Nam Kỳ Lục Tỉnh

[Can Tho]

VĨNH LONG QUÊ HƯƠNG TÔI nhactrinh.vn/lich-su-hinh-thanh-va-hinh-anh-ngay-xua-cua-vinh-long/?fbclid=IwAR3Alr3CwUHK-DAHKDII9vQdTnEqO8l9Nfk-x85iZPgU-3KaC3LmCSvYTeQ .

www.facebook.com/NguoiNhapCuoc1975/?__tn__=%2CdK-R-R&eid=ARDBf5HIY9RM2vw4M-NHRs5SnLdtRIyAH6DJRil41KYDwbpOYp2ctxFz7pGC9AQ3jL0ymkKDDeD6aiix&fref=mentions .

Vĩnh Long là từ bất quy tắc trong tiếng Việt. Thanh ngang không đứng sau dấu ngã.
Tên Vĩnh Long do Vua Gia Long đặt, nghĩa là Hưng Long Vĩnh Tế (Vĩnh viễn Tế thế).

Ngã Ba Cần Thơ không nằm ở Cần Thơ mà nằm ở Vĩnh Long, là hướng Quốc lộ 1A đi Cần Thơ.
Ngã Ba Cần Thơ còn gọi là Ngã Ba Long Châu.
Long Châu là tên gọi xa xưa của 1 ngôi làng, thuộc huyện Châu Thành, sau nâng lên thành Thị xã Vĩnh Long. Nên khi Vĩnh Long lên Thành phố, từng có ý kiến đổi tên Thành phố thành Long Châu cho nó mới mẻ

Chợ Long Châu cũng là Chợ Phường 2, Chợ Tân Bình.
Cầu Tân Bình là Cầu Bình Lữ.
Bún Riêu ngon nhứt là Bún Riêu Sở Xây dựng.
Xôi Mặn xếp hàng mua nghe chửi là Xôi 69 bán vào buổi sáng.
Chiều thì ăn Xôi Gà Ba Lệ.
Ban ngày thì ăn Bánh mì Quang Râu.
Chiều thì ăn Bánh mì Phá lấu Thiềng Đức.
Bánh Mì ban đêm ngon nhứt là Bánh mì Ma.
Bánh Bao Tài Có là Bánh bao ngon nổi tiếng của Vĩnh Long.

Cháo Gạo lức rang độc nhát ở xe trước cổng Sở Tài Nguyên Môi trường.
Cháo Quảng bình dân ngon nhứt là xe bán gần chỗ ngã ba 30/4 giao với đường Nguyễn Thị Minh Khai.
Ăn Súp thì thường đến quán gần trường Khuyến Tật.
Mì Cay đang HOT là 79 ngang Phòng Cháy cũ.
Phở 91 là Phở nổi tiếng nhứt Vĩnh Long.
Phở Tàu Bay thì nổi tiếng với Chè Bưởi bán vào buổi chiều hơn.

Ăn Chè Thái phải lên trường Nguyễn Huệ.
Bên hông trường Lưu Văn Liệt là Chè Thạch, Sâm Bổ Lượng và nhứt là Chè Hột Gà.
Trước cổng trường Lưu Văn Liệt thì nổi tiếng Sinh tố.
Ăn Tàu Hủ thì vô Công An Hậu Cần.
Nước Mía thì ngay ngã tư Trưng nữ Vương - Hoàng Thái Hiếu là vô địch.
Những quán café mở cửa sáng đêm tập trung ở 2 Bến xe, và đặc biệt là khu Bến tàu. Là người trẻ ở Vĩnh Long thì ít nhất phải 1 lần ra đây ngồi sáng đêm.
Ở Vĩnh Long, Quán nhậu nhiều hơn quán cơm, Quán Café và Karaoke cũng vậy.

Hủ tiếu Chui là Hủ Tiếu ăn trong quán nhà rất chật. "Chui" ở đây bắt nguồn từ ngày trước, khi quán mới mở lại vào những ngày đầu mới tiếp thu vào, vì quán bán trong nhà và không mở rộng cửa để nhiều người biết nên chỉ ai quen mới vào ăn, rồi từ đó thành tên gọi là "Chui", giống như cách gọi vui của mọi người lúc đó, rồi thành ra "thương hiệu" : "Hủ tiếu Chui" như bây giờ.
Cua Ông Sụa, cũng có 1 quán hủ tiếu của người Hoa, chỗ ngã tư Nguyễn Thị Minh Khai giao với Trưng Nữ Vương. quán bán vào sáng và chiều.
Cua Ông Quan là ngã tư 3/2 với Lê Văn Tám chỗ Cầu Lộ thả xuống.
Cầu Lầu ngày xưa thực sự có Lầu, để canh gác giới nghiêm người đi bộ.

Thuyền Đức là Thuyền Đúc - xưởng Đúc Thuyền hay xưởng Thuỷ Sư, nay là khu đất giữa Cầu Thuyền Đức với Cầu Lầu.
Chợ Cua không bán Con Cua mà vì nằm ngay 1 cái Cua hiểm.
Sân Bay Vĩnh Long giờ chỉ còn đường băng, là 1 khúc của đường Võ Văn Kiệt.
Cầu Cần Thơ nằm ở Thị xã Bình Minh nhưng ngắm Hoàng Hôn đẹp hơn.
Cầu Mỹ Thuận thì ngắm Bình Minh đẹp hơn.
Xa Lộ Tình yêu là Quốc lộ 57.
Đường Ông Phủ không phải là Âm Phủ, ngày xưa Quan Tuần Phủ từng ở đây!

Ngã Ba Chiều Tím được gọi như vậy vì ngày xưa có quán cà phê cùng tên ở gần đó.
Ngã tư Đồng Quê (Vòng xoay Bệnh viện) tương tự nhưng ngày xưa là 1 Nhà hàng lớn.
Cua Thầy Thìn là vì có ông Thầy Thìn chuyên chữa trị bằng Đông Y.
Vườn Còng (Khu Karaoke) được gọi như vậy vì ngày xưa ở đây có nhiều cây Còng.
Cầu Tàu (bờ kè Phường 1) được gọi như vậy vì trước 1975 Tàu Chiến Mỹ từng neo đậu ở đây, và thực sự có Cầu tàu, đường ống Hút nước là còn lại 1 trong số đó.

Trường THPT Vĩnh Long được gọi là trường Bán Công vì trước đây là hệ Bán Công.
Chợ Gấu được gọi như vậy vì nằm ngay sau chuồng nuôi 2 con Gấu. Chuồng nay thành khu pha chế của quán café Hoa Viên, khuông viên quán ngày xưa là Công viên Cửu Long.
Cầu Công Xi tên đầy đủ là Công Xi Heo, tập trung nhiều lò mổ heo trước đây.

Cầu Kinh Cụt bắt qua con Kinh chảy vào sẽ cụt lối.
Có 2 Xóm Chùa ở phường 1 là Chùa Cao Đài và Chùa Tịnh Độ, 2 Chùa này đều không thuần Phật Giáo.
Gọi là đường Lò Rèn vì ngày xưa gần Cầu Lầu có xưởng đúc rèn quân trang.
Chợ Vĩnh Long còn được gọi là Chợ Lớn, để phân biệt với tất cả các chợ nhỏ hơn còn lại.
Sân vận động và Cảng của Vĩnh Long đều đặt tên là Vĩnh Thái, vì Vĩnh Long và Thái Bình là 2 Tỉnh kết nghĩa.

Chợ Nổi duy nhất của Vĩnh Long nằm ở Trà Ôn.
Đài PT - TH Vĩnh Long là niềm tự hào lớn nhất của quê nhà.
Miếu Công Thần còn gọi là Đình Khao, vì ngày xưa là nơi Khao (chiêu đãi) những người có công lao với đất nước.
Chùa Ông và Chùa Bà không phải là Chùa mà là Miếu thờ, của người Hoa.

Miếu (hay Miễu) Quốc Công ngày xưa thờ Tống Quốc Công (Tống Phước Hiệp), do thời kỳ đầu, cùng với Phan Thanh Giản ông bị những người cực đoan ghép cùng với Nguyễn Ánh là những người cầu vinh bán nước nên bị phê phán. Tống Quốc Công được người dân giấu đem Sắc tứ về Thờ ở Đình Tân Giai, Miễu bị đập xây thành Nhà Văn hoá thành phố. Trường Tống Phước Hiệp cũng vì vậy bị đổi tên.
Quảng trường ngày xưa là Khu Bệnh Nhi, Bệnh viện Tâm thần, Nhà xác và trường Nguyễn Trường Tộ cũ.
Quảng trường Vĩnh Long đóng cửa chỉ 3 tiếng 1 ngày, đó là từ 23h hôm trước đến 2h hôm sau, trên thực tế không ai đuổi bạn cả.

Ngã Ba Bác Hồ Tập tạ (?) là đoạn Lê Lợi cắt Tô Thị Huỳnh vì ở đây có tấm bảng cổ động tập thể dục thể thao là Bác Hồ đang tập tạ (?).
Thành phố Vĩnh Long tuy nhỏ, ít đường, còn nhiều Danh nhân chưa dùng đặt tên đường nhưng có 1 người được đặt tên cho 2 con đường, đó là Lê Lợi, cũng là Lê Thái Tổ.
Đường Ngô Quyền còn được gọi là Hẻm Võ Đan vì ở đây là làng nghề Đương Giỏ.

Công viên Tượng Đài có duy nhất 1 tượng, khác với Công viên Cây xanh có rất nhiều cây.
Công viên Cây xanh Thành phố Vĩnh Long trước đây là Nghĩa địa, hay Đất Thánh Tây vì trước 1954 là nghĩa địa của người đạo Thiên Chúa được Pháp thời đó bảo hộ. Nên Công viên này hay được gọi là Đất Thánh Tây hay Đất Khánh Tây.
Nghĩa Địa Triều (Tiều) Châu và Nghĩa Địa Quảng Đông là đất mộ của người Hoa - Người đến từ Triều Châu và Quảng Đông đều nằm ở Vĩnh Long, khác với Nghĩa địa Vĩnh Long phải nằm ở Vĩnh Long.

Cầu Vồng không phải là Cầu 7 sắc mà là cầu đi đường vòng, tránh đi qua nội ô.
Cầu Bà Điều ngày nay đã bị lấp, có tên như vậy vì ngày xưa có Bà già chuyên quấn khăn màu Đỏ Hột Điều.
Xóm Đáy là nơi có nhiều Ngư dân làm
nghề Đóng đáy hàng khơi.
Chỉ có Xóm Bún và Xóm Chày còn tồn tại trên hành chính

Xóm Đập đã bị xoá xổ để xây Công viên sông Tiền
Công viên sông Tiền hướng về sông Tiền nhưng nằm bên nhánh sông Cổ Chiên.
Cổ Chiên là tên người Óoc Eo gọi con sông, tức là Cổ con Lịch (nhỏ hơn con Lương) vì nhánh sông bị teo 1 khúc như cổ của nó.
Cầu Bạch Đằng hay bị gọi là Cầu Mỹ Thuận Mini vì nó giống quá giống nhưng được làm bằng thép.
Thành phố Vĩnh Long không có phường 6 và phường 7 vì năm thành lập có lũ lụt thất mùa nên kỵ không đặt phường 6 và 7, tỉnh Cửu Long khi đó đặt đủ cho Trà Vinh.

Trung tâm Hoạt động Thanh thiếu niên luôn được gọi theo tên trước đây là Cung Thiếu Nhi. Vĩnh Long không có Cung Thiếu Nhi.
Trung tâm Văn hoá Tỉnh luôn được gọi là Hội Chợ hoặc Triển Lãm vì ngày xưa ở đây thường xuyên tổ chức Hội chợ Triển lãm.
Cầu Ông Me nằm trên Quốc lộ 53 nhưng Cầu Ông Me lớn lại nằm ở Quốc lộ 1A, cách đó chừng 20km.

Tương tự, Cầu Cái Sơn Bé nằm trên Tỉnh lộ đường phường 5 - Thanh Đức nhưng Cầu Cái Sơn Lớn nằm trên Quốc lộ 1A đường đi Cần Thơ.
Gọi là Bà Lan vì ngày xưa ở đó có Bà tên Lan giàu lắm.
Gọi là Ba Càng vì ngày xưa khu vực này bị Mỹ oanh tạc bằng Bom Ba Càng.
Tịnh Xá Ngọc Viên là Ngôi Tịnh Xá đầu tiên của Việt Nam, khi Tổ sư Minh Đăng Quang thiết lập phái Khất sĩ đã ở đây.
Mang Thít là huyện duy nhất có Thị trấn Huyện lỵ không cùng tên, là Cái Nhum. Trước đây Huyện Bình Minh có thị trấn là Cái Vồn nhưng bây giờ đã thành 1 phường của Thị xã.

Những từ mang tên Cái đều có liên quan đến những con sông sẽ thông ra Sông Cái - Mèkóng - Sông Cửu Long: Sông Tiền và Sông Hậu.
Trà Ôn là Thị trấn duy nhất ở Vĩnh Long phân Khu thay vì gọi là Khóm cho cấp dưới của cấp ngang xã ở đô thị.
Cổng thành Vĩnh Long (Vĩnh Thanh Trấn) từng bị đập nát và xây nên Miếu (Miễu) 7 Bà nhưng sau bị dời và dựng lại Cổng thành, nhưng tượng 2 con Voi vẫn còn nguyên

Nếu không tính chế độ và cách gọi khác nhau, Vĩnh Long từng có tới 3 Thủ tướng: Trần Văn Hương - Phạm Hùng - Võ Văn Kiệt.
Bờ kè được xây chống sạc lở, chống nước tràn và dành cho người đi bộ nhưng hầu hết dùng để bắt bàn bán café.
Minh Linh được xem là Khu Đô thị Ma vì bỏ hoang nhiều năm và phần lớn diện tích không có người ở.

Ban Chỉ huy Quân sự Tỉnh Vĩnh Long cũng như các tỉnh khác trong khu vực đều thuộc Quân khu 9 nhưng luôn bị gọi là Quân khu 9. Quân Khu 9 thực sự ở Cần Thơ.
Hầu hết Tên các trường học ở Vĩnh Long cũng được đặt cho tên đường.
Đường Nguyễn Việt Hồng chỉ có duy nhất 1 căn nhà.

