng họ.
Đây không phải là lần đầu tiên một bác sĩ cao cấp trong ngành quân y ngoại quốc có cảm tình và kính trọng các Bác sĩ Việt Nam.
Trong nửa đầu của thập niên 50’các khoá sinh Quân Y Việt Nam Phạm Vận,Trần Nguơn Phiêu, Dương Hồng Mô học trường Quân Y Bordeaux, Pháp. Đến khoảng cuối năm 1956 thì họ trình luận án tốt nghiệp ở trường Y khoa Đại Học Bordeaux. Vào thời gian đó Thủ tướng Ngô Đình Diệm mở cuộc trưng cầu dân ý để truất phế Quốc Trưởng Bảo Đại. Trong cuốn “Những ngày qua” Bác sĩ Trần Nguơn Phiêu đã viết:
“Phó giám đốc Trường Quân Y Bordeaux lúc đó đã bán chính thức tiếp xúc riêng từng khoá sinh Việt Nam và cho biết là sau khi tốt nghiệp, các sinh viên có thể ở lại Pháp, không nhất thiết phải trở về Việt Nam, vì chính thể đã đổi. Ông cho hay chính phủ Bỉ đã biết tin và nhờ ông tiếp xúc với vài sinh viên để xin nếu đồng ý có thể ký giao kèo làm việc ở các thuộc địa Congo Belge của họ ở Phi Châu.

Các anh em đã bàn với nhau và đã trả lời cho trường là các anh em đã đi học với học bổng tuy là của Pháp nhưng là tiền của dân chúng Việt Nam, nên anh em đã lựa chọn là phải về phục vụ lại dân chúng Việt Nam. Người viết bài không quên được giây phút cảm động khi Y sĩ Đại tá Phó Giám đốc trường là Đại Tá Simon, trong văn phòng riêng của ông, sau khi nghe tôi giãi bầy,đã từ từ đứng lên, nghiêm nghị tuyên bố: _“Anh hiện nay tốt nghiệp mang cấp hiệu Trung úy, tôi mang cấp bậc Đại tá, nhưng tôi xin đứng lên cung kính chào lòng thương nước của các anh.” …

Y sĩ trở về đầu tiên là Bác sĩ Phạm Vận.
Bác sĩ Dương Hồng Mô và tôi về sau một tuần…” Vừa tốt nghiệp xong, được cho ở lại Pháp, nhưng các bác sĩ Phạm Vận, Trần Nguơn Phiêu, Dương Hồng Mô, đã có quyết định trở về, do lòng yêu nước. Cao quý thay!

Tại sao những Quân y sĩ Việt Nam Cộng Hòa , hiện dịch hay trừ bị, lại đáng trọng?
Trong giới hạn của bài này, người viết chỉ có thể kể ra được một số những đức tính tiêu biểu của giới này. Và những người được đề cập tới là những đại diện cho một tập thể quên mình cứu người, trong bộ quân phục của Quân Lực Việt Nam Cộng Hoà. (Chú thích: Cấp bậc của những nhân vật trong bài này là cấp bậc lúc câu chuyện xẩy ra. Hàng số đi theo chỉ thời điểm của chuyện.)

I. Sự Tận Tâm Đối Với Bệnh Nhân.
1- Y Sĩ Trung Úy Bạch đình Minh, 1959.
Một sĩ quan, tên là Vũ Văn Tâm, đã viết về Y sĩ Trung Úy Bạch Đình Minh vào năm 1959, là thời mà các phương tiện liên lạc, truyền tin ,và giao thông còn rất giới hạn: “Một kỷ niệm và cũng là một ấn tượng về bác sĩ Minh mà tôi không bao giờ quên là một buổi chiều mưa, mà như anh đã rõ, đường xá Pleiku khi mưa thường lầy lội. Tôi đứng cửa nhìn trời, thấy bác sĩ Minh mặc áo mưa đi bộ ngoài đường. Tôi hỏi: “Anh đi đâu giữa lúc trời mưa này?” Bác sĩ Minh đáp: “ Tôi sang trại gia binh”. Tôi nói : “ Trời gần tối rồi, trại gia binh mãi bên kia đồi, sao không để mai hãy đi?” Ông đáp: “Buổi chiều nay, tôi có khám và cho thuốc một anh lính thượng. Tôi đã dặn dò cách uống, nhưng sợ anh ấy không hiểu rõ, nên phải đến tận nơi xem lại.”
2- Y sĩ Đại Tá Phạm Hà Thanh,1968.
Trong thời gian cuộc tổng tấn công Tết Mậu Thân, tuy đang giữ chức Chỉ Huy Trưởng Tổng Y Viện Cộng Hoà nhưng Ông vẫn cùng với những Y sĩ đàn em, suốt ngày đêm giải phẫu mổ xẻ cứu chữa thương binh.....
THÊM : BS Ph Hà-Thanh , sau nầy lên Chuẩn Tướcng... được bổ nhiệm làm Cục Trưởng CQY ...Lúc đó Tôi làm CVP / TT HUỞN , Tôi đã được " chỉ thị " tổ chức đi kinh lý , trong CT/ Phối Hợp QDY , với DS Huỳnh Anh-Đức, và hợp mặt riêng cho 2 Ông LỚN !!!
( DS SĨ )

1712883529333blob.jpg

3- Y Sĩ Trung Tá Nguyễn Hoàng Hải,1973.
Y sĩ trưởng Bệnh viện 1 Dã chiến Quảng Ngãi kể lại câu chuyện Ông và chỉ với hơn một chục Y Tá đã cứu đám thương binh nặng, (đã được giải phẫu rồi), thoát khỏi chết vì lụt như thế nào:

Trận Lụt Miền Trung
Quảng Ngãi nằm trên một giải đất hẹp, ép giữa dãy Trường Sơn và biển cả. Mùa mưa nước tràn từ núi đổ xuống quá nhanh, bị ứ ở cửa sông, nước thoát ra biển không kịp, nhiều khi gây nên lũ lụt trong thời gian ngắn, khó đoán trước được. Miền Trung còn nằm trên đường gió mùa thổi, có khi tụ lại chuyển thành bão.Thiên tai do mưa lụt từ núi đổ xuống, gió bão từ biển thổi thốc vào, liên miên không dứt, năm nào bình yên mới là chuyện lạ.
Bệnh Viện 1 Dã Chiến gồm hơn ba chục căn trại thấp đa số mái lợp tôn, một vài căn có mái bằng xi măng, nằm đối diện với Bệnh Viện Dân Y cách nhau một con đường cái. Bệnh viện Dân y xây bằng gạch và có hai tầng lầu. Có một năm bị lụt lớn. Mưa liên tiếp hai ngày, mực nước bắt đầu dâng lên đe dọa có thể ngập tới mái bệnh viện. Lụt xảy ra vào lúc chiều tối. Các thương bệnh binh còn di chuyển được tự động chạy sang bên Dân Y tá túc. Đa số các binh sĩ cơ hữu đã chạy về nhà lo cho vợ con, chỉ còn gần hơn một chục y tá cùng với tôi lo lắng cho số thuơng binh mới bị mổ hay bị thương nặng đang nằm chờ người tới cứu. Trước tiên phải lấy hai tấm nệm giường, chồng lên nhau dùng làm phao và khiêng họ nằm trên đó tạm chờ, để có đủ thời gian cấp cứu số đông còn kẹt lại. Trông cái cảnh một đoàn nệm phao với các thương binh, nổi lềnh bềnh lênh đênh trên mặt nước trong lúc hoàng hôn, phó thác số mệnh cho sự rủi may thật là não nùng và trớ trêu. Trong đêm tối bọn tôi vừa lội, vừa lôi, vừa đẩy, vừa kéo hì hục cũng di chuyển kịp đám thương binh này sang bệnh viện Dân Y ở bên kia đường. Lúc đó vừa may nước bắt đầu từ từ ngập tới mái nhà và đã sang đêm, có ánh sáng mơ hồ của trăng non trông lung linh ma quái lạ lùng. Tới sáng thì mực nước ngừng lại, bắt đầu rút.