Trường Vĩnh Liên là trường Song ngữ và cũng là trường tiếng Hoa (hệ Phúc Kiến) đầu tiên ở Vĩnh Long.
Ở Vĩnh Long, đa phần các Phường đều ngăn cách nhau bởi sông, rạch.
Hầu hết các con đường khi qua cầu đều đổi tên, ngoại trừ: Phạm Hùng, Đinh Tiên Hoàng, 2 Tháng 9.

Đường 2/9 đi qua phường 3 được đánh dấu tới trường Ngô Quyền nhưng không 1 ngôi nhà nào ở phường 3 mang địa chỉ nhà trên đường này cả.
Khu Xã Hội là đường Hẻm lớn bắt nguồn từ đầu Trưng Nữ Vương.
Đường Lý Thường Kiệt gọi là đường Bánh, vì vào Tết Trung Thu, đầu đường là nơi tập trung nhiều Hiệu Bánh gia truyền nướng bánh thơm lừng.
Vĩnh Long có 2 Chợ Đêm, hầu hết bán Trang phục may sẵn và hàng dệt may khác.

Bình Minh quá nổi tiếng với Bưởi 5 Roi,Bắp Bình Minh cũng rất ngon, nhưng đem qua sông không biết vì sao vị ngon lại dở.
Bình Tân là huyện mới, ít người biết đến nhưng các loại Khoai ở đây thì nổi tiếng khắp thế giới.
Tam Bình thì có Cam Sành.
Trà Ôn quá đẹp trong chuyện tình mùa Chôm Chôm.

Vũng Liêm có Cù Lao Dài (Thanh Bình - Quới Thiện) trồng Sầu Riêng, Măng Cụt. Nơi này cũng là quê hương Đệ Nhất Phu Nhân Châu Thị Vĩnh Tế vợ Quốc Công Đại Thần Thoại Ngọc Hầu.
Long Hồ cũng có Cù Lao, là An Bình, nổi tiếng với Nhãn.

Trái Mận An Phước của Mang Thít không nổi tiếng cho lắm, nhưng Mang Thít là Vương Quốc Gạch Ngói. Có thể nhà bạn được xây từ Gạch, Ngói từ những lò nung nơi đây.

Nguồn: Sưu tầm

Vĩnh Long qua bộ ảnh của thành viên Việt Nam Ơi
11/05/2020


Thuộc khu vực miền Tây sông nước, Vĩnh Long mang vẻ đẹp an yên, thanh bình với nhiều nét văn hóa độc đáo.
Miền Tây Nam Bộ có tất cả 13 tỉnh thành, mỗi nơi sở hữu nét riêng thu hút du khách ghé chơi. Trong số đó, Vĩnh Long lại mang một màu sắc khá đặc biệt, bình yên và giản dị.


Nếu đang tự hỏi thực sự Vĩnh Long có điều gì đặc biệt để níu chân những người mê xê dịch thì để thành viên group Việt Nam Ơi trả lời cho bạn qua một vài hình ảnh đặc sắc nhất nhé!


Du lịch tín ngưỡng, làng nghề, khu sinh thái... có rất nhiều điều thú vị tại Vĩnh Long.


Mới đây trên group Việt Nam Ơi, thành viên có tài khoản mang tên Lu Nguyen đã đăng tải bài viết giới thiệu về Vĩnh Long. Với câu mở: "Hãy một lần về với Vĩnh Long, các bạn sẽ cảm nhận được sự yên bình, cổ kính của các ngôi nhà xưa, cuộc sống bình dị của người dân xứ miệt thứ" - anh chàng này đã khiến không ít các thành viên trong nhóm phải tò mò vì vùng đất Vĩnh Long.

Không để các thành viên group Việt Nam Ơi phải nóng lòng suy nghĩ, Lu Nguyen đưa tới bộ ảnh khá "xịn sò" với những góc chụp độc đáo về nơi đây. Đồng thời, anh chàng cũng giới thiệu cực kỳ chi tiết về vùng đất bình yên, độc đáo nằm ở trung tâm miền Tây Nam Bộ này.



Nhà Cổ Cai Đường

Với những du khách yêu thích nét văn hóa và kiến trúc miền Tây thời xưa, thì địa điểm Nhà Cổ Cai Đường là nơi rất lý thú để thực hiện cuộc hành trình khám phá. Thiết kế của ngôi nhà cổ này là sự xen lẫn giữa kiến trúc Tây Âu và nét Á Đông thời xưa, tạo nên không gian khá ấn tượng, hài hòa về thẩm mỹ.



Nhà Cổ Cai Đường có kiến trúc đan xen giữa phương Tây và mang nét Á Đông.

Chùa Ông

Tương đồng với Chùa Ông tại thành phố Cần Thơ, ngôi chùa cùng tên nhưng tọa lạc ở tỉnh Vĩnh Long cũng mang màu sắc quen thuộc về lối văn hóa, kiến trúc tín ngưỡng kiểu người Hoa. Tại đây, mỗi cột, chèo, hàng rào đều được sơn đỏ, chữ nhũ vàng... tạo nên một ngôi chùa có kiến trúc vừa quen thuộc lại vừa độc đáo.

Chùa Ông Vĩnh Long theo hơi hướng người Hoa, được sơn đỏ khá ấn tượng.



Chùa Phật Ngọc Xá Lợi

Được xem là địa chỉ du lịch tâm linh "làm mưa làm gió" ở miền Tây, chùa Phật Ngọc Xá Lợi thu hút du khách tham quan khá đông mỗi năm. Đặc biệt, nếu đến chùa vào khoảng thời gian chiều tà, leo lên quảng trường là bạn có thể cảm nhận một không gian thoáng đãng, lộng gió và đầy mê hoặc của sông nước Vĩnh Long từ đằng xa.


Chùa Phật Ngọc Xá Lợi là nơi linh thiêng và cổ nhất tại Vĩnh Long.


Đặc biệt, nơi đây có tòa Bảo Tháp cao khoảng 45m, vô cùng lộng lẫy và uy nghiêm.

Làng gốm Mang Thít

Dọc bên bờ sông Cổ Chiên, những chiếc lò nung gốm hiện hữu như cây nấm khổng lồ, thu hút sự tò mò của nhiều du khách khi lần đầu ghé đến Vĩnh Long. Đó chính là nơi tọa lạc của làng nghề làm gốm Mang Thít, nơi chứa đựng những nét đẹp dung dị.


Làng gốm Mang Thít mang nét đẹp độc đáo với những lò nung "siêu to khổng lồ".


Nhìn từ bên bờ sông sang, nơi đây càng trở nên ấn tượng hơn bao giờ hết.


Mỗi điểm đến tại Vĩnh Long đều mang dáng vẻ rất quen thuộc, một màu sắc đặc trưng của vùng sông nước miền Tây Nam Bộ. Với những điểm đến đã được giới thiệu chu đáo từ thành viên Lu Nguyen, bạn cảm thấy như thế nào? Cùng tham gia cộng đồng chia sẻ kinh nghiệm du lịch Việt Nam Ơi và trao đổi cảm nghĩ của bản thân nhé!

Ảnh: Lu Nguyen/ Group Việt Nam Ơi.

[Cửu Long Giang]

Tỉnh Vĩnh Long xưa nguyên là đất Tầm Đôn - Xoài Rạp (đất Tầm Đôn còn gọi là xứ Tầm Đôn, vị trí trung tâm của Tầm Đôn xưa thuộc khu vực của TX Vĩnh Long cũ, nay thuộc khu vực TP Vĩnh Long )
nhactrinh.vn/lich-su-hinh-thanh-va-hinh-anh-ngay-xua-cua-vinh-long/

Tỉnh Vĩnh Long ngày nay là một phần của Long Hồ Dinh, được hình thành từ năm 1732, bao gồm các tỉnh Bến Tre, Trà Vinh và một phần của Cần Thơ.

Năm 1732, Chúa Nguyễn thứ bảy là Ninh vương Nguyễn Phúc Trú (1696-1738) đã lập ở phía nam dinh Phiên Trấn đơn vị hành chính mới là Dinh Long Hồ, Châu Định Viễn, tức tỉnh Vĩnh Long ngày nay. Lỵ sở của dinh Long Hồ lúc mới thành lập đóng ở thôn An Bình Đông, huyện Kiến Đăng, được gọi là đình Cái Bè. Đến năm Đinh Sửu (1757) thì chuyển đến xứ Tầm Bào (thuộc địa phận thôn Long Hồ, nay là Thành Phố Vĩnh Long). Thành Long Hồ được xây dựng tại xứ Tầm Bào là thủ phủ của một vùng rộng lớn.

Nhờ đất đai màu mỡ, giao thông thuận lợi, dân cư đông đúc, việc buôn bán thông thương phát đạt, địa thế trung tâm…, dinh Long Hồ trở thành một trung tâm quan trọng thời bấy giờ. Để bảo đảm an ninh quốc gia, Chúa Nguyễn đã thiết lập ở đây nhiều đồn binh như Vũng Liêm, Trà Ôn... Đến giữa thế kỷ 18, dinh Long Hồ là thủ phủ của vùng đất phía nam và là đại bản doanh của quân đội chúa Nguyễn có nhiệm vụ phòng thủ, ổn định và bảo vệ đất nước. Sử cũ còn ghi: Vào năm Canh Dần 1770, tại vùng đất này, lưu thủ dinh Long Hồ đã chặn đánh tan tác quân Xiêm La do Chiêu Khoa Liên cầm quân, tiêu diệt 300 tên địch, làm tan vỡ âm mưu xâm chiếm nước Việt của chúng. Nơi đây, trong khoảng 10 năm (1776-1787), cũng từng là chiến trường diễn ra nhiều cuộc giao chiến ác liệt giữa nghĩa quân Tây Sơn với quân (chúa Nguyễn và Nguyễn Ánh), từ trận đầu tiên là trận tập kích Long Hồ của Nguyễn Lữ. Năm 1784, tại sông Mang Thít (Vĩnh Long) nghĩa quân Tây Sơn do Nguyễn Huệ chỉ huy đã đánh thắng trận Rạch Gầm-Xoài Mút, làm liên quân Xiêm La do Nguyễn Ánh cầu viện đại bại.

Năm Canh Tý (1780), Nguyễn Ánh đổi dinh Long Hồ, châu Định Viễn thành dinh Vĩnh Trấn. Năm Mậu Thân (1788), sau khi lấy lại đất Nam Bộ từ tay nhà Tây Sơn, Nguyễn Ánh đem 2 đạo Long Xuyên và Kiên Giang của trấn Hà Tiên nhập vào dinh Vĩnh Trấn.

Thời nhà Nguyễn, năm Quý Hợi (1803), Gia Long (Nguyễn Ánh) cắt đất dinh Long Hồ xưa lập thành dinh Hoằng Trấn. Năm Gia Long thứ 7 (1808), Vĩnh Trấn, Hoằng Trấn được đổi làm trấn Vĩnh Thanh thuộc tổng trấn Gia Định, đồng thời thăng châu Định Viễn làm phủ với 3 huyện: Vĩnh Bình, Vĩnh An và Tân An. Năm 1810, lại cắt 2 đạo Kiên Giang và Long Xuyên về trấn Hà Tiên như cũ. Năm 1813, Gia Long lập thêm huyện Vĩnh Định thuộc trấn Vĩnh Thanh. Trấn thủ trấn Vĩnh Thanh là quan Hiệp trấn Vĩnh Thanh, với chức phó là quan Tham Hiệp. Các quan Trấn thủ Vĩnh Thanh gồm: Nguyễn Văn Thoại,...

Năm Minh Mạng thứ 4 (1823), Minh Mạng chia huyện Tân An thành 2 huyện Tân An và Bảo An thuộc phủ mới lập tên là Hoằng An. Năm 1832, Minh Mạng đổi tên trấn Vĩnh Thanh thành Vĩnh Long, lấy thêm 2 huyện Tuân Nghĩa, Trà Vinh của phủ Lạc Hóa thành Gia Định nhập vào Vĩnh Long và đổi trấn thành tỉnh Vĩnh Long. Nhưng đồng thời, lại cắt các huyện Vĩnh Định, An Định và đạo Châu Đốc sang tỉnh An Giang. Cùng năm 1832, Minh Mạng cho lập thêm huyện Vĩnh Trị thuộc phủ Định Viễn tỉnh Vĩnh Long. Đặt chức tổng đốc Long-Tường để thống lĩnh 2 tỉnh Vĩnh Long và Định Tường, cùng với các chức Án sát và Bố chính lo các công việc thuộc chức năng của Bộ Hình và Bộ Hộ ở cấp tỉnh, giúp cho Tổng đốc. Quần đảo Côn Lôn (tức Côn Đảo) thuộc tỉnh Vĩnh Long nhà Nguyễn.

Năm 1833, tỉnh Vĩnh Long bị quân Lê Văn Khôi nổi dậy chiếm đóng, nhà Nguyễn phải điều binh đánh dẹp, cuối cùng án sát Vĩnh Long là Doãn Uẩn lấy lại được tỉnh thành (thành Long Hồ) từ tay quân của Khôi.

Năm 1837, Minh Mạng lập thêm ở Vĩnh Long 1 phủ Hoằng Trị và 2 huyện (Bảo Hựu, Duy Minh).

Năm Tự Đức thứ 4 (1851), nhà Nguyễn bỏ phủ Hoằng An, gộp các huyện của phủ này vào phủ Hoằng Trị. Thời vua Tự Đức cho đến khi Pháp chiếm Vĩnh Long (1851-1862), tỉnh Vĩnh Long gồm 3 phủ với 8 huyện (ngoài ra còn có thêm quần đảo Côn Lôn).

Phủ Định Viễn, này có thể là đất thuộc các tỉnh Sóc Trăng, Hậu Giang:

Huyện Vĩnh Bình gồm 8 tổng với 75 làng xã, phía Tây giáp huyện An Xuyên tỉnh An Giang, phía Nam giáp huyện Vĩnh Định tỉnh An Giang nhà nguyễn, phía Đông giáp huyện Vĩnh Trị.

Huyện Vĩnh Trị gồm 6 tổng với 43 làng xã, phía Tây giáp huyện Vĩnh Bình, phía Nam giáp huyện Tuân Nghĩa phủ Lạc Hóa, phía Đông giáp huyện Trà Vinh phủ Lạc Hóa, phía Bắc giáp huyện Tân Minh phủ Hoằng Trị.

Phủ Hoằng Trị, này có thể là đất thuộc các tỉnh Vĩnh Long, Bến Tre:

Huyện Bảo Hựu gồm 6 tổng với 42 làng xã, phía Tây giáp huyện Kiến Đăng tỉnh Định Tường, phía Nam giáp 2 huyện Tân Minh và Duy Minh, phía Đông giáp huyện Bảo An, phía Bắc giáp huyện Kiến Hưng tỉnh Định Tường. Đất huyện Bảo Hựu nay là đất thuộc tỉnh Vĩnh Long hiện đại.

Huyện Tân Minh gồm 6 tổng với 41 làng xã, phía Tây giáp huyện Vĩnh Bình phủ Định Viễn, phía Nam giáp huyện Vĩnh Trị phủ Định Viễn, phía Đông giáp huyện Duy Minh, phía Bắc giáp huyện Bảo Hựu. Đất huyện Tân Minh nay là đất thuộc tỉnh Vĩnh Long hiện đại.

Huyện Bảo An gồm 5 tổng với 27 làng xã, phía Tây giáp huyện Bảo Hựu, phía Nam giáp huyện Duy Minh, phía Đông giáp biển Đông (cửa biển Ngao Châu của sông Hàm Luông), phía Bắc giáp huyện Kiến Hòa tỉnh Định Tường. Đất huyện Bảo An có thể nay thuộc tỉnh Bến Tre (huyện Ba Tri,...).

Huyện Duy Minh gồm 5 tổng với 34 làng xã, phía Tây giáp huyện Tân Minh, phía Nam giáp huyện Trà Vinh phủ Lạc Hóa, phía Đông giáp biển Đông, phía Bắc giáp 2 huyện Bảo Hựu và Bảo An. Đất huyện Duy Minh có thể nay thuộc tỉnh Bến Tre (huyện Thạnh Phú,...).

Phủ Lạc Hóa, ngày nay là đất tỉnh Trà Vinh:

Huyên Tuân Nghĩa nguyên là đất Mang Thít xưa, gồm 5 tổng với 76 làng xã, phía Tây giáp Vân Châu tỉnh An Giang nhà Nguyễn, phía Nam giáp rạch Cái Trưng tỉnh An Giang nhà Nguyễn, phía Đông giáp biển Đông (cửa biển Cổ Chiên), phía Bắc giáp huyện Trà Vinh và huyện Vĩnh Trị phủ Định Viễn. Đất huyện Tuân Nghĩa có thể nay là khoảng các huyện phía Nam tỉnh Trà Vinh (, Duyên Hải, Trà Cú, Cầu Ngang,...).

Huyện Trà Vinh gồm 6 tổng với 70 làng xã, phía Tây giáp huyện Vĩnh Trị phủ Định Viễn, phía Nam giáp huyện Tuân Nghĩa, phía Đông giáp sông Cổ Chiên, phía Bắc giáp huyện Duy Minh phủ Hoằng Trị. Đất huyện Trà Vinh có thể nay là khoảng các huyện thị phía Bắc tỉnh Trà Vinh (thành phố Trà Vinh, Càng Long,...).

Quần Đảo Côn Lôn (Côn Đảo) cũng thuộc sự quản hạt của tỉnh Vĩnh Long.

Hành chánh trước ngày 30/04/2009

Tỉnh Vĩnh Long trước ngày 30/04/2009 gồm có 1 Thị xã Vĩnh Long và 7 huyện là:
Huyện Bình Minh
Huyện Bình Tân
Huyện Long Hồ
Huyện Mang Thít
Huyện Tam Bình
Huyện Trà Ôn
Huyện Vũng Liêm

Văn hóa, di tích lịch sử

Do địa thế và lịch sử hình thành, từ ba dân tộc Kinh, Khmer, Hoa cùng sinh sống lâu đời ở đây đã hòa quyện và tạo nên một nền văn hóa đặc trưng cho vùng đất này. Vĩnh Long có khá nhiều loại hình văn học dân gian như: nói thơ Vân Tiên, nói tuồng, nói vè, hát Huê Tình, cải lương...

Vĩnh Long cũng là nơi có nhiều di tích lịch sử văn hóa như: thành Long Hồ, Công Thần Miếu Vĩnh Long, đình Tân Giai, đình Tân Hoa, Văn Thánh Miếu Vĩnh Long.

(Tư liệu:Sưu Tầm)

Thành Vĩnh Long - nỗi đau Phan Thanh Giản

Với Long Hồ dinh được thành lập dưới thời chúa Nguyễn 1732, Vĩnh Long được biết đến là thủ phủ, trung tâm quân sự, chính trị, kinh tế, văn hóa của miền Tây Nam bộ. Đặc biệt là hệ thống thành trì quân sự - chính trị, trong đó đáng chú ý là thành Vĩnh Long.

Sách Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức chép: “Tháng 2 năm Gia Long thứ 12 (1813) sắc cho trấn thủ Lưu Phước Tường đắp thành đất tọa ngồi kiềm hướng về tốn, nam bắc cách nhau 20 tầm, đông tây cũng thế. Bốn ngả đều có chỗ lõm vào ở giữa, mà ngoài bao thân, thành cửa cong ra, hình như đầu ngọc khuê. Bốn góc thành có góc nhọn thò ra như hình con rùa, lại như dáng hoa mai...”. Căn cứ vào bản vẽ thành Vĩnh Long năm 1864, 1867, 1872 của người Pháp cho thấy, kích thước thành Vĩnh Long đo được mỗi cạnh khoảng 600 m, chu vi toàn thành là 2.400 m.

Sau khi lần lượt chiếm thành Phụng, thành Biên Hòa, thành Mỹ Tho vào ngày 22.3.1862, liên quân Pháp - Tây Ban Nha với 10 chiến thuyền đến sông Long Hồ (còn gọi là rạch Long Hồ), đồng thời cho hơn 1.000 quân lập công sự trên bộ sát thành Vĩnh Long, đánh phá các đồn tiền tiêu, rồi đồng loạt tấn công bắn đại bác vào thành. Tổng đốc Trương Văn Uyển cùng quan binh biết không thể chống lại được bèn đốt hết dinh thự, kho tàng đạn dược trong thành rồi chạy về huyện lỵ Vĩnh Trị. Thành Vĩnh Long mất vào tay liên quân Pháp - Tây Ban Nha lần thứ nhất.

Thành Vĩnh Long bị chiếm, nguy cơ người Pháp chiếm toàn bộ Nam bộ là rất lớn. Triều đình Tự Đức khi đó có nhiều rối ren: phía Bắc thì nông dân nổi loạn, nội bộ triều đình bất an, 4 tỉnh Nam bộ đã bị liên quân Pháp - Tây Ban Nha xâm chiếm (Gia Định, Biên Hòa, Định Tường, Vĩnh Long). Nhận được thư của người Pháp ở Gia Định mang đến nghị hòa, vua Tự Đức đã bàn với quần thần thống nhất cử đại thần Phan Thanh Giản và Lâm Duy Thiếp đi Gia Định để thương lượng, hòng cứu vãn những gì còn có thể trong buổi suy tàn của chế độ.

Hòa ước Nhâm Tuất 1862 và nỗi đau Phan Thanh Giản

Ngày 5.6.1862, Hòa ước Nhâm Tuất được ký kết giữa nước Đại Nam do đại thần toàn quyền Phan Thanh Giản đại diện với Pháp - Tây Ban Nha. Theo thỏa thuận được ký kết, 3 tỉnh Gia Định, Biên Hòa, Định Tường, quần đảo Côn Lôn (Côn Đảo) là thuộc địa của Pháp. Trong đó, đáng chú ý là khoản 11 của hòa ước với nội dung: “Thành Vĩnh Long sẽ được binh lính (Pháp) canh gác cho đến khi có lệnh mới mà không ngăn cản bằng bất cứ cách nào hoạt động của các quan Đại Nam. Thành này sẽ được trao trả cho hoàng đế nước Đại Nam ngay khi ngài đình chỉ cuộc chiến loạn do lệnh ngài tại các tỉnh Gia Định và Định Tường, và khi những người cầm đầu cuộc phiến loạn này ra đi và xứ sở được yên tĩnh và quy phục như trong một xứ bình yên”. Tuy nhiên, âm mưu gian xảo, quyết chiếm toàn bộ Nam bộ, Pháp đã phản bội, đi ngược lại nội dung của hòa ước sau khi có được những chiến lợi, chiến phí khủng từ triều Nguyễn.

Vì không hài lòng với bản hòa ước, vua Tự Đức đã cách chức Phan Thanh Giản, cho làm Tổng đốc Vĩnh Long khi triều đình tiếp nhận trở lại tỉnh thành Vĩnh Long. Năm 1863, vua triệu Tổng đốc Vĩnh Long Phan Thanh Giản trở về kinh, sung làm Chánh sứ đi Tây. Vua hỏi Phan Thanh Giản: “Về việc 3 tỉnh (vua Tự Đức muốn thương lượng chuộc lại 3 tỉnh Gia Định, Biên Hòa, Định Tường - NV), quả là cân nhắc nhẹ nặng mà làm, hay là có ý riêng gì?”. Giản thưa rằng: “Thần xem kỹ thời thế, không thể không được. Thần nay phụng mệnh đi sứ, thành sự hay không thành, là ở 2 nước ấy (Pháp và Tây Ban Nha - NV). Thần chỉ biết hết tâm lực thôi”.

Sau khi đi sứ trở về, Phan Thanh Giản dần được khôi phục chức vụ, năm 1865 ông được cử trở lại làm Khâm sai đại thần, Tổng đốc Vĩnh Long. Mặc dù vậy, đúng như nhận định thời cuộc của ông trước đây về nguy cơ đe dọa dân tộc, nỗi lòng của một nhà nho yêu nước luôn dằn vặt, giày vò, năm 1866 ông đã xin được về hưu nhưng vua không cho.

Năm 1867, trước sức mạnh của quân đội Pháp, nhận thức được binh lực của triều đình và thời đại, không muốn nhìn thấy đồng bào và binh lính phải đổ máu xương, ông đã bỏ thành Vĩnh Long đầu hàng để tránh thương vong, từ đây Nam kỳ lục tỉnh trở thành thuộc địa của Pháp. Ngày 22.6.1867, người Pháp chiếm thành Vĩnh Long lần thứ hai.

Sau khi tuyệt thực 17 ngày, ông đã uống thuốc độc tự tử và thi hài của ông được đưa về Bảo Thạnh (Ba Tri, Bến Tre) an táng. Triều đình truy luận tội xử trảm nhưng vì ông đã chết nên tha, đục bỏ tên trên bia tiến sĩ. Đến thời Đồng Khánh (1885) mới xóa bỏ án, truy phục chức tước và khắc lại tên trên bia.

Mặc dù phải gánh cái án lịch sử “Phan Lâm mãi quốc, triều đình thí dân” nhưng người dân Nam bộ nhiều nơi vẫn tôn nhớ và ghi nhận công lao của ông. Hiện nay, ngoài đền thờ ông trong khu mộ ở Bảo Thạnh, Ba Tri, Bến Tre, ông còn được thờ trong Văn thánh miếu Vĩnh Long; ở hữu ban trong đền thờ Tả quân Lê Văn Duyệt (Bình Thạnh, TP.HCM); đình Ba Thê (TT.Óc Eo, H.Thoại Sơn, An Giang), đình Tương Bình Hiệp (Thủ Dầu Một, Bình Dương) và nhiều nơi khác. Trong những năm qua, giới sử học VN cũng đã tiến hành nhiều cuộc hội thảo khoa học, xuất bản nhiều ấn phẩm liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp Phan Thanh Giản (1796 - 1867) đối với lịch sử dân tộc nhằm ghi nhận lại công lao của ông, trả lại cho lịch sử những gì thuộc về chân lý khi đánh giá nhân vật lịch sử ở góc độ đa chiều.

Lương Chánh Tòng
************************************

MỘT SỐ ĐỊA DANH QUEN Ở VĨNH LONG
tongphuochiep-vinhlong.com/2022/11/mot-so-dia-danh-quen-o-vinh-long/comment-page-1/#comment-90425


Trong bài này , tác giả Nguyễn Gia Việt có nêu nhiều chi tiết có thể người địa phương khp6ng đồng ý, nhưng chúng ta cũng cám ơn vì ông gợi lại nhiều địa danh quen thuộc mà chúng ta không nói đến. Xin mọi người góp ý

Tại Vĩnh Long có câu:

“Đèn nào cao bằng đèn Cầu Lộ / Gái nào ngộ cho bằng gái Cầu Kinh /Trai nào xinh bằng trai Cầu Thiềng Đức /Nhiều lục bình nhứt là sông Cầu Lầu”

– Cầu Lộ:

Cày Lộ là cây cầu có cái dốc cao nhứt ở Vĩnh Long hồi xưa bắc qua rạch Ngư Câu (Cái Cá)

Thời còn thành lũy cầu Lộ làm bằng cây rất cao để triều đình canh tuần sông Cái Cá, thành Long Hồ sát bên đó. Pháp qua làm cầu bê tông, từ hướng ngã ba Long Châu (ngã ba Cần Thơ) vô chợ Vĩnh Long theo con lộ Hàng Tre sau đặt tên là Lê Thái Tổ phải bước qua cây cầu này. Cầu này có hai hàng cột đèn rất cổ

Cầu Lầu: Cầu Lầu vì nó có cái lầu trên cầu, kiểu như cái nhà hóng gió xưa . Bắc ngang rạch Cầu Lầu nối tiền Phường 1 và P 4

Thời Nguyễn cầu Lầu là một cầu bằng cây căm xe, lát ván, giữa có vọng lâu (lầu) dựng trên 4 cây cột cao,lầu sơn son thếp vàng. Cái lầu này để lính canh phòng mặt sông Cổ Chiên và canh tuần người dân qua lại vô thành (Hình cầu Lầu còn hình minh họa trong Vĩnh Long xưa và nay của Huỳnh Minh)

– Cầu Kinh Cụt là cái cầu bắt qua kinh Cụt (kinh Công Xi heo) tức con kinh này không có hậu,nó bị cụt đường .Kinh Cụt bắt nguồn từ rạch Cái Cá đổ ra rạch Cầu Lầu, mà Cầu Lầu là rạch cụt không có hậu nên lục bình từ sông Cổ Chiên, Long Hồ đi vô mắc kẹt cứng ngắc không thoát ra được

Chạy qua cầu Lộ ,nếu chạy thẳng cái rẹt sẽ vô chợ Vĩnh Long, nếu đổ dốc cầu quẹo phải độ mươi thước là Tòa Giám Mục Vĩnh Long

Xóm cầu Kinh Cụt là xóm gái đẹp. Sáng các nữ sinh áo dài trắng túa ra đi qua cầu Kinh Cụt tới trường làm trắng xóa cả một vùng.