4- Y Sĩ Trung Úy Bạch Thế Thức,1975.
Trong những ngày cuối tháng 3-1975, Đà Nẵng ở trong một tình trạng kinh hoàng. Đã có thể hơn cả 100.000 người chạy từ Quảng Trị và Huế vào. Người ở Đà Nẵng cũng đang cuống cuồng chạy đi. Bằng bất cứ phương tiện nào. Dân dùng những phương tiện dân sự như tầu buôn, thuyền. Lính dùng phương tiện của quân đội như máy bay , tầu chiến, xuồng máy, vân vân… Rồi tới mức, lính và dân không còn phân biệt nữa. Dân cố leo lên tầu lính. Và ngược lại, lính xuống cả thuyền đánh cá, ghe nhỏ của dân. Các đơn vị tan rã vì không còn bom đạn để xử dụng.
Trong lúc mọi người chỉ còn lo chạy, không ai có thì giờ lo cho người khác thì Bác sĩ Bạch Thế Thức, lại chỉ đứng trong phòng mổ Tổng Y viện Duy Tân, chuyên tâm giải phẫu chữa trị cho những người bị thương, bất kể là lính hay là dân. Một người bạn cùng lớp, là bác sĩ Ngọc, thấy tình trạng cấp bách, rủ bác sĩ Thức bỏ hết đi, để cùng chạy . Bác sĩ Thức từ chối, khiến bác sĩ Ngọc phải phát khóc, vì nghĩ khi vào tới Sài Gòn sẽ không biết nói sao với vợ của bác sĩ Thức là bác sĩ Thúy San đang có đứa con đầu lòng được bốn tháng.

5- Y Sĩ Thiếu Tá Nhảy Dù Trần Đức Tuờng,1975.
1712884034309blob.jpg

Là Tiểu Đoàn Trưởng Tiểu Đoàn Quân Y Nhẩy Dù, Bác sĩ Tường đã nói với các thương binh trong Bệnh viện Đỗ Vinh rằng “tôi sẽ không bỏ anh em mà chạy.” Quả thật thế. Trong vài ngày chót trước khi thảm họa mất nước xẩy ra, Bệnh viện Đỗ Vinh tràn ngập thương binh. Bác sĩ Tường đích thân chỉ huy việc di chuyển số lượng vượt mức này tới những cơ sở điều trị khác như Tổng Y Viện Cộng Hòa và Quân Y Viện Trần Ngọc Minh. Và vào ngày 30-4-1975 trong lúc ông đang chuyển giao các thương binh Nhẩy Dù, Biệt Kích Dù, và cả vài thương binh Việt Cộng nữa, cho Quân Y Viện Trần ngọc Minh, thì quân Bắc Việt ập vào đây.

6- Y Sĩ Trung Úy Thân Trọng An, 1974.
Sự tận tâm của các quân y sĩ đối với thương bệnh binh không chỉ nhắm vào một người,vào một trại bệnh hay một quân y viện, mà lại đối với tất cả những ai đang trong tình trạng bị hành hạ bởi bệnh tật hay bị thương tích nguy hiểm đến tính mạng, dù người đó là một thương binh Việt Cộng.

Xin nghe Bác sĩ Thân Trọng An kể: “… Khi Phước Long thất thủ, tụi tôi cũng bị tấn công khá nặng và phải chăm sóc thêm nhiều thương binh từ Sông Bé chạy về, thêm nhiều trường hợp tâm thần phải khuyên giải và chữa trị. Ðích thân tôi đã ba lần cứu sống cán binh và cán bộ VC bị quân trinh sát Tiểu Khu phục kích bắt về, một lần tôi đã cả gan từ chối phòng 2 Quân Ðoàn không cho thẩm vấn ngay tù binh lúc sức khỏe anh ta chưa ổn định.”

Một cách tổng quát, muốn hiểu Quân Y Quân Lực Việt nam Cộng Hòa đối xử ra sao với những bộ đội Việt Cộng đã bị thương, xin mời độc giả đọc đoạn dưới đây của Y sĩ Trung tá Phạm Viết Tú, chỉ huy trưởng Tổng Y viện Duy tân, Đà Nẵng, trong khoảng thời gian từ năm 1960 đến 1972. …
“Một vấn đề khác làm nhức nhối tim óc là Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa nói chung, và ngành Quân Y nói riêng, theo truyền thống nhân đạo, đã cứu chữa thương binh cộng sản tại mặt trận và sau đó di chuyển họ về các Quân Y viện để điều trị tiếp Tổng Y viện Duy Tân dù chật hẹp, không đủ chỗ cho thương bệnh binh của Quân lực Việt Nam Cộng Hòa, nhưng cũng phải dành một trại riêng biệt để điều trị tù thương binh cộng sản. Họ đa số là những người trẻ, bị tuyên truyền nhồi sọ, trở thành những tên ác ôn khát máu một cách đáng thương hại. Có gì mỉa mai, vô lý, bất công cho bằng khi các chiến hữu thương binh phải nằm hai người một giường, hoặc nằm ngoài hành lang, thì kẻ tử thù, Việt Cộng, lại được mỗi người một giường và cũng được điều trị đúng mức và có lương tâm.

Sẽ có người hỏi:
_ “Thế còn đối với tù binh cộng sản thì ra sao.” Xin độc giả đọc phần tường trình dưới đây của Y sĩ Trung tá Phạm hữu Trác:

“Ngành Quân y cũng phụ trách cấp cứu và điều trị tù binh cộng sản.. Riêng tại Tổng Y viện Cộng Hòa, trại bệnh của tù binh cộng sản chiếm tới 100 giường.

Tại bốn trại giam tù binh cộng sản ở bốn quân khu có một ban quân y gồm một bác sĩ và nhiều y tá để săn sóc tù binh cộng sản. Đặc biệt tại Phú Quốc, Quân y đặt một bệnh viện 100 giường gồm có 5 bác sĩ, một nha sĩ, một dược sĩ và trợ y, y tá để yểm trợ y vụ cho hơn 30,000 tù binh cộng sản bị giữ tại đó. (Trích Quân Y Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa 2000)

II. Tính bất khuất.
Y sĩ Trung úy Từ Uyên,1959.

Vào khoảng năm 1959, Bác sĩ Từ Uyên đang giữ chức Trưởng khu nhãn khoa Tổng Y viện Duy Tân. Một hôm Y sĩ Trung úy Từ Uyên, đang mặc quân phục đi trên đường phố ở Đà Nẵng. Bất thình lình một người đàn ông mặc thường phục chặn ông lại và hạch hỏi: “Tại sao anh không chào tôi?”. Bác sĩ Từ Uyên hỏi ngược lại:_ “Tôi không biết ông là ai, thì tại sao tôi lại phải chào ông. Người kia nói: “Tôi là Đại tá Đỗ Cao Trí, tham mưu trưởng quân khu ở đây.” Bác sĩ Từ Uyên trả lời: “Thế thì tôi kính chào Đại tá.”