Bây giờ nói tới chữ “thiềng” ở Vĩnh Long nè

Cầu Thiềng Đức bắc qua sông Long Hồ

Con lộ từ dốc cầu Thiềng Đức đưa tới làng Long Thành, băng qua xóm Thiềng Đức, xóm Bánh Phồng, xóm Chuồng Gà, xóm Cầu Kè. Bắt đầu từ cuối xóm Thiềng Đức, con lộ đã xuyên vào vùng miệt vườn rợp bóng mát

Thiềng Đức có từ bao giờ và có nghĩa là gì?

Đất Vãng của tỉnh Vĩnh Long xưa có từ năm 1757 khi vua Chân Lạp là Nặc Tôn dâng đất Tầm Phong Long cho chúa Nguyễn,rồi thành dinh Long Hồ,trấn Vĩnh Thanh rồi tỉnh Vĩnh Long trong Nam Kỳ lục tỉnh thời vua Minh Mạng

Năm 1867, sau khi chiếm được ba tỉnh Miền Tây, Pháp dỡ miếu hội đồng Vĩnh Long là nơi thờ 85 đạo sắc phong của nhà Nguyễn rồi đem cột kèo về xây cất tòa bố Vĩnh Long,người dân đem 85 đạo sắc phong về gởi tại đình làng Thiềng Đức ngày nay

Ngày 18.6.1887 Pháp cho nhập các làng Long Phụng, Mỹ Thới, Mỹ Tường ,Thanh Mỹ thành làng Thiềng Đức

Đến ngày 24.11.1932 nhập 3 làng Sơn Đông, Long Thanh, Thiềng Đức thành làng Long Đức Đông ,tổng Bình Thiềng

Trong “Hơn nửa đời hư” học giả Vương Hồng Sển chép về bà Phủ An như sau:

“Bà là người quê ở Vĩnh Long,làng Long Mỹ, tổng Bình Thiềng, nhưng trong khai sanh lại ghi ngày 15-4-1866, sanh tại làng Vĩnh Phước, tổng An Trung (Sa Đéc) tên trong bộ đời là Nguyễn Thị Lâu, nhưng ngoài thế lưu danh Bà Phủ An, với câu đặt để lớp xưa: Nhứt An, nhì Phát, tam Chanh, tư Định”

Tổng Bình Thiềng có 7 làng: Bình Tịnh, Hạnh Lâm, Long Mỹ, Long Thanh, Sơn Đông, Thiềng Long, Thiềng Đức

Trong tuyện ngắn ”Câu chuyện xóm Thiềng Đức” nhà văn Hồ Trường An ghi rằng:”

Ông Lê Tấn Bền vốn dân xóm Thiềng Đức, làng Long Đức Đông, tỉnh Vĩnh Long”

Thiềng Đức là gì?

Thiềng Đức chính là Thành Đức.Vĩnh Long xưa còn có Long Thiềng ,Tân Thiềng và Thiềng Long

Người Nam Kỳ mình một số nơi có thói quen biến đổi âm nhiều từ khác với Trung Kỳ và Bắc Kỳ

Thí dụ:Bản thành bổn, đàm thành đờm ,bảo thành biểu, long thành luông (Yên Luông ), chân thành chơn và chưn, thị thành qua thị thiềng …

Vì thế ca dao Nam Kỳ có câu:

“Cất tiếng kêu cô mỹ nữ/ Đứng giữ tảng đá, chuông đồng/ Lòng cô muốn đi tu phải thối của cho chồng

Ông thôn nhận mộc /Ông cả đứng thị thiềng/ Bao nhiêu tiền của phải thối liền cho anh”

Hay như là:

“Muốn lên non tìm con chim lạ/ Chốn thị thiềng chim chạ thiếu chi”

Dân Nam Kỳ đọc mấy câu thơ của sơn nữ Phà Ca trong”Mưa rừng” như sau:

“Em biết thầy cai ở thị thiềng/Còn em là gái của rừng xanh/Mấy lời giã biệt em còn nhớ/ Những chuyến giao thề chuyện sắt đinh”

Cái chữ “Thiềng’ trong Thiềng Đức Vĩnh Long có bà con với cái chùa “Long Thiền” ở sát bên đó

Long Thiền tức Long Thành và Thiền không hề có chữ g

Người Miền Nam xưa rất thoáng trong việc áp chữ “G” khi “thiền” cũng như “thiềng”,”lan” cũng như lang”,”tiến” cũng như “tiếng”

Xa xôi hơn nữa nhớ câu ca dao của dân Qui Nhơn nói về Võ Tánh :

“Ngó lên hòn tháp Cánh Tiên

Cảm thương ông hậu thủ thiềng ba năm”

Thủ thiềng là thủ thành.Như vậy có thể biết rằng dân Vĩnh Long có bà con gốc người Ngũ Quảng nên vẫn giữ nguyên cách phát âm từ Trung Kỳ

Cái nữa là ở xứ nước mắm Phan Thiết,bên sông Cà Ty ,chổ trường Dục Thanh ,tức là từ đường họ Nguyễn của ông Nguyễn Thông xưa là đất làng Thành Đức.Nhưng khi danh sĩ Kỳ Xuyên Nguyễn Thông ( 1827 – 1884 ) từ Nam chạy ra Bình Thuận tị địa và sống tới chết thì đất này có danh làng Thiềng Đức

Phan Thiết vẫn là Trung Kỳ nhưng không xài chữ thiềng.Nguyễn Thông là dân Tân An, Long An từng làm đốc học Vĩnh Long

Kỳ Xuyên Nguyễn Thông hiệu Độn Am sanh năm Đinh Hợi 1827 tại Bình Thanh, tổng Thạnh Hội Hạ, huyện Tân Thạnh, phủ Tân An, tỉnh Gia Định,nay là Phú Ngãi Trị, huyện Châu Thành, tỉnh Long An

Năm 1862,cả ba tỉnh Miền Đông bị Pháp chiếm, nhờ quan Phan Thanh Giản đề cử Nguyễn Thông được bổ làm Đốc học Vĩnh Long

Lúc này ba tỉnh Miền Tây còn thuộc triều đình,các sĩ phu ở ba tỉnh Miền Đông lục đục kéo nhau về Vĩnh Long tỵ nạn

Chúng ta có thể nhớ tới cụ Đồ Chiểu đã từ Gia Định về Cần Giuộc ,rồi ông cũng ôm gia đình đi tỵ địa bằng cách từ Cần Giuộc xuống Gò Công, từ Gò Công theo ghe vượt cửa tiểu sang đất Ba Tri, Bến Tre, Bến Tre khi đó là đất thuộc tỉnh Vĩnh Long

Chính Nguyễn Thông và Phan Thanh Giản xây Văn Thánh Miếu Vĩnh Long. Công trình khởi công từ mùa đông năm Giáp Tý (1864) và hoàn thành vào mùa thu năm Bính Dần (1866).Trên bia của Văn Thánh miếu còn ghi Nguyễn Thông lại cùng Phan Thanh Giản khởi xướng việc dời mộ nhà giáo dục nổi tiếng ở lục tỉnh là Võ Trường Toản, từ Chí Hoà Gia Định cải táng về Bảo Thạnh, Ba Tri, Bến Tre, vì lẽ sĩ phu không muốn xương cốt “Ông tổ nho giáo Nam Kỳ” bị quân địch làm ô uế

Năm 1867, Pháp chiếm thành Vĩnh Long, Phan Thanh Giản tự sát, lúc ấy Nguyễn Thông 41 tuổi, ông cùng một số sĩ phu “tỵ địa” ra Bình Thuận

Sau khi Nguyễn Thông ra đi thì Văn Thánh Miếu, Vĩnh Long có nguy cơ bị Pháp dỡ. Dân Vĩnh Long lúc đó đã họp lại cử ông bá hộ Trương Ngọc Lang đứng ra nói chuyện với Pháp để giữ lại Văn Thánh Miếu

Căn nhà của Nguyễn Thông ở bờ sông Cà Ty, Phan Thiết,ông gọi là “Ngọa du sào”, nơi ông đọc sách ngắm trăng làm thơ,tại nơi nầy năm 1884 Nguyễn Thông qua đời lúc 58 tuổi . Sau khi ông mất, nơi này là nhà thờ ông . Miếng đất nhà thờ Nguyễn Thông ở trên làng Thành Đức này chính là trường Dục Thanh.

Làng Thiềng Đức tỉnh Vĩnh Long là quê quán một nhạc sư nổi tiếng, người đứng đầu nhạc tài tử miền Tây là Ông Trần Quang Quờn (1875 – 1946) con ông hương sư làng Thiềng Đức -Trần Doãn Cung,mẹ là người làng Bình Hòa Phước. Nay thuộc Long Hồ.

Ông Qườn làm việc tại tòa bố tỉnh Vĩnh Long với chức kinh lịch là người chuyên dịch những văn bản của tòa bố từ chữ Hán ra chữ quốc ngữ, dận gọi ông là kinh lịch Quờn

Ông Qườn rất giỏi hát xướng đờn ca,ông viết bài Văn Thiên Tường nổi tiếng , là người góp phần tạo ra cải lương của đất Nam Kỳ

Quờn là quyền, quờn phép là quyền phép

“ Chẳng qua là gió đưa dươn/ Nào ai cướp lộc dành quờn chi ai /Vĩnh Long còn có làng Tân Ngãi

Cái tên Tân Ngãi xuất hiện ngày 31.3.1886 do làng Tân Sơn sáp nhập với làng Vĩnh Tòng mà thành làng Tân Ngãi

Làng Tân Ngãi có chợ Trường An là cái chợ nữa quê nữa phố,nhỏ chút xíu,bán buôn cũng không nhiều .Vậy mà chợ Trường An nổi tiếng lại nhờ tuồng cải lương“Tuyệt tình ca” Ông cò quận 9

Ngãi là nghĩa đó

Vĩnh Long còn có Trung Ngãi, Minh Ngãi, Bình Quới, Quới Hiệp

Cái chữ mà người Nam Kỳ thích đọc trại nhứt có lẽ là chữ quới

Quới thiệt là hay. Chữ “quới” mới ly kỳ nè

Quới là đọc méo âm của ba chữ quý, quái và quế

Quý có nghĩa là sang trọng. Quái nghĩa là kỳ lạ.Quế nghĩa là một loại cây có mùi thơm nức mũi

Nghe ai kêu quới nhơn thì hiểu là quý nhơn, nhưng cũng có nghĩa là quái nhơn

Phần đông chữ quới ở Nam Kỳ có nghĩa là quý . Bình Qưới, Qưới Hiệp,Tân Qưới có nghĩa là Bình Qúy,Qúy Hiệp,Tân Qúy .

Cai Lậy có Mỹ Quý thì Sóc Trăng có Mỹ Quới

“Chợ nào nhiều rau bằng chợ Thầy Phó/ Chợ nào đánh võ bằng chợ Nhà Đài /Chợ Tân Quới mua bán nhiều khoai /Chợ Mỹ Tho đem cả ghe chài đến mua”

Người Nam Kỳ kêu “quới” nhiều khi lại thành “quớ” ,cữ quớ này nghĩa là “bớ” trong câu kêu

“Hò ơ!

Mặt trời vừa lặn, mặt trăng vừa ló

Quới nương em ơi, anh xin tỏ với nàng

Hò ơ!

Con gái ông Bang, con gái ông Phủ

Qua cũng không màng

Chỉ chuộng con bạn ngọc biết đá vàng, thủy chung”

Vĩnh Long còn có cầu Dài, cầu Công Xi Heo nữa đó đa.

Cầu Công Xi Heo nay là cầu Mậu Thân , xưa có lò mổ heo gần đó nên chết tên Công Xi Heo, kế bên có nghĩa địa An Nam.

Công Xi heo là địa danh phổ biến ở Nam Kỳ, Bình Dương, Sài Gòn đều có. Cứ có lò mổ heo thì có Công Xi Heo.

Trong” Sài Gòn năm xưa” ông Vương Hồng Sển viết:

”Đoạn từ Rạch Lò Gốm vô Rạch Cát, tại đường Danel (nay Phạm Đình Hổ) ngay Đồn Cây Mai, có cầu có bực thang, tiếng Pháp là Pont Danel, ta đặt tên Cầu Công Xi Heo. Kế bên có lò heo Đô Thành”

Vĩnh Long xưa có đường và cầu Khưu Văn Ba nay là đường Phạm Thái Bường .

Năm 1960 tỉnh trưởng Vĩnh Long Khưu Văn Ba bị ám sát chết ở khu trù mật Cái Sơn. Ông Khưu Văn Ba nguyên là Đốc Phủ Sứ, là tỉnh trưởng dân sự cuối cùng của Vĩnh Long vì sau khi ông chết tỉnh trưởng đều là sĩ quan

Sau khi ông chết,Vĩnh Long đặt tên con lộ mới , cái cầu mới là cầu Khưu Văn Ba.

Nguyễn Gia Việt

[Can Tho]

LỊCH SỬ TỈNH KIẾN PHONG:

THỜI NHÀ NGUYỄN:

Đất Đồng Tháp được khai phá vào khoảng thế kỷ 17-18 dưới thời các Chúa Nguyễn. Từ đầu thế kỷ 17, đã có lưu dân Việt đến vùng Sa Đéc khẩn hoang, lập ấp.

Thời Gia Long, Sa Đéc thuộc huyện Vĩnh An, phủ Định Viễn, trấn Vĩnh Thanh.

Từ năm 1832, sau cải cách hành chính của Minh Mạng, phần đất tỉnh Đồng Tháp ngày nay nằm trên địa bàn hai tỉnh Định Tường Nhà Nguyễn (phần phía Bắc tỉnh Đồng Tháp, cũng là phần phía bờ Bắc sông Tiền Giang) và tỉnh An Giang của nhà Nguyễn (phần phía bờ Nam sông Tiền, nằm giữa sông Tiền và sông Hậu, nay là phần phía Đông Nam tỉnh Đồng Tháp).

Phần đất Đồng Tháp nằm trên đất tỉnh Định Tường nhà Nguyễn thì trực thuộc tỉnh Định Tường này (một trong 3 tỉnh miền Đông của Nam Kỳ Lục Tỉnh) cho đến khi Pháp chiếm Định Tường năm 1861. Phần đất Đồng Tháp nằm trên đất tỉnh An Giang nhà Nguyễn thì trực thuộc tỉnh An Giang này (một trong 3 tỉnh miền Tây của Nam Kỳ Lục Tỉnh) cho đến khi Pháp chiếm tỉnh An Giang năm 1867.

THỜI PHÁP THUỘC:

Thời Pháp thuộc, địa bàn tỉnh Đồng Tháp ngày nay bao gồm toàn bộ đất đai tỉnh Sa Đéc, quận Hồng Ngự của tỉnh Châu Đốc, tổng Phong Thạnh Thượng thuộc quận Chợ Mới, tỉnh Long Xuyên và một phần nhỏ đất đai thuộc quận Cái Bè, tỉnh Mỹ Tho.

TRƯỚC NĂM 1900:

Sau khi chiếm hết được ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ vào năm 1862, Pháp dần xóa bỏ tên gọi tỉnh Định Tường cùng hệ thống hành chính phủ huyện cũ thời nhà Nguyễn, đồng thời đặt ra các hạt Thanh Tra. Lúc bấy giờ, hạt Thanh Tra Kiến Tường được thành lập trên địa bàn huyện Kiến Phong thuộc phủ Kiến Tường, tỉnh Định Tường cũ. Trụ sở hạt Thanh tra Kiến Tường đặt tại Cao Lãnh.

Lúc đầu, hạt Thanh tra tạm gọi tên theo tên các phủ huyện cũ, sau mới đổi tên gọi theo địa điểm đóng trụ sở. Về sau, trụ sở được dời từ Cao Lãnh (thuộc thôn Mỹ Trà) đến Cần Lố (thuộc thôn Mỹ Thọ). Chính vì vậy, hạt Thanh tra Kiến Tường cũng được đổi tên thành hạt Thanh tra Cần Lố; bao gồm 3 tổng: Phong Hòa, Phong Phú và Phong Thạnh.

Vào các ngày 20, 22 và 24 tháng 6 năm 1867, Pháp vi phạm hòa ước 1862, chiếm 3 tỉnh miền Tây là Vĩnh Long, An Giang và Hà Tiên. Lúc này, thực dân Pháp cũng xóa bỏ tên gọi tỉnh An Giang cùng hệ thống hành chính phủ huyện cũ thời nhà Nguyễn ở khu vực này, đồng thời cũng đặt ra các hạt Thanh tra.

Ngày 16 tháng 08 năm 1867, Pháp lập hạt Thanh tra Sa Đéc, là một trong 24 hạt thanh tra trên toàn cõi Nam Kỳ. Lúc bấy giờ, hạt Thanh tra Sa Đéc được thành lập trên địa bàn phủ Tân Thành thuộc tỉnh An Giang cũ.

Ngày 4 tháng 12 năm 1867, huyện Phong Phú được tách ra để lập hạt Thanh tra mới.

Ngày 1 tháng 1 năm 1868, Thống đốc Nam Kỳ là Bonard quyết định sáp nhập huyện Phong Phú với vùng Bãi Sào (Sóc Trăng) lập thành quận đặt dưới sự cai trị của người Pháp, lập Toà Bố tại Sa Đéc. Hạt Sa Đéc (phủ Tân Thành) đặt lỵ sở tại Sa Đéc gồm có 3 huyện: Vĩnh An, An Xuyên và Phong Phú.

Ngày 20 tháng 9 năm 1870, giải thể hạt Thanh tra Cần Lố, đưa hai tổng Phong Hòa và Phong Phú vào hạt Thanh tra Cái Bè; đồng thời đưa tổng Phong Thạnh qua hạt Thanh tra Sa Đéc.

Ngày 5 tháng 6 năm 1871, giải thể hạt Thanh tra Cái Bè nhập vào địa bàn hạt Thanh tra Mỹ Tho. Đồng thời, địa bàn tổng Phong Thạnh cũng được chia cho 3 hạt Thanh Tra Châu Đốc, Long Xuyên và Sa Đéc:

1 - Hạt Châu Đốc: lấy phần đất 3 làng An Bình, An Long và Tân Thạnh thuộc tổng Phong Thạnh, huyện Kiến Phong. Phần đất này nằm ở phía tây bắc Đồng Tháp Mười, sau gọi là tổng An Phước thuộc hạt Châu Đốc.

2 - Hạt Long Xuyên: lấy địa phận các làng Tân Phú, Tân Thạnh của tổng Phong Thạnh, huyện Kiến Phong để lập tổng mới gọi là tổng Phong Thạnh Thượng thuộc hạt Long Xuyên.

3 - Hạt Sa Đéc: lấy địa phận các làng Mỹ Ngãi, Mỹ Trà, Nhị Mỹ, Phong Mỹ (trước đây thuộc tổng Phong Thạnh, huyện Kiến Phong) để lập tổng mới cũng lấy tên là tổng Phong Thạnh. Lại lấy địa phận các làng Mỹ Long, Bình Hàng Tây (nguyên thuộc tổng Phong Phú, huyện Kiến Phong) để lập tổng mới gọi là tổng Phong Nẫm. Hai tổng Phong Thạnh (mới) và Phong Nẫm đều thuộc về hạt Sa Đéc.

Ngày 05 tháng 06 năm 1871, hạt Sa Đéc nhận thêm hạt Cần Thơ vừa bị giải thể.

Ngày 30 tháng 4 năm 1872, Thống đốc Nam Kỳ ra Nghị định tách huyện Phong Phú thuộc hạt Sa Đéc và hợp với vùng Bắc Tràng (thuộc phủ Lạc Hóa, tỉnh Vĩnh Long trước đây) để lập thành một hạt, đặt Toà Bố tại Trà Ôn. Một năm sau, Toà Bố từ Trà Ôn lại dời về Cái Răng.

Ngày 23 tháng 2 năm 1876, Thống đốc Nam Kỳ ra Nghị định mới lấy huyện Phong Phú và một phần huyện An Xuyên và Tân Thành để lập hạt Cần Thơ với thủ phủ là Cần Thơ. Hạt Cần Thơ thuộc khu vực Bassac (Hậu Giang).

Ngày 05 tháng 01 năm 1876, hạt Thanh tra Sa Đéc đổi thành hạt tham biện Sa Đéc, các thôn đổi thành làng. Sa Đéc trở thành một hạt tham biện (arrondissement) thuộc khu vực hành chính (circonscription) Vĩnh Long do thực dân Pháp đặt ra.

Địa hạt Sa Đéc trong giai đoạn 1876-1899 không còn chia cấp huyện nữa mà trực tiếp quản lý từ cấp tổng trở xuống. Hạt Sa Đéc lúc này bao gồm 9 tổng: An Hội, An Mỹ, An Phong, An Thới, An Tịnh, An Trung, An Thạnh, Phong Nẫm, Phong Thạnh.

TỪ NĂM 1900-1945:

Theo Nghị định của Toàn quyền Đông Dương vào ngày 20 tháng 12 năm 1899 thì kể từ ngày 1 tháng 1 năm 1900, đổi tất cả các hạt ở Nam Kỳ thành tỉnh. Lúc bấy giờ, các hạt tham biện Sa Đéc, Long Xuyên và Châu Đốc lần lượt trở thành các tỉnh sau: tỉnh Sa Đéc, tỉnh Long Xuyên và tỉnh Châu Đốc. Tình hình đó kéo dài cho đến đầu năm 1956. Ban đầu, các tổng trực thuộc tỉnh. Về sau, thực dân Pháp mới tiến hành lập các quận trực thuộc tỉnh, quận vốn là đơn vị hành chính trung gian giữa cấp tỉnh và cấp tổng.

Ngày 1 tháng 1 năm 1900, thực dân Pháp lập tỉnh Sa Đéc. Tỉnh Sa Đéc nằm ở hai bên sông Tiền Giang, giáp các tỉnh Long Xuyên, Tân An, Vĩnh Long, Cần Thơ và Mỹ Tho. Dân số tỉnh Sa Đéc theo số liệu thống kê năm 1901 là 182.924 người và năm 1920 là 203.588 người.

Năm 1903, tỉnh Sa Đéc có 10 tổng với 79 làng trực thuộc như sau: An Hội (6 làng), An Mỹ (15 làng), An Phong (8 làng), An Thới (9 làng), An Tịnh (4 làng), An Trung (6 làng), An Thạnh Thượng (6 làng), An Thạnh Hạ (6 làng), Phong Nẫm (11 làng), Phong Thạnh (6 làng).

Tỉnh lỵ Sa Đéc ban đầu đặt tại làng Vĩnh Phước thuộc quận Châu Thành (kể từ năm 1924). Sau này, thực dân Pháp hợp nhất ba làng Tân Phú Đông, Vĩnh Phước và Hòa Khánh lại thành một làng lấy tên là Tân Vĩnh Hòa. Từ đó, tỉnh lỵ Sa Đéc thuộc địa bàn làng Tân Vĩnh Hòa.

Từ ngày 9 tháng 2 năm 1913 đến ngày 9 tháng 2 năm 1924, tỉnh Sa Đéc bị chính quyền thực dân Pháp giải thể, toàn bộ diện tích tỉnh bị sáp nhập vào tỉnh Vĩnh Long.

Ngày 10 tháng 12 năm 1913, thực dân Pháp thành lập quận Cao Lãnh thuộc tỉnh Vĩnh Long.

Ngày 1 tháng 4 năm 1916, thực dân Pháp cho thành lập thêm quận Sa Đéc và quận Lai Vung cùng thuộc tỉnh Vĩnh Long. Sau năm 1924, tỉnh Sa Đéc được tái lập với 3 quận trực thuộc: Châu Thành (đổi tên từ quận Sa Đéc), Cao Lãnh, Lai Vung.

Năm 1917, thực dân Pháp lập quận Chợ Mới thuộc tỉnh Long Xuyên. Lúc này tổng Phong Thạnh Thượng trực thuộc quận Chợ Mới.

Ngày 19 tháng 12 năm 1929, thực dân Pháp lập thêm quận Hồng Ngự thuộc tỉnh Châu Đốc do tách ra từ quận Tân Châu cùng tỉnh. Quận Hồng Ngự gồm có 2 tổng trực thuộc: Cù Lao Tây và An Phước.

TỪ NĂM 1945-1954:

Sau Cách mạng tháng 8 năm 1945, tỉnh Sa Đéc, tỉnh Long Xuyên và tỉnh Châu Đốc nằm trong danh sách 21 tỉnh ở Nam Bộ. Lúc này, Ủy Ban Kháng chiến Hành Chánh Nam Bộ chủ trương bỏ cấp tổng, bỏ đơn vị làng, thống nhất gọi là xã, đồng thời bỏ danh xưng quận, gọi thay thế bằng huyện.

Chính Quyền Việt Nam Cộng Hòa đến năm 1956 cũng thống nhất dùng danh xưng là xã, tuy nhiên vẫn gọi là quận cho đến năm 1975. Đồng thời, Chính quyền Việt Minh cũng cho thành lập thị xã Sa Đéc trực thuộc tỉnh Sa Đéc trên cơ sở tách đất làng Tân Vĩnh Hòa và các vùng lân cận.

Ngày 19 tháng 5 năm 1947, Chính Phủ lâm thời Cộng Hòa Nam Kỳ tự trị thân Pháp quyết định tách đất quận Thốt Nốt để lập thêm quận Lấp Vò ban đầu cùng thuộc tỉnh Long Xuyên.

Ngày 14 tháng 5 năm 1949, tỉnh Sa Đéc nhận thêm quận Lấp Vò từ tỉnh Long Xuyên.

Ngày 12 tháng 9 năm 1947, theo chỉ thị số 50/CT của Ủy Ban kháng chiến hành chính Nam Bộ (Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa), lúc bấy giờ có sự thay đổi sắp xếp hành chính của tỉnh Châu Đốc và tỉnh Long Xuyên, thành lập các tỉnh mới có tên là Long Châu Tiền và Long Châu Hậu.

Theo đó, tỉnh Long Châu Tiền nằm ở phía bờ trái (tả ngạn) sông Hậu, hai bên sông Tiền, thuộc khu 8 và có 5 huyện: Tân Châu, Hồng Ngự, Chợ Mới, Châu Phú B và Lấp Vò. Ngày 14 tháng 5 năm 1949, huyện Lấp Vò được trả về tỉnh Sa Đéc. Cũng trong năm đó, huyện Tân Châu của tỉnh Long Châu Tiền chia thành 2 huyện mới là Phú Châu và Tân Châu.

Tháng 6 năm 1951, tỉnh Long Châu Tiền hợp nhất với tỉnh Sa Đéc thành tỉnh Long Châu Sa, gồm 7 huyện: Châu Thành (của tỉnh Sa Đéc cũ), Lai Vung, Cao Lãnh, Tân Hồng, Tân Châu, Phú Châu, Chợ Mới. Trong đó, hai huyện Tân Hồng và Tân Châu vốn là hai huyện Hồng Ngự và Tân Châu của tỉnh Long Châu Tiền trước đó.

Tháng 7 năm 1951, nhập huyện Lấp Vò vào tỉnh Long Châu Sa.

Tuy nhiên, tên các tỉnh Long Châu Tiền, Long Châu Sa lại không được Chính Quyền Quốc Gia Việt Nam của Bảo Đại và Chính Quyền Việt Nam Cộng Hòa công nhận.

Đến cuối năm 1954, tỉnh Sa Đéc, tỉnh Long Xuyên và tỉnh Châu Đốc đều được chính quyền Việt Minh tái lập trở lại.

THỜI VIỆT NAM CỘNG HÒA:

Ban đầu, Chính Quyền Quốc Gia Việt Nam và sau đó là Việt Nam Cộng Hòa vẫn duy trì tên gọi tỉnh Sa Đéc, tỉnh Long Xuyên và tỉnh Châu Đốc như thời Pháp thuộc.

Năm 1955, quận Cao Lãnh vẫn thuộc tỉnh Sa Đéc; tổng Phong Thạnh Thượng vẫn thuộc quận Chợ Mới, tỉnh Long Xuyên và quận Hồng Ngự vẫn thuộc tỉnh Châu Đốc như cũ.

Ngày 17 tháng 2 năm 1956, Chính quyền Việt Nam Cộng Hòa ban hành Sắc lệnh 22-NV thành lập tỉnh Phong Thạnh bao gồm đất đai của quận Cao Lãnh thuộc tỉnh Sa Đéc, quận Hồng Ngự thuộc tỉnh Châu Đốc, tổng Phong Thạnh Thượng thuộc quận Chợ Mới, tỉnh Long Xuyên và một phần nhỏ đất đai thuộc quận Cái Bè, tỉnh Mỹ Tho trước đó. Tỉnh lỵ tỉnh Phong Thạnh đặt tại Cao Lãnh. Thời gian này, tỉnh Sa Đéc vẫn còn tồn tại với 3 quận trực thuộc còn lại: Châu Thành, Lai Vung, Lấp Vò.