Ít lâu sau, Đại tá Đỗ Cao Trí cần được khám mắt. Ông bước tới khu nhãn khoa, trong quân phục. Y tá trông thấy vị Đại tá, vội chạy vào báo cho bác sĩ Từ Uyên. Bác sĩ Từ Uyên lúc đó đang bận khám mắt cho những quân nhân khác. Ông bước ra , thưa với vị Đại tá: “Xin Đại tá vui lòng ngồi chờ. Đã có một số người đến trước Đại tá. Tôi phải giải quyết trước. Nếu Đại tá không thể ngồi chờ được, thì xin Đại tá ngày mai trở lại.” Nói xong Y sĩ Trung uý Từ Uyên trở vào phòng tiếp tục khám bệnh cho những người lính đến trước.
Bác sĩ Từ Uyên đã cư sử đúng cách. : Bệnh binh nào tới trước phải được chữa trị trước, nếu người tới sau không phải ở trong tình trạng khẩn cấp.

III- Tính can trường .
Ngoài sự dũng cảm tại mặt trận, thường thấy ở những Quân Y sĩ Nhẩy Dù, Thủy Quân Lục Chiến, Biệt Động Quân, Thiết Giáp, hay ở những trung đoàn Bộ Binh, người ta còn thấy tính tính can trường của giới Quân Y, trong những hoàn cảnh khác nữa.

1- Y Sĩ Trung Úy Biệt Kích Dù Lê Thành Ý, 1971.

Tí Ti yêu,
Anh kể cho em một việc đã xẩy ra trong đơn vị hành quân vào tuần qua. Hôm ấy, Một buổi trưa bận rộn tại trại bệnh của Ðại đội thì có điện thoại khẩn từ Trung Tâm Hành Quân Bộ Chỉ Huy Biệt Ðộng Quân nói rằng một thương binh bị lãnh vào chân một quả đạn M79 chưa nổ. Trực thăng không chịu tản thương vì sợ đạn nổ khi di chuyển. Hỏi phải làm sao? Anh suy nghĩ thật nhanh, nếu không tản thương được thì mình phải bay vào đó, tiền đồn Plei me chứ sao nữa. Phòng 3 Biệt Ðộng Quân liên lạc Phòng3 Quân Ðoàn để xin khẩn cấp một trực thăng đưa anh vào Pleime. Anh liên lạc ngay với Quân Y Viện để xem ai có thể đi cùng anh vào Pleime, vì nếu đạn nổ khi đang giải phẫu, còn có người cấp cứu cho anh, nhưng ai cũng bị kẹt cả, người ở phòng mổ, người ở trại bệnh. Anh nhủ thầm có lẽ mình phải tự lo liệu lấy. May sao, bác sĩ Xuân “tóc đỏ” ở tiểu đoàn 50 Chiến Tranh Chính Trị ở đâu lò dò sang Quân Y Viện chơi, nghe thấy thế bằng lòng tháp tùng anh vào Pleime. Anh bảo y tá trưởng mang theo túi giải phẫu M5. Ở trại Pleime cũng có ban quân y và thuốc men, nước “biển” nhưng dụng cụ giải phẫu e không đầy đủ. Dặn dò đâu đó xong xuôi, anh cùng anh Xuân lái xe Jeep qua phi trường trực thăng của Quân Ðoàn. Trong lúc chờ phi cơ lấy nhiên liệu và cũng chờ đội tháo gỡ đạn dược đi cùng, anh thơ thẩn trong sân bay, gặp Trung tá Minh, Trung Ðoàn Trưởng Trung Ðoàn 47 cũng đang chờ trực thăng trở về đơn vị. Ông ngạc nhiên hỏi anh đi đâu? Chuyện trò một hồi, biết rõ sự việc, ông chúc anh may mắn. Phải rồi, anh cần thêm may mắn nữa, TíTi ạ. Có phải em định hỏi anh quả đạn M79 như thế nào, vì em có bao giờ trông thấy súng đạn… Tuy phải trực diện với thần chết mỗi ngày, nhưng hôm nay anh mới thật sự có cảm giác đang đùa giỡn với nó. Quả đạn M79 này to khoảng nắm tay trẻ con, nó sẽ phát nổ nếu đã xoay đủ vòng trước khi chạm mục tiêu, nhưng sức nổ thì mạnh đáng sợ. Nếu anh thiếu may mắn thì bức tường cát anh đang vẽ trong đầu để giải phẫu thương binh kia vẫn không đủ bảo vệ được hai cánh tay và cả gương mặt người y sĩ giải phẫu, còn nói gì đến người thương binh. Trực thăng cất cánh, trực chỉ trại biên phòng Pleime… Khi còn sinh viên y khoa, anh cũng từng theo dõi trên truyền hình, tướng Humphreys giải phẫu lấy quả M79 ở Chợ Rẫy, qua bức tường bao cát, với dụng cụ biến chế, vị y sĩ giải phẫu này đã cứu thoát thương nhân. Thật là dũng cảm. Và giờ đây, anh đang ở trước một tình trạng tương tự. Anh không do dự, quyết định phải cố gắng thi hành nhiệm vụ của mình... Trong chốc lát, trại Pleime đã hiện ra qua khung cửa. Trực thăng đáp từ từ. Tiếng đạn pháo binh trong trại đang nã vào vùng hành quân làm điếc tai. Tụi anh nhẩy xuống chạy thật nhanh về phía cổng trại. Xe jeep đã chờ sẵn bên phi đạo. Ðại Úy Giác trưởng trại vẫy tay “Hello”. Anh phi công đưa ngón cái lên chào rồi chúc may mắn. Nụ cười tươi đầy khích lệ của chàng làm anh thấy ấm lòng. Anh ta ra hiệu trực thăng phải quay về Pleiku để thực hiện phi vụ khác. Anh vẫy tay chào cảm ơn, nhưng thực lòng muốn giữ trực thăng lại trại, phòng hờ bất trắc khi cần thiết, nhưng nhiệm vụ của họ chỉ có thế. Vừa lên xe, anh đã hỏi ngay tình trạng người thương binh đang mang quả đạn trong người. Ðó là một binh sĩ người Thượng, còn trẻ, bị lãnh nguyên một quả đạn nơi bắp chân trái, được võng về trại khoảng nửa giờ, đã xin tản thương bằng trực thăng về Quân Y Viện, nhưng bị từ chối vì ai cũng sợ đạn sẽ phát nổ trong lúc di chuyển. Ðại Úy Giác chở anh tới bệnh xá nơi thương binh nằm. Tội nghiệp anh thương binh mặt tái xanh có lẽ vì sợ hơn là vì đau. Vết thương chảy máu ít. Xem xét vết thương nhè nhẹ, rồi anh cho truyền nước biển trong khi chờ đợi. Rời bệnh nhân, anh đi quanh bệnh xá, nhìn qua vị trí. Bệnh xá là một cái nhà vòm bằng thiếc có lèn bao cát chung quanh. Bên trong nhà vòm, ngoài phòng khám bệnh và văn phòng, kho thuốc, còn có một khoảng trống khá rộng. Nhìn sơ vị trí. Anh nghĩ phải làm một bức t ường bao cát có “khung cửa sổ”. Khung cửa sổ vừa tầm tay để anh có thể cầm dao mổ và đặt một cái bàn để thương binh nằm cạnh khung cửa sổ này phía bên kia bức tường. Bàn bạc với Ðại Úy Giác mọi việc xong. Ông ra lệnh binh sĩ phải sửa soạn ngay lập tức. Tất cả mọi người đều hăng hái nhận việc. Nhiều thùng gỗ pháo binh và bao cát được thay nhau mang đến, lính Biệt Kích làm thật nhanh chỉ thoáng chốc là đã xong cái khung. Trong lúc chờ cái phòng mổ dã chiến của mình hoàn tất, anh đi bách bộ trong sân trại nghĩ cách đặt người thương binh nằm thế nào, gây tê làm sao? Anh hút hết điếu thuốc này rồi châm điếu thuốc khác, chờ cho cái “tường cát” kia hoàn tất. Anh lại rảo bộ cho tĩnh tâm. Ði bên phía văn phòng chỉ huy trại, tình cờ gặp Cha Tuyên Úy của toán cố vấn Mỹ đang đi tới. Tay bắt, miệng cười, Cha siết chặt tay anh và chúc may mắn. Anh cám ơn và xin Cha “pray for me”. Thọc tay vào túi kiếm bao thuốc lá, chỉ còn bao không. Anh Giác thẩy cho bao Quân Tiếp Vụ. Ðốt một điếu thuốc. “Rít” một hơi. Viên sĩ quan trợ y chạy đến báo đã làm xong mọi việc, kể cả cái cán dao mổ mà anh vẽ kiểu. Ðó là cán dao bằng gỗ hình chữ L mà dao mổ sẽ được cột chặt vào nơi cạnh nhỏ. Vào đến phòng mổ dã chiến hoàn tất. Bức tường bao cát màu xanh đậm càng làm tăng không khí lạnh lùng, qua khung cửa sổ ánh sáng đèn mổ chói chang. Anh đến bên khung cửa sổ thử đi thử lại với con dao mổ cho nhuần nhuyễn. Người thương binh được khiêng lên bàn mổ từ từ. Ðôi mắt mở lên nhìn anh, muôn ngàn lời nói. Anh mỉm cười và vỗ vai để anh ta yên lòng. Hai chân được cột chặt vào chân bàn, tất cả thân người đã được phủ áo giáp trừ nơi chân bị thương. Thật cũng buồn cười, thay vì phải mặc “blouse” khử trùng, mang (găng) gants khử trùng, anh phải khoác một áo giáp, cổ áo giáp vén cao để bảo vệ cái cổ của mình. Anh lại thử cán dao qua khung cửa để thuần tay. Chân bị thương được khử trùng... Gây tê bắt đầu... một garrot được cột phía trên vết thương... Mọi việc tiến triển tốt đẹp... Anh xin mọi người rời khỏi phòng, trừ bác sĩ Xuân và y tá trưởng. Chung quanh yên lặng theo dõi anh. Khi biết thuốc gây mê đã thấm. Anh gật đầu ra hiệu, Ðại Úy Giác ra lệnh các khẩu pháo ngừng bắn. Không gian đột nhiên im như tờ. Anh nghe tim đập mạnh và nhanh. Hít thật sâu và tập trung tư tưởng... nhìn cái chân phồng lên qua khung cửa nhỏ. Không nhìn thấy mặt mình lúc này, nhưng anh nghĩ chắc tái xanh. Mồ hôi rịn khắp người lạnh toát, nhưng anh quyết định thực hành ngay. Lấy hơi và nín thở. Dao mổ đi một đường nhẹ, một tiếng “cách” nhỏ khi lưỡi dao đụng vào đầu đạn làm anh toát mồ hôi. Ngưng lại một giây chờ đợi, không có gì xẩy ra, làm mình thêm vững chí. Tiếp tục nhấn mạnh lưỡi “scalpel” và rạch vết mổ cho rộng thêm. Quả đạn M79 nằm tròn đây rồi - đầy đe dọa - được từ từ gắp ra với cái kẹp nước đá. Anh thở phào trong tiếng reo mừng của toàn thể anh em có mặt. Quả tạc đạn được đặt ngay trong thùng đạn đại liên đã lèn đầy bông băng, trao cho chuyên viên tháo gỡ đạn dược mang ra sân sau trại cho nổ. Mọi người đến bên anh bắt tay chúc mừng. Anh Giác trao cho anh một điếu Quân Tiếp Vụ. Anh “rít” một hơi, sao mà nó ngon quá! Anh thương binh nhìn anh cười thật tươi như cảm ơn. Vết thương được cầm máu, rửa sạch và băng lại. Mọi người cười nói ồn ào, vui vẻ khác hẳn mấy tiếng đồng hồ trước đó. Anh liên lạc về Pleiku báo cáo với Ðại Tá Chỉ Huy Trưởng kết quả giải phẫu và ngày mai sẽ trở về với thương binh.
(Trích Pleime, hè 71, Lê Thành Ý
Quân Y Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa 2000)