Đến ngày 22 tháng 10 năm 1956, Tổng thống Việt Nam Cộng Hòa Ngô Đình Diệm ban hành Sắc lệnh 143-NV để " thay đổi địa giới và tên Đô Thành Sài Gòn – Chợ Lớn cùng các tỉnh và tỉnh lỵ tại Việt Nam". Địa giới và địa danh các tỉnh ở miền Nam thay đổi nhiều, một số tỉnh mới được thành lập.
Theo Sắc lệnh này, địa phận Nam Phần của Việt Nam Cộng Hoà gồm Đô Thành Sài Gòn và 22 tỉnh.

Lúc này, tỉnh Phong Thạnh được đổi tên thành Tỉnh Kiến Phong; còn toàn bộ phần còn lại tỉnh Sa Đéc bị giải thể, sáp nhập vào địa bàn tỉnh Vĩnh Long.Tỉnh lỵ tỉnh Kiến Phong có tên là "Cao Lãnh", về mặt hành chánh thuộc xã Mỹ Trà, quận Cao Lãnh.

Năm 1957, tỉnh Kiến Phong gồm 4 quận ban đầu:

1 - Cao Lãnh

2 - Mỹ An

3 - Thanh Bình

4 - Hồng Ngự.

Trong đó, quận Mỹ An được thành lập mới trên phần đất phía đông bắc thuộc quận Cao Lãnh và một phần đất đai thuộc quận Cái Bè, tỉnh Mỹ Tho trước đó. Quận Thanh Bình được thành lập mới bao gồm toàn bộ đất đai của tổng Phong Thạnh Thượng, toàn bộ Cù Lao Tây (trước thuộc quận Hồng Ngự) và một phần nhỏ đất đai thuộc quận Hồng Ngự trước đó.

Ngày 13 tháng 7 năm 1961, lại tách đất quận Cao Lãnh để lập mới quận Kiến Văn cùng thuộc tỉnh Kiến Phong.

Năm 1969, chính quyền Việt Nam Cộng Hòa cho lập mới quận Đồng Tiến thuộc tỉnh Kiến Phong trên cơ sở tách phần lớn vùng đất phía đông của quận Thanh Bình hợp với một phần nhỏ đất đai phía bắc trước đó thuộc quận Cao Lãnh.

Năm 1973, tỉnh Kiến Phong có 6 quận: Cao Lãnh, Mỹ An, Kiến Văn, Thanh Bình, Đồng Tiến, Hồng Ngự.

Ngày 12 tháng 7 năm 1974, Chính quyền Việt Nam Cộng Hòa lập quận mới có tên là quận Hậu Mỹ thuộc tỉnh Định Tường (trước năm 1956 là tỉnh Mỹ Tho). Lúc này, xã Mỹ Đa thuộc quận Mỹ An của tỉnh Kiến Phong được giao về cho quận Hậu Mỹ của tỉnh Định Tường quản lý.
Các đơn vị hành chính của quận Hậu Mỹ chưa sắp xếp xong thì Chính Quyền Việt Nam Cộng Hòa sụp đổ vào ngày 30 tháng 4 năm 1975.

SAU 1975:

Từ tháng 2 năm 1976, tỉnh Kiến Phong được sáp nhập với tỉnh Sa Đéc thời Việt Nam Cộng Hòa thành tỉnh Đồng Tháp.

Địa bàn tỉnh Kiến Phong cũ của Chính Quyền Việt Nam Cộng Hòa tương ứng với các đơn vị hành chính trực thuộc nằm phía bên phải sông Tiền của tỉnh Đồng Tháp ngày nay, bao gồm: Thành phố Cao Lãnh, Thị xã Hồng Ngự, huyện Cao Lãnh, huyện Tháp Mười, huyện Thanh Bình, huyện Tam Nông, huyện Hồng Ngự và huyện Tân Hồng.

LỊCH SỬ TỈNH SA ĐÉC:

THỜI PHONG KIẾN:

Trước khi chúa Nguyễn khai phá miền đất phía Nam, Sa Đéc thuộc đất Tầm Phong Long của Thủy Chân Lạp, với tên gọi nguyên gốc là Phsar Dek. Nhiều người cho rằng Sa Đéc theo tiếng Khmer nghĩa là "chợ sắt". Tuy nhiên nhà văn Sơn Nam và nhiều nhà nghiên cứu khác không chắc chắn lắm với luận điểm này.

Khoảng cuối thập niên 1750, chúa Nguyễn thành lập năm đạo ở miền Tây Nam Bộ, để bảo vệ cho Dinh Long Hồ trong đó có Đông Khẩu Đạo (Sa Đéc). Trong một thời gian dài, Sa Đéc từng là một trong những khu chợ sung túc nhất ở phía Nam.

Năm 1832, sau khi Lê Văn Duyệt qua đời, vua Minh Mạng chia lại Miền Nam thành Nam Kỳ Lục Tỉnh. Khi đó Sa Đéc lại thuộc phủ Tân Thành, tỉnh An Giang.

THỜI PHÁP THUỘC:

Sau khi chiếm hết được ba tỉnh miền Tây Nam Kỳ vào năm 1867, thực dân Pháp dần xóa bỏ tên gọi tỉnh An Giang cùng hệ thống hành chính phủ huyện cũ thời nhà Nguyễn, đồng thời đặt ra các hạt Thanh tra. Địa bàn tỉnh An Giang trước đây được chia thành 3 hạt: hạt Châu Đốc (phủ Tuy Biên cũ), hạt Sa Đéc (phủ Tân Thành cũ) và hạt Ba Xuyên.

Lúc bấy giờ, hạt Thanh tra Tân Thành được thành lập trên địa bàn phủ Tân Thành, tỉnh An Giang cũ. Trụ sở hạt Thanh tra Tân Thành đặt tại Sa Đéc. Lúc đầu, hạt Thanh tra tạm gọi tên theo tên các phủ huyện cũ, sau mới đổi tên gọi theo địa điểm đóng trụ sở. Về sau, hạt Thanh tra Tân Thành cũng được đổi tên thành hạt Thanh tra Sa Đéc. Theo Nghị định của Thống đốc Nam Kỳ Bonard ngày 1 tháng 1 năm 1868, hạt Thanh tra Sa Đéc gồm 3 huyện là An Xuyên, Vĩnh An, Phong Phú và trị sở (gọi là Tòa bố) đặt tại Sa Đéc.

Ngày 20 tháng 9 năm 1870, giải thể hạt Thanh tra Cần Lố (trước đây thuộc địa bàn tỉnh Định Tường), đồng thời đưa tổng Phong Thạnh qua hạt Thanh tra Sa Đéc. Lúc này, hạt Sa Đéc cũng lấy thêm địa phận các làng Mỹ Ngãi, Mỹ Trà, Nhị Mỹ, Phong Mỹ (trước đây thuộc tổng Phong Thạnh, huyện Kiến Phong) để lập tổng mới cũng lấy tên là tổng Phong Thạnh. Lại lấy địa phận các làng Mỹ Long, Bình Hàng Tây (nguyên thuộc tổng Phong Phú, huyện Kiến Phong) để lập tổng mới gọi là tổng Phong Nẫm. Hai tổng Phong Thạnh (mới) và Phong Nẫm đều thuộc về hạt Sa Đéc.

Ngày 30 tháng 4 năm 1872, Thống đốc Nam Kỳ ra Nghị định sáp nhập huyện Phong Phú với vùng Bắc Tràng (thuộc phủ Lạc Hóa, tỉnh Vĩnh Long trước đây) để lập thành một hạt, đặt Toà Bố tại Trà Ôn. Một năm sau, Toà Bố từ Trà Ôn lại dời về Cái Răng.

Ngày 23 tháng 2 năm 1876, Thống đốc Nam Kỳ ra Nghị định mới lấy huyện Phong Phú và một phần huyện An Xuyên và Tân Thành để lập hạt Cần Thơ với thủ phủ là Cần Thơ. Hạt Cần Thơ thuộc khu vực hành chính Bassac (Hậu Giang).

Ngày 5 tháng 1 năm 1876, hạt Thanh tra Sa Đéc đổi thành hạt tham biện Sa Đéc, các thôn đổi thành làng. Sa Đéc trở thành một hạt tham biện (arrondissement) thuộc khu vực hành chính (circonscription) Vĩnh Long do thực dân Pháp đặt ra. Địa hạt Sa Đéc trong giai đoạn 1876-1899 không còn chia cấp huyện nữa mà trực tiếp quản lý từ cấp tổng trở xuống.

Theo Nghị định ngày 20 tháng 12 năm 1899 của Toàn quyền Đông Dương đổi tất cả các hạt tham biện thành tỉnh thì từ ngày 1 tháng 1 năm 1900 hạt tham biện Sa Đéc trở thành tỉnh Sa Đéc. Tỉnh Sa Đéc nằm ở hai bên sông Tiền Giang, giáp các tỉnh Long Xuyên, Tân An, Vĩnh Long, Cần Thơ và Mỹ Tho. Dân số tỉnh Sa Đéc theo số liệu thống kê năm 1901 là 182.924 người và năm 1920 là 203.588 người.

Năm 1903, tỉnh Sa Đéc có 10 tổng với 79 làng trực thuộc như sau: An Hội (6 làng), An Mỹ (15 làng), An Phong (8 làng), An Thới (9 làng), An Tịnh (4 làng), An Trung (6 làng), An Thạnh Thượng (6 làng), An Thạnh Hạ (6 làng), Phong Nẫm (11 làng), Phong Thạnh (6 làng).

Lúc bấy giờ, toàn Tỉnh Sa Đéc có các Chợ sau:

1 - Chợ Tân Quy Đông (tổng An Thạnh Hạ)

2 - ChợTân Phú Đông (tổng An Trung)

3 - Chợ Nha Mân (làng Phú Nhuận, tổng An Mỹ)

4 - Cái Tàu Hạ (làng Phú Hựu, tổng An Mỹ)

5 - Chợ Cao Lãnh (làng Mỹ Trà, tổng Phong Thạnh)

6 - Chợ Hòa An (tổng An Tịnh)

7 - Cái Tàu Thượng (làng Hội An, tổng An Thạnh Thượng)

8 - Chợ Cồn (làng Tân Quy Đông, tổng An Thạnh Hạ)

9 - Chợ Vĩnh Phước (tổng An Trung)

10 - Chợ Tân Hưng (tổng An Hội)

11 - Chợ Lai Vung (làng Tân Lộc, tổng An Thới)

12 - Chợ Mỹ Ngãi (tổng Phong Thạnh)

13 - Chợ Cần Lố (làng Mỹ Thọ, tổng Phong Nẫm)

14 - Chợ Đất Sét (làng Mỹ An, tổng An Thạnh Thượng)

15 - Chợ Cai Châu (làng Tân Mỹ, tổng An Thạnh Thượng)

16 - Chợ Chùa (làng Tân An Trung, tổng An Thạnh Hạ)

Tỉnh lỵ Sa Đéc ban đầu đặt tại làng Vĩnh Phước thuộc quận Châu Thành (kể từ năm 1924). Sau này, Pháp hợp nhất ba làng Tân Phú Đông, Vĩnh Phước và Hòa Khánh lại thành một làng lấy tên là Tân Vĩnh Hòa. Từ đó, tỉnh lỵ Sa Đéc thuộc địa bàn làng Tân Vĩnh Hòa.

Từ ngày 9 tháng 2 năm 1913 đến ngày 9 tháng 2 năm 1924, tỉnh Sa Đéc bị giải thể, toàn bộ diện tích tỉnh bị sáp nhập vào tỉnh Vĩnh Long.

Sau năm 1924, tỉnh Sa Đéc được tái lập với 3 quận trực thuộc: Châu Thành, Cao Lãnh, Lai Vung.

Sau Cách mạng Tháng 8 năm 1945, tỉnh Sa Đéc là một trong số 21 tỉnh của Nam Bộ. Lúc này, Ủy Ban Kháng chiến Hành chánh Nam Bộ chủ trương bỏ cấp tổng, bỏ đơn vị làng, thống nhất gọi là xã, đồng thời bỏ danh xưng quận, gọi thay thế bằng huyện. Chính quyền Việt Nam Cộng Hòa đến năm 1956 cũng thống nhất dùng danh xưng là xã, tuy nhiên vẫn gọi là quận cho đến năm 1975.

Ngày 14 tháng 5 năm 1949, huyện Lấp Vò của tỉnh Long Xuyên trước đó được nhập vào tỉnh Sa Đéc. Đồng thời, tỉnh Sa Đéc nhận thêm làng Phong Hòa trước đó thuộc tổng An Trường, quận Trà Ôn, tỉnh Cần Thơ và tỉnh cũng giao lại làng Hội An trước đó thuộc quận Châu Thành cho tỉnh Long Xuyên quản lý.

Tháng 6 năm 1951, Chính quyền Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa sáp nhập tỉnh Sa Đéc với tỉnh Long Châu Tiền (bao gồm một phần đất của tỉnh Long Xuyên và tỉnh Châu Đốc trước đó) thành tỉnh Long Châu Sa.

Tuy nhiên tên tỉnh Long Châu Sa không được Chính Quyền Quốc Gia Việt Nam của Vua Bảo Đại và Chính Quyền Việt Nam Cộng Hòa công nhận.

Tỉnh Long Châu Sa tồn tại đến năm 1954 bị giải thể và tỉnh Sa Đéc được tái lập.

THỜI VIỆT NAM CỘNG HÒA:

Ban đầu, Chính quyền Quốc Gia Việt Nam và sau đó là Việt Nam Cộng Hòa vẫn duy trì tên gọi tỉnh Sa Đéc như thời Pháp.

Ngày 17 tháng 2 năm 1956, chính quyền Việt Nam Cộng Hòa tách quận Cao Lãnh ra khỏi tỉnh Sa Đéc để nhập vào tỉnh Phong Thạnh mới được thành lập. Tỉnh lỵ tỉnh Phong Thạnh đặt tại Cao Lãnh. Thời gian này, tỉnh Sa Đéc vẫn còn tồn tại với 3 quận trực thuộc còn lại: Châu Thành, Lai Vung, Lấp Vò.