2- Y Sĩ Trung Úy Thân Trọng An, 1974.

Khi nhận được lệnh từ một cấp chỉ huy cao hơn, rằng phải gửi một y sĩ tăng phái cho Chơn Thành, là một nơi đang rất nguy hiểm, Bác sĩ Thân Trọng An không nỡ đưa đàn em đi vào chỗ chết, nên đã can đảm nhận nhiệm vụ này.
Xin xem câu chuyện dưới đây:
…Ba tháng sau khi đáo nhậm đơn vị, tôi đương nhiên lên chức Trưởng Khối Chuyên Môn khi bạn Chu Phú Chung mãn hạn được thuyên chuyển, và năm tháng sau nữa đến lượt anh Tín đổi về Liên Ðoàn 73 Quân Y tại Long Bình, nắm Ðại Ðội 73 QY lưu động. Trong tháng 8 năm 1974 tôi “bị” bổ nhiệm Y sĩ Trưởng thay thế mặc dù tôi xin miễn. Cục Quân Y trả lời “thi hành trước, khiếu nại sau”. Như vậy là chỉ trong 8 tháng, từ một lính mới tò te tôi trở thành “đơn vị trưởng miệng còn hôi sữa”, cổ áo chỉ mới đeo hai mai vàng trung úy mới toanh mà đã phải gánh trách nhiệm của một Y sĩ Thiếu Tá. Ðặc biệt hơn nữa, Ðại Tá Tỉnh Trưởng Thành bắt tôi kiêm nhiệm luôn chức vụ Giám Ðốc Bệnh Viện Phối Hợp Quân Dân Y tỉnh Bình Long, và lãnh luôn chức Trưởng Ty Y Tế, mà không tăng lương cho tôi một đồng nào. Có lẽ tôi là đơn vị trưởng kiêm nhiệm một lúc 3 tước vị trẻ tuổi nhất trong QLVNCH, lúc đó tôi mới 26 tuổi đời mà đã phải chỉ huy 4 Y sĩ, 2 Nha sĩ, 2 Dược sĩ, 3 sĩ quan Hành Chánh và Trợ Y cùng 35 quân nhân các cấp khác, không kể khoảng 100 nhân viên Bộ Y Tế rải rác tại Chơn Thành, Bình Dương, Rừng Lá và một địa điểm kế cận đó, tôi quên mất tên, và phải trách nhiệm sức khỏe (trên giấy tờ) cho hơn 50 ngàn di dân của Bình Long và ít nhất là 40 thương bệnh binh. May quá, bên dân sự tôi nhờ cậy được ông “quản lý” là người vẫn điều hành công việc từ 2 năm nay.

Ðội một lúc 3 cái nón nên tôi trách nhiệm nhiều hơn. May thay, lúc đó Cục Quân Y đã gởi lên An Lộc cho tôi thêm 3 Y sĩ và 1 Nha sĩ của khóa 16 Quân Y Trưng tập. Các Bs Nguyễn Ðệ, Phạm Gia Hưng, Trần Ngọc Thành đều học sau tôi một lớp, và Ns Bửu Ngôn, vào trường (Nha) sau tôi 3 năm. Ðến đầu năm 1975, tôi bất ngờ nhận thêm một đàn em trẻ hơn 2 lớp thường gọi là “Hoàng Sokarno” lên tiếp sức.
Sau khi mất Ban Mê Thuột, Pleiku bị bỏ ngỏ, ... ngày 28 tháng 3 năm 1975 BVTK/BL được bốc về Lai Khê, tái phối trí tại Long Bình, trong khi chờ đợi, được tăng phái cho Bệnh Viện Tiểu Khu Biên Hòa. Ðùng một cái, Y sĩ Ðại Tá Lương Khánh Chí, Liên ÐoànTrưởng Liên Ðoàn 73/QY gọi tôi vào gấp và trực tiếp ra lệnh tôi phải gởi (vào chỗ chết) một Y sĩ tăng phái cho Chơn Thành. Tôi thương xót các bạn đàn em nên tình nguyện nhận nhiệm vụ này. Ðại Tá Chí nhìn tôi một lúc lâu rồi nói: - Ðây là lệnh, anh chỉ định Y sĩ nào ít thâm niên nhất. Trở về đơn vị mình, tôi tập họp tất cả anh em y sĩ trình bày rõ lệnh, và Hoàng can đảm nhận lệnh, lên trực thăng bay vào Chơn Thành cùng với 2 Y tá. Bs Ðệ và Bs Hưng còn nhớ buổi họp này chứ? Hai tuần sau, tôi ra tận mặt trận phía bắc Lai Khê đón đoàn quân đang mở đường máu rút từ ChơnThành về, không thấy Hoàng và hai bạn y tá đâu cả, nên buồn thúi ruột. Khi đó không ai biết tin tức của nhóm quân y này. Tôi cầu mong và hy vọng, các đồng ngũ này chỉ bị thất lạc hay bị bắt làm tù binh, rồi sau cuộc chiến trở về an toàn.


3- Y Sĩ Thiếu tá Hoàng Như Tùng, 1975.

Vào ngày 30-4-1975,trong khi mọi người lo chạy, thì Bác Sĩ Hoàng Như Tùng đã can đảm ở lại để lo việc an táng cho tướng Nguyễn Khoa Nam vừa tử tiết. Đáng phục thay! Trong bài Bẩy năm Quân y viện in trong cuốn Quân Y Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa, xuất bản năm 2000, bác sĩ Trần mộng Lâm đã viết lại diễn tiến trong ngày đó:

Chúng tôi đã là những người bác sĩ Quân y tận tâm, ngày nay nghĩ lại quả thực không có gì để thẹn với lương tâm. Ngay trong những ngày sau cùng, khi hai ông Tướng Hưng và Nam đã anh dũng tự tử để khỏi rơi vào tay Việt Cộng, chính y sĩ trưởng của Quân Y Viện, bác sĩ Hoàng Như Tùng đã đứng ra lo việc tống táng cho tướng Nam, theo đúng lễ nghi quân cách, tuy lúc đó tên y sĩ Việt Cộng Tám Thiện đã vào tiếp thu. Người bác sĩ đầu đàn của Quân Y Viện đã giữ được tiết tháo cho anh em chúng tôi ở giờ thứ 25 của cuộc chiến. Anh đã nói những lời cảm động để tên cán bộ CS chịu cho chúng tôi chào vĩnh biệt người Thiếu tướng oai hùng của Quân đội miền Nam.

4- Y Sĩ Trung Úy Vũ Đức Giang,1975.

Trong cuốn sách Quân Y Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa, xuất bản năm 2000, Bác sĩ Phạm Anh Dũng có viết một bài nhan đề là Tưởng nhớ Vũ Đức Giang. Đây là một bài viết rất dài, đầy đủ về khóa 21 Quân Y hiện dịch là khóa chót trước ngày mất nước. Bài này gây được mối xúc động rất lớn trong tim người đọc. Nhân vật chính trong câu chuyện là bác sĩ Vũ Đức Giang. Giang là người bạn Dũng quen, khi cả hai mới chập chững bước vào Y khoa Đại học. Trong phần dưới đây chúng ta sẽ xem một số những đoạn trích trong bài văn này.

Trong quyển“ Những Uất Hận Trong Trận Chiến Mất Nước 1975” do Phạm Huấn viết, chương 15 là những trang sách về “ Những Y Sĩ Tiền Tuyến”.
1712886355247blob.jpg

Vào những giờ phút cuối cùng khi Lữ Đoàn 147 Thủy Quân Lục Chiến đang triệt thoái một cách tuyệt vọng tại bãi biển Thuận An:

“….Bác Sĩ Vũ Đức Giang, Y Sĩ Trưởng Tiểu Đoàn 7 Thủy Quân Lục Chiến dù đã lên chiếc LMC đầu tiên, sáng ngày 26 tháng 3, 1975 cùng với các thương binh, nhưng vì danh dự của một cấp chỉ huy, anh lại trở xuống… Khóa 21 Sĩ Quan Quân Y sau chót có 39 Bác Sĩ tốt nghiệp…. 18 Y Sĩ bị Việt Cộng bắt sống…”.

…Và cũng trong “Những Uất Hận Trong Trận Chiến Mất Nước 1975” của Phạm Huấn về Vũ Đức Giang: “……Cuối năm 1976, lại một lần nữa, muốn bảo vệ danh dự của một Quân Y Sĩ Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa, anh đã tự tử chết trong trại tù ở phi trường Ái Tử, ngoài Đông Hà, Quảng Trị”.

Cuối cùng thư của chị Nga viết từ Saigon, ngày 10 tháng 6, 1988. Vũ Đức Giang vẫn cương quyết, bất khuất… Giang đã lựa chọn cách bày tỏ thái độ phản đối hành động của cán bộ Việt Cộng cai tù. Nguyên văn đoạn viết về Giang trong thơ của người chị: “

…..Trường của chị bán căng tin ở Thủ Đức, có ông bác Giang làm Bảo Vệ, nhắc về cái chết của Giang ở trong trại. Giang đòi hỏi về Nhân Quyền, bọn cán bộ mới hăng máu quá đã đánh Giang và bắt quì. Giang không quì. Họ nhốt kín và Giang đã tự tử chết. Chị đã buồn mãi khi nghe chuyện và rất nhớ Giang, những ngày Dũng đi vắng đã đến tận nhà chích thuốc cho chị khi chị bị yếu phổi. Giang rất hiền và tốt. Sao số lại tàn nhẫn quá!...”.

Năm 1976, Y Sĩ Trung Úy Hiện Dich Thủy Quân Lục Chiến Vũ Đức Giang vừa được 28 tuổi. Tôi nhớ Vũ Đức Giang. Tôi nghĩ đến hai em của Giang. Tôi nghĩ đến người vợ chưa cưới của Giang. Tôi nghĩ nhiều đến mẹ của Giang…Tôi nhớ nụ cười hiền hòa của Giang. Tiếng hát Ngọc Long từ đâu đó vọng về: “… Chiều mơ anh cầm đàn về Trường Sơn bát ngát, ngắm mây bay miệt mài tiếng hát ..” Vũ Đức Giang đã về với rặng Trường Sơn bát ngát, về với Hoàng Liên Sơn hùng vĩ. Vũ Đức Giang đã lại với sông Hồng cuồn cuộn sóng đỏ và mãi với giòng Cửu Long xanh mát mênh mông…
(Bác sĩ Phạm Anh Dũng)

5- Y Sĩ Trung Uý Nguyễn Đức Thụ,1977.