Đến ngày 22 tháng 10 năm 1956, Tổng thống Việt Nam Cộng Hòa Ngô Đình Diệm ban hành Sắc lệnh 143-NV để " thay đổi địa giới và tên Đô thành Sài Gòn – Chợ Lớn cùng các tỉnh và tỉnh lỵ tại Việt Nam". Địa giới và địa danh các tỉnh ở miền Nam thay đổi nhiều, một số tỉnh mới được thành lập. Theo Sắc lệnh này, địa phận Nam Phần của Việt Nam Cộng Hoà gồm Đô thành Sài Gòn và 22 tỉnh.

Lúc này, tỉnh Phong Thạnh được đổi tên thành tỉnh Kiến Phong; còn tỉnh Sa Đéc bị giải thể, sáp nhập vào địa bàn tỉnh Vĩnh Long.

Địa bàn tỉnh Sa Đéc vừa bị giải thể tương ứng với quận Sa Đéc và quận Lấp Vò cùng thuộc tỉnh Vĩnh Long, riêng quận Lai Vung trước đó cũng bị giải thể và sáp nhập vào quận Lấp Vò.

Ngày 11 tháng 7 năm 1962, tỉnh Vĩnh Long cho thành lập mới hai quận là Đức Tôn và Đức Thành, do lần lượt tách ra từ hai quận Sa Đéc và Lấp Vò.

Ngày 24 tháng 09 năm 1966, chính quyền Việt Nam Cộng Hòa quyết định tái lập tỉnh Sa Đéc. Tỉnh Sa Đéc mới tách ra từ tỉnh Vĩnh Long, chỉ gồm phần đất nằm giữa hai con sông Tiền Giang và Hậu Giang, với diện tích khoảng 900 km². Sa Đéc phía bắc giáp tỉnh Kiến Phong, phía đông giáp tỉnh Định Tường, phía đông và đông nam giáp tỉnh Vĩnh Long, phía tây nam giáp tỉnh Phong Dinh và phía tây giáp tỉnh An Giang.

Tỉnh Sa Đéc khi đó tỉnh lỵ có tên là "Sa Đéc", bao gồm 4 quận trực thuộc:

1 - Quận Lấp Vò, gồm 2 tổng Phú Thượng và Phong Thới với 8 xã.

2 - Quận Châu Thành (do đổi tên từ quận Sa Đéc cũ), gồm 3 tổng An Thạnh, An Thới và An Trung với 13 xã. Đến ngày 14 tháng 2 năm 1968, quận Châu Thành lại đổi tên thành quận Đức Thịnh.

3 - Quận Đức Thành, gồm 3 tổng An Khương, Ti Thiện và Tiến Nghĩa với 8 xã.

4- Quận Đức Tôn, gồm 2 tổng An Mỹ Đông và An Mỹ Tây với 7 xã.

SAU 1975:

Sau sự kiện ngày 30 tháng 04 năm 1975, Chính quyền quân quản Cộng Hòa Miền Nam Việt Nam ban đầu vẫn duy trì Tỉnh Sa Đéc như trước đó. Cho đến tháng 2 năm 1976 thì hợp nhất lại 2 Tỉnh Sa Đéc và Tỉnh Kiến Phong thời Việt Nam Cộng Hòa lại thành một tỉnh mới có tên là tỉnh Đồng Tháp.

(Tài liệu của Phóng Viên Chiến Trường sưu tầm)
www.facebook.com/NguoiNhapCuoc1975/

[Can Tho]

Điều ít biết về tuyến đường sắt đầu tiên của Việt Nam: Tàu lửa phải lụy phà để qua sông!
by Mẫn Nhi 19/04/2021 in Định danh xưa 0
Điều ít biết về tuyến đường sắt đầu tiên của Việt Nam: Tàu lửa phải lụy phà để qua sông!
Ra đời năm 1881, tuyến đường sắt Sài Gòn – Mỹ Tho đã thay đổi tư ᴅuy giao thông của người Việt lúc đó chỉ với hai phương tiện là ngựa và ghe thuyền.

Khi xâm chiếm Việt Nam, người Pháp muốn xây dựng tuyến đường sắt đi các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long nhằm khai thác vùng đất giàu có này. Sau những cuộc тʀᴀɴн luận kéo dài về hiệu quả kinh tế và sự cần thiết, đầu năm 1881, họ quyết định xây đường sắt từ Sài Gòn tới Mỹ Tho dài hơn 70 km, đây cũng là tuyến đường sắt đầu tiên của Đông Dương, với tổng kinh phí gần 12 triệu France. Mọi vật liệu đều chở từ Pháp sang.

Vào giữa năm, côɴԍ trường được tổ chức quy mô, rất khẩn trương, huy động 11.000 lao động và có mặt nhiều sĩ quan côɴԍ binh cùng nhiều kỹ sư từ Pháp sang.
Một chuyến tàu chờ đợi để khởi hành Sài Gòn – Mỹ Tho vào ngày 20/7/1885, ngày mở đầu của tuyến đường sắt. Ảnh: Maison Asie-Pacifique (MAP).

Theo các tài liệu được lưu giữ, phần lớn tuyến đường sắt này xuyên qua những cánh đồng và đường dân cư. Trong đó, một số đoạn đất thấp và bùn lầy phải mất thêm thời gian gia cố nền đường.
Một vấn đề khác là tuyến đường sắt này bị ngăи cách bởi 2 con sông. Vì vậy, vừa thi côɴԍ các nhà thầu vừa đặt hãng Eiffel (Pháp) chế tạo 2 cây cầu sắt Bến Lức (bắc qua sông Vàm Cỏ Đông) và cầu Tân An (bắc qua sông Vàm Cỏ Tây) để xe lửa qua sông.

Ngày 20/7/1885 chuyến tàu đầu tiên xuất phát từ ga Sài Gòn, vượt sông Vàm Cỏ Đông đến ga cuối cùng tại trung tâm thành phố Mỹ Tho, đánh dấu sự ra đời của ngành đường sắt Việt Nam. Tuyến đường sắt Sài Gòn – Mỹ Tho được đánh giá là giúp thay đổi hẳn tư ᴅuy giao thông của người Việt vào cuối thế kỷ 19 khi chỉ có hai phương tiện là ngựa và ghe thuyền.

Để đưa tàu hoả vượt các con sông lớn khi hai cây cầu chưa xong, các toa tàu được tạm tách rời để đưa lên phà qua sông rồi mới nối lại cho chạy tiếp. Chiếc phà khổng lồ máy hơi nước chở được 10 toa xe, được lắp đặt đường ray và một thiết bị để nối đường ray trên mặt đất với ray phà.

Nếu hình ảnh đoàn xe lửa dài ngoằng chạy xì khói ầm ầm trên 2 thanh sắt đã quá lạ lẫm đối với người dân bản xứ thì hình ảnh những chiếc phà “cõng” xe lửa qua sông càng khiến họ thích thú hơn. Việc xe lửa phải “lụy” phà kéo dài khoảng một năm sau khi 2 cầu sắt được hoàn thành vào tháng 5/1886.

Tuyến đường sắt có tổng cộng 15 ga. Xe lửa xuất phát từ ga Sài Gòn (côɴԍ viên 23/9 ngày nay) đi qua An Đông, Phú Lâm, An Lạc, Bình Điền. Trên Quốc lộ 1, xe lửa dừng lại ở các ga: Bình Điền, Bình Chánh, Gò Đen, Bến Lức, Cầu Voi, Tân An, Tân Hương, Tân Hiệp, Trung Lương và kết thúc tại ga Mỹ Tho nằm ѕáт sông Tiền – chỗ tượng đài Thủ Khoa Huân ngày nay.

Thời gian đi hết tuyến khoảng 2 tiếng rưỡi, về sau được rút ngắn chưa tới 2 tiếng, tức khoảng 37 km/h. Đây là tốc độ rất nhanh so với phương tiện phổ thông của người Việt lúc bấy giờ.

Tàu lửa tuyến Sài Gòn – Mỹ Tho phải ‘lụy” phà qua sông lúc 2 cây cầu sắt Tân An và Bến Lức chưa xây xong. Ảnh tư liệu

Xe lửa Sài Gòn – Mỹ Tho ngày ấy sử dụng đầu kéo là máy hơi nước. Nó chạy nhanh hay chậm тùy vào “hơi” của nồi “súp de”. Khi lên dốc qua cầu, nếu nồi “súp de” không đủ mạnh thì xe chạy không иổi, bị tuột lên tuột xuống.
Học giả Vương Hồng Sển trong cuốn Sài Gòn năm xưa đã miêu tả hài hước về đoàn tàu: “Mỗi lần chạy đầu xe lửa Le Myre de Villers vừa ho vừa khạc ra khói vừa thét ra lửa, mà có khi không đủ trớn lên dốc cầu Tân An và cầu Bến Lức, trèo lên tụt xuống, lên dốc không иổi… trối kể, xe cặp bến cũng còi, cũng ‘xả hơi’ ồn ào oai vệ khiếp”.

Đến năm 1896, các đầu máy loại mới 220-T-SACM có côɴԍ suất kéo lớn hơn được đưa vào Nam kỳ thì tuyến xe lửa Sài Gòn – Mỹ Tho mới hết cảnh “cà xịch cà lụi” mỗi khi qua cầu.

Người Sài Gòn về miền Tây lúc ấy bằng cách ngồi xe lửa tới Mỹ Tho, rồi đi tiếp bằng tàu ghe đến những nơi cần đến. Ngược lại, bà con miền sông nước muốn đi Sài Gòn thay vì lênh đênh trên ghe tàu chậm chạp, chỉ cần đi tàu ghe đến Mỹ Tho, rồi chuyển qua đi xe lửa vừa nhanh vừa đẹp. Nhờ có tàu lửa, người ở Sài Gòn có thể sáng đi xe lửa xuống Mỹ Tho rong chơi đồng ruộng, ăи uống thoải mái, rồi chiều vẫn kịp đón xe về ngủ ở Sài Gòn. Những người đi buôn hàng có thể xoay hai ba chuyến mỗi ngày.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu, ý muốn ban đầu của Pháp là xây tuyến đường sắt đến Vĩnh Long, sau đó nối tiếp đến Phnom Penh (Campuchia). Song, do cuộc khai thác thuộc địa lần thứ hai của họ gặp khó khăи nên kế hoạch chỉ xây đến Mỹ Tho mà thôi.

Từ khi được đưa vào sử dụng tuyến đường sắt này rất lãi, có năm lên đến 4 triệu France. Nhưng đến thập kỷ 50 của thế kỷ 20, xe hơi phát triển cùng hệ thống đường bộ Sài Gòn – Mỹ Tho được đầu tư gần như xa lộ nên người ta chuyển sang đi đường bộ. Có những ngày cả đoàn tàu chỉ có vài chục người. Năm 1958, tuyến đường sắt này đã bị cнíɴн quyền VNCH cho ngưng chạy.
Tàu lửa Sài Gòn – Mỹ Tho ngừng hoạt động sau 73 năm gắn bó người dân Nam Bộ. Ảnh tư liệu

Với 73 năm tồn tại, tuyến xe lửa Sài Gòn – Mỹ Tho đã tác động mạnh vào đời sống, tình cảm, tập quán, văи hóa… của người dân Nam bộ, đặc biệt là khu vực phía bắc sống Tiền. Trong cuốn Sài Gòn năm xưa, học giả Vương Hồng Sển đã ghi lại khá nhiều mẩu chuyện, câu ca dao có liên quan đến tuyến xe lửa này.
Chẳng hạn, câu thơ truyền miệng tả cảnh ga Bến Thành như sau: “Mười giờ tàu lại Bến Thành/ Xúp lê vội thổi, bộ hành lao xao”. Hay: “Đèn Sài Gòn ngọn xanh ngọn đỏ/ Đèn Mỹ Tho ngọn tỏ ngọn lu…”.

Qua bao nhiêu thời gian, tuyến đường sắt Sài Gòn – Mỹ Tho giờ chỉ còn lại trong ký ức những người lớn tuổi. Hiện, toàn bộ tuyến đường sắt vàng son một thời đã bị tháo dỡ, ga Sài Gòn cũng bị dời ra Hoà Hưng, chỉ còn sót lại vài hạng mục như trụ cầu, nhà ga rải rác suốt tuyến đường hơn 70 cây số.

Trung Sơn

[Can Tho]

Nhớ về tuổi thơ với cái Chạn (Gạc Măng Rê) thời bao cấp – Thuở đó “nghèo mà giàu” biết bao nhiêu.
by Mẫn Nhi 20/09/2021 in Định danh xưa 0
Nhớ về tuổi thơ với cái Chạn (Gạc Măng Rê) thời bao cấp – Thuở đó “nghèo mà giàu” biết bao nhiêu.
Đối với những ai đã từng sống vào thời bao cấp đầy khó khăи và gian khổ thì cái chạn hay còn gọi là Gạc Măиg Rê là vật quen thuộc nhà nhà đều có. Cho dù từ thành thị đến nông thôn, nhà khá giả hay nhà nghèo khó đều có sẵn cái chạn để trong nhà là nơi gia đình cất giữ đồ ăи ngăи không cho chuột bọ xâm nhập. Tùy theo điều kiện, nhà giàu thì có chạn gỗ chắc chắn bền đẹp hơn, nhà nghèo thì chạn có thể được đóng bằng tre.

Chạn Gỗ

Chạn Tre
Ngày ấy nghèo khó cũng chả chả có tủ lạnh nên thức ăи cứ cất vào chạn lâu lâu mang ra hâm lại, chạn chủ yếu để tránh gián, chuột chui vào và con mèo hay chó cũng chả ăи vụng được. Chạn được đặt các tường một góc, dưới mỗi chân chận đều có 4 cái bát mẻ đổ ngập dầu luyn để tránh kiến và các con côn trùng tương tự bò lên.

Chạn Gỗ

Chạn có nhiều tầng, tầng trên cùng thường là tầng 3 tầng kín nhất được đóng gỗ kín chỉ để hở qua các khe cửa sổ để cho không khí lọt vào. Tầng 3 có một cánh cửa đôi có khóa gỗ xoay ngang đóng bằng đιин guốc hoặc cái khuy móc cửa được dùng để cất giữ đồ ăи thức uống quan trọng.