Thuộc khoá 17 Y Nha Dược sĩ Trưng Tập, tức là khoá cuối cùng của Việt Nam Cộng Hòa, trước ngày đất nước bị bọn CS cưỡng chiếm. Anh bị tù trong các trại tập trung hai năm rưỡi, mặc dù mới ở trong quân đội có khoảng hơn bốn tháng. Anh được thả về vào tháng 11 năm 1977. Sau đó Việt Cộng chỉ định anh làm việc ở phòng khám khu vực quận Tân Bình. Do cơ duyên, anh đã trở thành bác sĩ của Cụ Trần Văn Hương, vị Tổng Thống Việt Nam Cộng Hòa sau Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu. Một hôm , Cụ Trần Văn Hương không được khỏe, nhưng Cụ từ chối không muốn vào bệnh viện của Cộng Sản, người em rể của Cụ muốn tìm một bác sĩ của chế độ cũ đến thăm bệnh cho Cụ. Bác sĩ Thụ kể lại lần đầu tiên đến nhà Cụ Hương:

“…Khi tôi bước vào, thấy Cụ Hương đang ngồi ở ghế bành, Cụ quấn xà rông và để mình trần, cụ cũng đeo kính mát như hình ảnh thường thấy lúc trước trên TV. Nghe tiếng tôi chào, Cụ nói tôi đến gần để Cụ nhìn cho rõ mặt, vì mắt Cụ kém, sau đó Cụ chỉ chiếc ghế đối diện và nói “con ngồi đây với qua”. Tôi ngồi xuống chiếc ghế bành đối diện, cách một bàn tròn nhỏ. Cụ chậm rãi hỏi về hoàn cảnh gia đình tôi. Cụ nói “Con đến đây thăm bệnh cho qua, con có sợ họ làm khó dễ không?”. Tôi trả lời “Thưa Cụ, cháu chỉ làm công việc và bổn phận của một người thầy thuốc, nên không ngại nếu họ làm khó dễ cháu”.

IV- Nhìn Xa

Sau thảm họa mất nước xảy ra vào ngày 30 tháng tư 1975, Một số Quân y sĩ chạy thoát. Đa số bị kẹt lại và bị nhốt trong những trại tập trung. Sau khi được thả, họ tìm đủ mọi cách để vượt biển. Tới được nước ngoài, giới Y sĩ có một cái nhìn rất xa. Tại Gia Nã Đại, các anh em gom lại, lập thành hội, rồi dựng Tập San Y sĩ. Người viết bài này, coi đây là một trung tâm văn hóa tại ngoại quốc. Các anh em đã cố gắng giữ cho tờ báo sống được đến nay.

Những người phụ trách toàn là y sĩ, đều là những chuyên viên “ăn cơm nhà vác ngà voi”. một cách tích cực. Mục đích là muốn duy trì tiếng Việt, bảo tồn nền nếp anh em trong truyền thống Y khoa và gìn giữ tình đồng nghiệp nơi đất khách.

Tôn chỉ của Hội là Tôn chỉ của người y sĩ nói chung: Tự Do, Nhân Ái và Nhân Quyền Do đó TSYS được mọi người (quốc gia) hưởng ứng và tham dự.

Bs Từ Uyên tóm tắt qua đoạn văn :
“Độc giả ban đầu rất thích đọc các bài Chính luận về Nhân Quyền và Tị Nạn vì cùng chung một hoàn cảnh nên các bài viết về hai vấn đề này rất được chú ý.

Trần văn Tích, Nguyễn gia Tiến, Phạm ngọc Toả, Tôn thất Sơn, Nguyễn ngọc Quỳ từ trời Âu, Bùi trọng Cường, Nguyễn mạnh Tiến từ Úc châu cùng với các cây viết Bắc Mỹ luôn luôn đóng góp các bài đầy giá trị. Tuy nhiên Tập San Y sĩ không chỉ giới hạn vào hai điểm nóng này.

Phiếm luận luôn luôn được cảm tình. Hai vị hay viết liên tục cho mục này đem lại hai quan điểm khác nhau. Nguyễn Đương Tịnh thường viết theo thời sự hay qua cuộc sống hàng ngày nhưng Trần Xuân Dũng lại có một lối viết khác. Anh viết về mùi, về mặt, về cười, về chữ vừa và về vài vấn đề khác với bao nhiêu tài liệu thâm thúy cao siêu vô cùng "hàn lâm" nhưng đoạn chót bao giờ cũng kết luận chung quanh một chữ "elle".

Truyện dài không có chỗ đứng phần vì không đáp ứng thị hiếu của độc giả phần vì Tập San sau này ba tháng mới ra một số, độc giả đã quên mất phần trước. Mai Kim Ngọc và Nguyễn Minh Đức không có dịp viết tiếp cuốn truyện dài. Trái lại các truyện ngắn rất được ưa thích vì rất đa diện. Bên cạnh các bài đầy nhân bản của Trần Văn Khang, độc giả cũng ưa Nguyễn Đức An qua các bài tình tự thày trò hay tình thương người bệnh. Nguyễn Hữu Nam qua các bài khi có tính cách hồi ký khi qua cách hành văn hóm hỉnh khó có ai ghi nhận nổi "văn tức là người". Kim Thành Xuân, Đông Nghi, Hoàng Chính cũng được chú ý nhờ lối viết hiện thực. Tình bạn cũng có nhiều bài và qua nhiều cách viết khác nhau. Nguyễn Thanh Bình tả hình dáng bạn qua vài câu lục bát, Nguyễn Dương coi tình bạn đôi khi qua "loin des yeux, loin du coeur ". Cùng trong một số Nguyễn Hữu Hiệp viết về mối tình câm mà hai người bạn cùng chung nỗi buồn khi đi đưa đám một người đẹp chết, nhưng Trần Mộng Lâm lại kể tình bạn qua hai người cùng họ khiến bảy anh họ Đặng Montreal chới với hỏi nhau ai là nạn nhân.

Thơ cũng chiếm một chỗ đứng đáng nể. Từ số 122 của Tập San thơ Đường được coi như chiếm lĩnh một phần tư tờ báo qua những trao đổi tay đôi rồi tay ba của ba thi hữu Nguyễn Thanh Bình, Tiểu Quỳnh và Tý Thư kèm thêm cả chục bài tham luận của Nguyễn Đương Tịnh. Mục này sau này bớt xuất hiện vì một thi hữu đã sớm thất lộc.

Thơ quốc ngữ được xuất hiện thật sớm và ngoài Dã Thảo, Hoàng Xuân Thảo và Trang Châu của Montreal, sau này các tiền bối như Phương Du, Vân Uyên tại Pháp, TTX và cả Hà Thượng Nhân cũng đóng góp khá nhiều. Các thi sĩ trẻ hơn không bao giờ thiếu nào Đặng Quân, nàoToàn Bích nào Trần Kim Vân, nào Đông Nghi, Hoàng Chính kể không sao hết.

Bình luận về thơ độc giả ngạc nhiên khi thấy cả GiáoSư chuyên khoa giải phẫu Nguyễn Lương Tuyền cũng vào cuộc, Giáo sư rất rung cảm trước các bài thơ dịch nhưng có lúc Giáo sư hơi lầm khi trả lời Giáo sư Nguyễn Đình Cát khi anh cho rằng câu thơ:
Et Rose elle a vécu ce que vivent les roses
L'espace du matin

Là thơ của Ronsard. Thực ra hai câu thơ đó của Malherbe.
Nhưng lầm lẫn nhỏ đó cũng chẳng sao vì chính vài học sinh trường Tây như Albert Sarraut hay Marie Curie cũng lầm như Giáo sư. Biển học mênh mông, và Thơ cũng là một đề tài khó. Đọc thơ và phê bình thơ dù là ông Hoài Thanh hay ông Nguyễn Hưng Quốc cũng chẳng định được nghĩa thế nào là ý, thế nào là tứ thì ta cứ coi câu của Paul Valery:
"Certains se font de la poésie une idée si vague qu'ils prennent ce vague pour l'idée même de la poésie "

Đa số độc giả lại thích các bài thơ dịch, ý hay tứ thơ Ronsard, Arvers hay Lamartine và cả Victor Hugo tới R. Kypling trời Tây hay thơ Đường bên Tàu nếu dịch Việt Ngữ thật là tuyệt diệu. Chẳng thế mà nhiều người nghĩ rằng bản dịch Tỳ bà hành và bản dịch Chinh phụ ngâm còn hay hơn nguyên tác. Đôi khi ngâm vài câu thơ của Nguyễn Bính hoặc của TTKh còn thích thú hơn câu:
«Quỳnh Hoa chiều đọng nhạc trầm mi,
Hồn xanh ngắt trở dấu xiêm y »
mà nhóm lập dị Xuân Thu đã lập ra trong thập niên 40 thế kỷ trước.

Một số lớn độc giả lại ưa tài của nữ sĩ Tý Thư. Mỗi lần bà chấp bút là đoán trước những câu chém vừa chua vừa ngọt và đối tượng chỉ có cách ôm đầu máu chạy, khó cãi lại. Hai cây viết đầy trình độ: Lê Văn Lân và Hồ Văn Châm (nay đã qua đời) đã khiến Tập San thiếu vắng các bài khảo cứu công phu.
Bùa chú cùng những món ăn đặc sản trong Bút khảo về ăn không lưu giữ nổi ông Lân. Vắng các bài viết của ông Châm cũng khiến nhà biên khảo họ Nguyễn không còn dịp để viết về Diên Lộc Quận công.

May mắn chúng ta còn Giáo sư Trần Ngọc Ninh, người cũng đôi lần góp ý với Tập San nhất là các đề tài về Nguyễn Du.

Ngoài các cây viết tài tử ngoài y giới, các bạn khác cũng đóng góp rất nhiều với Tập San. Tuệ Quang, người Hoàng phái, cho ta biết hệ phả của họ Nguyễn Gia Miêu một cách khá rành rọt nhất là sau khi công nhận lời bổ chính của BS Nguyễn Lê Hiếu khi cho biết Nguyễn Hoằng Dụ không phải là cha của Nguyễn Kim. Có nguồn tin cho biết Nguyễn Nộn một danh tướng chống lại nhà Lý cũng là hậu duệ của Định Quốc Công Nguyễn Bặc, mong ông Tuệ Quang nếu có dịp cho biết đúng hay sai. Lê Phụng viết rất nhiều về danh thần Nguyễn Trãi cũng như Thái Việt giúp ta về liên hệ "vua, tôi "giữa Minh Mạng và Nguyễn công Trứ trong khi Nguyễn Bá Triệu thảo luận dài về Nguyễn Khuyến. Độc giả mong chờ quí vị viết thêm về Tú Xương và Tản Đà dù hai vị này không đạt được khoa danh nhưng thơ của hai thi sĩ này cũng không kém các danh nho khoa bảng.”...

Bác sĩ Thân Trọng An đã liệt kê hai cây bút cột trụ là Bác sĩ Phạm Tu Chính bên Pháp và Bác sĩ Trần Văn Tích bên Đức luôn luôn bền bỉ truyền hơi cho “Tập San Y Sĩ ”.

Cũng nên nói thêm rằng, Bác sĩ Phạm Tu Chính đã đóng góp rất nhiều thời gian và công sức cho tờ Nội San Y Giới ở Pháp.

Tưởng cũng cần đề cập tới hai người rất có tài vẽ hoạt họa là Bác Sĩ Lê Thành Ý (Lisa) và Bác Sĩ Bùi Thế Khải (Kathy). Họ đã diễn ý nghĩ ra nét vẽ, nên không viết nhiều. Tuy nhiên,độc giả đã thấy bài Pleime, hè 71 của Lê Thành Ý, in ở trên. Còn những người đã đọc bài Năm đầu…huấn nhục của Kathy nói về đời sống trong trại tập trung in trong cuốn “Vàng, Máu và Nước mắt” xuất bản năm 2000, vẫn còn nhớ được đoạn văn tả chân dưới đây của Bác Sĩ Bùi Thế Khải:
“Các Nữ Quân nhân thật tội nghiệp, lao động về, trời mưa như thác đổ, bọn Việt Cộng vẫn bắt các chị ấy đứng tập họp nghe dặn dò. Nhìn sang, chúng tôi thấy từ ống quần của một vài chị, chảy theo nước mưa, màu đỏ của kinh nguyệt! Một tối, bọn nó chở các chị dời trại, chúng tôi chả biết họ đưa các chị đi về đâu?” ***

Đặc biệt trong năm 2019, giới Quân y sĩ , trừ bị và hiện dịch, đã trình làng 5 tác phẩm. Trong số này có 3 tác giả thuộc binh chủng Nhảy Dù, 1 tác giả Biệt kích Dù và1 tác giả Thủy Quân Lục Chiến.

1- Bác sĩ Nhảy Dù Hoàng Ngọc Khôi bút hiệu Hoàng Xuân Thảo, đã viết xong cuốn sách “Xứ lá cờ Phong quê tôi cuối đời”, với sự cộng tác của bác sĩ Từ Uyên. Cả hai vị đều là những bậc đáng trọng. Trong giới thầy thuốc , Bác sĩ Khôi là người tài hoa bậc nhất, từ văn thơ đến nghệ thuật. Bác sĩ Từ Uyên thì uyên bác vô cùng trong địa hạt văn chương Đông , Tây, Kim, Cổ.

2- Bác sĩ Nhảy Dù Tôn Thất Sơn, hành nghề tại Na Uy, xuất bản tác phẩm “80 năm, những chặng đường đi qua.” Xin trích một vài đoạn từ những chương khác nhau trong cuốn sách:

“…Rồi Huế quàng khăn tang vào Tết Mậu Thân 1968 với trên 5,000 người dân,công chức, giáo sĩ cùng 2 giáo sư và một phu nhân cùng 1 bác sĩ Tây Đức bị lực lượng Việt Cộng chiếm đóng trong bốn tuần, giết hại. “Kẻ thù” của Việt Cộng phần đông là thường dân, hai tay bị trói quặt sau lưng từng chùm chôn sống trong nhiều hố chôn tập thể tại nhiều nơi quanh thành phố Huế như Bãi Dâu, Gia Hội, các chùa, Quận Phú Thứ vv…” “…Rồi ngày Tháng Tư Đen năm 1975 ập tới , vận nước đổi thay, đảng Cộng sản Việt Nam, được sự hỗ trợ tích cực của Cộng sản Tầu, Cộng sản Liên Xô, Cộng sản Đông Âu, cưỡng chiếm miền Nam. Một cuộc đổi đời cay nghiệt cho số phận không những của người miền Nam mà còn cho cả nước.”

***

“…Cũng trên con đường bỏ của chạy lấy người, Hắn học được bài học thực tế về tình chiến hữu của những vị chỉ huy trưởng trong tình thế lâm nguy,bỏ mặc cấp dưới, chạy một mình cho… nó khoẻ thân. Trong cơn sốt của những ngày cuối cùng tại đơn vị ở Đà Nẵng, Hắn chứng tỏ rằng Hắn luôn đứng bên cạnh ‘’ Sếp’’ trong mọi tình huống bằng cách vào đơn vị cấm trại, sau khi đẩy được vợ con lên chuyến bay chót Air Việt Nam vào Sài Gòn bình yên. Một buổi tối, sau khi bắt được liên lạc chạy làng với vị chỉ huy trưởng Quân vận của Quân khu I, vị chỉ huy trưởng quyền uy lẳng lặng tếch đi không lời từ giã.”

3- Bác sĩ Nhảy Dù Vĩnh Chánh, viết quyển “Tháng ngày tao loạn”. Thân phụ là Ông Bửu Tiếp.Thân mẫu là Bà Huỳnh Thị Liễu. Xin trích một vài đoạn trong chương “Đằng sau mặt trăng”.

“…Sau khi Ba tôi mất, suốt thời kháng chiến chống Pháp, chi hội phụ nữ nằm vùngt ại Huế cố lôi kéo Măng vào tổ chức của họ, nhưng Măng đã nhiều lần thoái thoát với lý do góa phụ bận rộn nuôi bầy con, mươi lần bị kêu đi họp thì chỉ đến một lần cho có lệ. Vào thời gian chia đôi đất nước của Hiệp định Geneve 1954, Măng tôi thình lình đến nơi họp, và đến trễ. Đang đứng bên ngoài cửa căn nhà họp trong chiều tối, tình cờ Măng nghe tiếng các người bên trong phòng đang bàn tán về mình “Thằng Tiếp không chịu ra ngoài Bắc làm việc theo chỉ thị cấp trên, nên chúng ta đã xử lý nó rồi. Cái thứ công giáo đó chỉ làm hư danh cách mạng thôi. Nay còn con Liễu (tên của Măng tôi), ráng chờ coi nó có chịu tập kết hay không, rồi sẽ quyết định”. Nghe vậy, Măng tôi lạnh cả xương sống, từ từ rời căn nhà họp không một tiếng động. Từ đó, bà dứt khoát cắt đứt mọi liên lạc.

Khi nghe kể chuyện này, tôi hỏi Măng phải chăng Ba chết do cộng sản ra lệnh thủ tiêu, rồi sau đó lại dàn dựng một lễ an táng long trọng kiểu nhà nước để mà mắt thiên hạ, Măng tôi trả lời đúng như vậy. Bà cũng xác nhận ông bà chỉ là những người quốc gia chống Pháp vì yêu nước, chưa bao giờ là đảng viên cộng sản. Bà nói thêm, càng về sau Măng càng nghiệm ra những giả dối của Cộng Sản và từng lo ngại khi thấy hai con trai lớn không có kinh nghiệm này.”…

“…Sự tráo trở, tàn bạo của cộng sản đã đẩy nhiều thế hệ vào cảnh tương tàn chưa từng có trong lịch sử dân tộc. Ba tôi bị thủ tiêu, như bao người quốc gia khác, như những bà con Huế bị tàn sát thời Tết Mậu Thân, đều là nạn nhân của cộng sản. Nhiều thế hệ đã và sẽ còn tiếp tục đi qua, kể cả thế hệ chúng tôi. Nhiều tội ác đã bị khuất lấp hoặc sẽ được quên đi. Nhưng quên không có nghĩa là tha thứ, vì tha thứ là quyền của những người đã chết, những nạn nhân cộng sản.”

“…Đệ Nhất Cộng Hòa sụp đổ năm 1963. Miền Bắc cộng sản công khai xâm chiếm miền Nam, chiến tranh lan rộng, người Mỹ. Tết Mậu Thân, trong khi học Y Khoa Huế năm thứ nhất, tôi tiếp tục ở với Măng tôi trong khu lầu ba trường Đồng Khánh. Chính từ đây tôi đã chứng kiến cảnh quân cộng sản nổ súng mở màn cuộc tàn sát tại Huế. Trong số hàng ngàn nạn nhân của cộng sản, có các vị Giáo Sư người Đức của trường Y Khoa Huế.

Sau Mùa Hè Đỏ Lửa năm 1972, Măng tôi di chuyển vào Saigon và được anh lớn tôi mua cho căn nhà trong Cư Xá Sĩ Quan Chí Hòa. Qua năm 1973, tôi tốt nghiệp y khoa Huế và chọn về Quân Y Nhảy Dù. Năm 1975, chị Băng Tâm và chị Mai Tâm, một trong hai chị sinh đôi của tôi, cùng gia đình của họ may mắn rời nước trong mấy ngày cuối cuộc chiến. Ngày 30 thángTư 1975, là y sĩ trưởng của một tiểu đoàn Dù lãnh phần bảo vệ cầu Bình Triệu, tôi ở lại với đơn vị tới giờ chót. Sau lệnh buông súng rồi tan hàng, như trong cơn mê sảng, tôi tìm về được tới nhà vị hôn thê. Ba ngày sau, một đám cưới đơn giản được cử hành tại nhà nguyện Dòng Chúa Cứu Thế. Sau đó, tôi đi "trình diện học tập", để lại người vợ mới cưới sau khi mất nước, ở chung với Măng tôi và bà chị sinh đôi còn lại. “…

Lần vượt biển đầu tiên thất bại. Tháng 6 năm 1978, vợ chồng tôi cùng cả nhóm vượt biên bị bắt tại Vũng Tàu đưa về trại giam Cần Giờ. Tôi bị chuyển trại về khám Chí Hòa, nhưng vợ tôi nhờ mang bầu sắp sinh nên được thả ra sớm. Khi còn là thai nhi, cháu đã cùng mẹ đi tù vượt biên. Khi cháu vào đời, bố còn tiếp tục nằm trong khám Chí Hòa. Chính măng tôi đã lo liệu chăm sóc khi con gái chúng tôi được sinh ra. Tên khai sinh của cháu là Hoài Anh, tên ở nhà là Bồ Câu do bà Nội đặt. Lần đầu thăm nuôi, vợ tôi đứng cách tôi khoảng 20 thước và đưa Bồ Câu lên cao cho tôi nhìn thấy con. Chỉ nhìn từ xa thôi. Phải gần một năm sau, tôi mới có thể ôm con khi tôi được thả ra khỏi khám Chí Hòa.

4- Bác sĩ Biệt kích Dù Ngô Thế Vinh thực hiện, với sự đóng góp của 15 người nữa, một cuốn sách nhan đề là “Tuyển tập Nghiêm Sĩ Tuấn”. Nội dung cuốn sách nói về Bác sĩ Nhảy Dù Nghiêm Sĩ Tuấn, là người đã hy sinh tại chiến trường Khe Sanh.

5- Bác sĩ Thủy Quân Lục Chiến Trần Xuân Dũng viết và xuất bản cuốn “Văn Học Quân Đội.”

Để kết thúc bài này, người viết xin trích phần kết của bài Tản mạn về Tập San Y sĩ do Bác sĩ Thân trọng An đã viết và in trong bộ sách “Văn học Quân Đội” như sau:

“…Biết trình làng gì nữa đây khi thời sự biến chuyển quá nhanh đến chóng mặt, thời thế thay đổi không ngừng bắt mọi người phải thích ứng nhanh chóng. Không theo kịp thì sẽ bị đào thải, mà đối với tuổi chúng ta sự đào thải của bóng thời gian rất cận kề. Nếu tre già mà măng không chịu mọc thì sẽ đâu còn kẻ viết người đọc, trong giới y sĩ hải ngoại còn ai tranh đấu bảo vệ tổ quốc và dân tộc nếu quê hương tiếp tục bị bán đứng cho Tàu Cộng và nếu lỡ Mật Ước Thành Đô có thật và bị áp dụng dã man. Chỉ mong sao các thế hệ nối tiếp noi gương tiền nhân giữ nước đánh đuổi lũ gian đảng vô tổ quốc, vô gia đình, vô tôn giáo, thêm ba vô nữa là vô đạo đức, vô lương tâm, vô liêm sỉ để gìn giữ non sông và kiến tạo thái hòa cho toàn dân Việt.

Trong giai đoạn hiện tại Tập San Y Sĩ tiếp tục nuôi lửa và truyền lửa, tiếp tục nối kết tình thân ái giữa đồng nghiệp, với đồng bào, và ước mong ngày quang phục quê hương trong kiếp này.”

Trần Xuân Dũng
Nội San Y Giới số 83 68
Nguồn: www.tvvn.org/quan-y-si-viet-nam-cong-hoa-tran-xuan-dung/