Tầng giữa được dùng để úp bát đũa và có thể tận dụng để úp các loại nồi nhỏ. Tầng dưới cùng là vài ba cái hũ dưa Cà hay chai nước mắm dở, túm hành tỏi khô, sấp ʟá bánh đa nem còn lại, lọ lạc sống và úp xoong nồi, chảo…gầm chạn cao là nơi con Chó thích chui vào nằm nhất cho nên sau này các Cụ hay ví các chàng trai đi ở rể nhà vợ như “Chó chui gầm chạn” là vậy!



Ngoài ra nóc chạn thường được tận dụng để đựng các loại gia vị như muối, đường, nước mắm .v.v. cũng có thể để đựng thêm vài cái rổ, nồi hoặc là hủ rượu nhỏ.



Cái chạn đã gắn bó với con người Việt qua nhiều năm khốn khó cho đến mãi sau này. Nhớ нồi nhỏ mỗi lần đi học về là lục chạn xem có gì ăи cho đỡ đói không, đôi khi chỉ là củ khoai, củ sắn hấp cơm, cơm nguội trong cái bát chiết yêu miệng loe thôi cũng đủ ấm lòng.



Ngày đó Chạn luôn có sẵn lọ muối vừng, có bát mắm dở và vài quả cà thâm đen hên hên thì được thêm vài con tép rang ấy vậy mà cũng đủ vét sạch nồi cơm dư bữa trước. Nhớ Có lần cửa chạn để hở, con chuột nhắt mò vào thế là mấy đứa trẻ sập cửa chạn lại hò nhau bắt, bắt được mừng hớn hở …

Cái chạn chứa đựng cả một thời khốn khó, là đồ vật đơn sơ nhưng không thể thiếu trong mỗi căи bếp cùng cái kiềng đun rơm củi, xoong nồi đen nhẻm nấu cơm. Hiếm có một món sơn hào hải vị nào được cất giữ trong những món đồ đơn sơ đó.



Cái Chạn đi vào tiềm thức tuổi thơ, thân thuộc.

Nhớ lắm !

[Can Tho]

BẾN-TRE, ĐỊA-LINH NHƠN-KIỆT.


Nam-Kỳ Đất Cũ Người Xưa.
Đọc các bài đăng trên fb, khi có ai xài từ Bến-Tre để nói về vùng đất nầy, sẽ có những người học rộng nhảy vô chỉnh: phải gọi là Kiến-Hòa, gọi Bến-Tre là theo kiểu Việt-cộng.
Xin thưa, cả Bến-Tre hay Kiến-Hòa đều không liên quan gì đến Việt-cộng hay Quốc-gia gì hết, đừng vì cái chuyện ý thức hệ mà muốn bài bác một địa danh gắn liền với xứ Nam-kỳ Lục-tỉnh bấy lâu nay.


Sông Bến-Tre nhiều hang cá ngác,
Đường Ba-Vát gió mát tận xương.
Anh có thương em thì nối sợi chỉ hường,
Chớ bán rao cho lắm, hãy chừa đường xuống lên.
Bến-Tre, theo như sách " Tỉnh Bến-Tre trong lịch sử Việt-Nam từ năm 1757 đến 1945", vốn là 1 sốc của người Miên, tên là Sốc-Tre( Srok Tréy hay Trây). Tréy, có nghĩa là cá. Tréy prek là cá sông, tréy sramot là cá biển, tréy damréy là cá voi, tréy on-dâng là cá trê...
Hoặc có thuyết giải thích Bến-Tre:
Sốc-Tre là vùng có nhiều tre, ở đây có nhiều giồng đất mọc tre trên đó, do có nhiều tre nên ghe thuyền ghé bến lấy tre, thành ra tên Bến-Tre. Thuyết nầy tui thấy không ổn, nhưng cũng đưa ra, coi như có thêm cái để tham khảo.
Theo chánh sử của ta, năm 1757 thời Võ-vương Nguyễn-Phúc-Khoát, Bến Tre mới được nhập vô dinh Long-Hồ, chánh thức thuộc Nam trào ta.
Khi tham khảo sử Miên, thì năm 1757 nhơn việc rối loạn ở Nam Cao-Miên, " các tay gián điệp xúi giục dân chúng ở các tỉnh Treang, Banteay Meas, Bati, Preykrabas nổi loạn. Dưới áp lực của người Việt, Quốc vương Ang Tong nhượng tỉnh Phsar Dek và hai thị trấn thuộc tỉnh Long Hor( Vĩnh-Long) và tỉnh Meat Chrouk( Châu-Đốc).
Đọc một đoạn sử Miên khác, có nói năm 1730 có người Lào tị nạn xưng là Tiên-tri, xúi giục người Miên sát hại dân Việt trong vùng Banam, nhơn đó chúa Nguyễn cho quân tiến đánh Nam-Vang, vua Sotha II bỏ thành chạy trốn.
Năm 1731 vua Miên chịu nhượng cho Việt bảo hộ hai tỉnh Mésa tức Mỹ-Tho và Tong Hor( Vĩnh-Long). Và tui coi đây là cái mốc Bến-Tre nhập vô lãnh thổ Đàng-Trong. Vì sao?
Vì Bến-Tre( Kiến-Hòa) là huyện nằm trong phủ Kiến-An, tỉnh Định-Tường( Mỹ-Tho).
Năm 1679 đoàn người tị nạn của Dương-Ngạn-Địch đã theo cửa biển vô sông Tiền, rồi khai khẩn, tập trung tại vùng chợ cũ Mỹ-Tho, lấn dần qua phía Bến-Tre ngày nay.
Năm 1712 chúa Nguyễn cho lập một đồn đạo( như Quân khu) tại khu vực Mỹ-Tho Bến-Tre, về mặt Hành chánh, khu nầy thuộc về trấn Gia-Định.
Năm Gia-Long thứ5, năm 1806, vùng Mỹ-Tho, Bến-Tre được đặt là huyện Kiến-An thuộc Trấn-Định.
Năm 1808 huyện Kiến-An phồn vinh, được nâng thành phủ Kiến-An, bấy giờ Bến-Tre thuộc tổng Kiến-Hòa( gồm Bến-Tre, Gò-Công). Ngoài ra còn có 2 tổng thuộc phủ Kiến-An là: Kiến-Hưng( Cái-Bè) và Kiến-Đăng( vùng Đồng-Tháp-Mười).
Năm 1831, tổng Kiến-Hòa được tách ra, lập thêm huyện Tân-Hòa( Gò-Công).
Sang năm 1841, tổng Kiến-Hòa lại được phân chia tiếp: phía Gò-Công nhập vô tỉnh Gia-Định, phía Bến Tre thì nhập vô Định-Tường.
Năm 1859 khi Pháp đánh Saigon, Nam-kỳ bị phân chia ra thành 3 quận, trong đó có phủ Hoằng-Trị, tức Bến-Tre trước 1975, gồm huyện Bảo-An và Bảo-Trị, thuộc quận Long-Tường( do hai tỉnh Vĩnh-Long và Định-Tường nhập lợi.
Ngày 15/6/1867 Soái-phủ Pháp tại Saigon lập ra " Hạt Thanh Tra Hoằng Đạo" gồm có 4 huyện Bảo-An, Bảo-Hựu, Tân-Minh, Duy-Minh, Thanh-tra Bản-xứ sự vụ đóng tại Phú-Ca.
Đến ngày 15/7/1867 ấn định trụ sở Hạt Thanh-tra đóng tại chợ Bến-Tre, vì vậy đổi lợi là hạt Thanh-tra Bến-Tre.
Qua một loạt các Quyết-định được ban ra, đến ngày 20/12/1899 Toàn-quyền Đông-dương đổi có Nghị-định: các hạt Tham-biện trên quản hạt Nam-kỳ ra tỉnh, kể từ ngày 1/1/1900 có hiệu lực. Hạt Tham-biện Bến-Tre đổi thành tỉnh Bến-Tre.
Có giai đoạn 1945-1946, tỉnh Bến-Tre còn được gọi là tỉnh Đồ-Chiểu do Việt-minh đặt.
Nghị định ngày 9/9/1956 sáp nhập cù-lao An-Hóa của Mỹ-Tho vô Bến-Tre, do đó Bến-Tre có 3 cù-lao: Bảo, Minh và An-Hóa.
Sắc-lịnh số 143 NV ngày 22/10/1956 đổi tên tỉnh ra thành Kiến-Hòa, tỉnh lỵ là Trúc-Giang. Như trên tui đã nói, danh từ Kiến-Hòa trước là huyện, thuộc phủ Kiến-An, tỉnh Định-Tường( Mỹ-Tho). Kiến-Hòa nổi danh với đạo quân cùng tên do ngài Võ-Tánh lập ra.
Các bạn đừng lầm tỉnh Định-Tường trước 1975 với Định-Tường thời Nguyễn và Pháp, Định-Tường thời trước bự hơn thời 1954-1975 nhiều.
Như vậy, nếu xét về chức danh " tỉnh", thậm chí là Bến-Tre có trước Kiến-Hòa kìa, không phải như suy nghĩ của các vị đâu.
Danh nhơn:
Bến-Tre xưa là đất" Địa linh nhơn kiệt", sản sanh ra biết bao anh hùng hào kiệt, tao nhơn mặc khách, hoặc là đất tị địa của họ. Từ văn tới võ, trí thức, doanh nhơn thành đạt... nhiều vô số kể.
Thưở đầu có thể kể: Phạm-văn-An, phò chúa Nguyễn-Ánh có chức Hùng-phong Vệ-úy, sau chết ở thành Bình-Định cùng ngài Võ-Tánh. Ông được truy phong chức Chưởng-cơ, đưa vô thờ chung miếu Quốc-công: " Chiêu Trung Tiết Công Thần".
Nguyễn-Phụng-Giao, làm đến chức Nghi-võ Vệ-Vệ-Úy cũng tử trận tại thành Bình-Định cùng ngài Võ-Tánh, được truy phong Chưởng-cơ, lập bài vị thờ trong miếu Quốc-công.
Mạc-văn-Tô, nằm trong đạo quân Kiến-Hòa của ngài Võ-Tánh, làm đến chức Chưởng-cơ. Năm 1812 ông được lịnh đóng giữ vùng Quang-Hóa( có lẽ ở Tây-Ninh) phòng quân Xiêm xâm phạm. Năm 1821 ông xin về hưu, sau đó mất.
Ngoài ra còn có các ông Hoàng-văn-Tứ, Nguyễn-Hoài-Quỳnh đều có công giúp Nguyễn Ánh trung hưng, đều làm đến các chức vụ cao trong trào.
Tức nhiên, không thể nào bỏ qua ngài Trương-Tấn-Bửu 1 trong ngũ hổ tướng Gia-Định lừng danh, là niềm tự hào của con dân Nam-kỳ chúng ta. Do đã có bài riêng về ngài nên không nói ở đây.
Ngoài ra còn phải kể: Võ-Trường-Toản, Phan-Thanh-Giản, Phan-văn-Triệu, Lê-văn-Đức, Nguyễn-văn-Trọng, Nguyễn-văn-Chử, Thái-Hữu-Kiểm( ông già Ba-Tri), Trần-văn-Hạc, Nguyễn-Ngọc-Thăng, tức Lãnh-binh Thăng, Lê-Quang-Quan( Tán Kế), Phạm-Hữu-Chánh, Nguyễn-Đình-Chiểu, Trương-Vĩnh-Ký, Sương-Nguyệt-Anh, Nguyễn-Khắc-Huề, Nguyễn-Ngọc-Tương, Nguyễn-văn-Vinh, Lương-Khắc-Ninh, Nguyễn-Bửu-Tài...
Quá nhiều, tui không thể liệt kê ra hết được, xin để dành viết một số truyện về danh nhơn xứ nầy, ông Bùi-Quang-Chiêu chẳng hạn.
Ông Chiêu dân Mỏ-Cày, sanh năm 1873. Đây là xứ có nhiều nhà giàu, giàu nứt vách đổ tường, tui sẽ nói phần dưới. Có thể nói ông Chiêu là lớp trí thức Tây học đầu tiên, ông đậu Kỹ-sư Canh-nông bên Pháp.
Về nước ông đi làm một thời gian, rồi chuyển qua hoạt động chánh trị. Ông chính là sáng lập viên lập ra đảng Lập hiến, đòi hỏi nhiều tự do hơn cho dân Việt, đòi sự đối đãi bình đẳng, tạo nhiều thuận lợi hơn cho người Việt trong các ngành nghề. Quan trọng nhứt, ông đòi Nam-kỳ có quyền tự trị riêng.
Trong cuộc Minh-Tân ở Nam-kỳ, ông Chiêu cùng các vị trí thức, nhà giàu bổn xứ vận động đưa con em, học trò giỏi ở đây sang nước ngoài du học. Các sách báo " chánh ngạch" hình như bỏ quên ông khi đề cập việc nầy.
Nhắc 1 chút, Minh-Tân ở Nam-kỳ là do nhà giàu, trí thức yêu nước, yêu xứ sở ở đây vận động, bỏ tiền túi ra thực hiện, chớ không phải hô hào suông rồi đi xin tiền khắp nơi.
Rất bậy bạ khi đem cụ Chiêu ra để gán ghép chung Phạm-Quỳnh. Trước đây tui có đăng sơ về ông Chiêu, kỳ tới sẽ đăng chi tiết về ông.
Mỏ-Cày còn có các cự phú, danh nhơn: Dương-văn-Giáo, Dương-văn-Khiêm, Huỳnh-Ngọc-Khiêm( Hương-Liêm), ông Hội-đồng Hoài...
Dương-văn-Giáo sau bị Việt-minh kết tội Việt-gian rồi giết chết cùng nhiều nhà yêu nước khác bằng cách trấn nước tại sông Lòng-Sông, Phan-Thiết.
Cái thời hỗn tạp, nhá nhem, ai cũng có thể dễ dàng bị chụp cho cái mũ Việt-gian rồi giết đi, ông Giáo là trường hợp như vậy. Ông Giáo học Chasseloup, Thế chiến 1 ông qua Pháp làm Thông-ngôn cho lính Annam.
Kết thúc chiến tranh, ông ở lợi học trường Thuộc-địa, ngành Luật. Ông Giáo có vợ đầm, nhưng tích cực đấu tranh cho độc lập nước nhà. Ông là bạn đồng học với ông Nehru, sau là Thủ-tướng Ấn. Ông còn có ông bạn thân là Hoàng-thân Thái-Lan Luang Pradit.
Ông Nehru từng ngỏ lời gả em gái cho ông Giáo, nhưng ông từ chối vì đã có vợ. Bản thân ông Giáo qua nhận xét của người biết ông lúc đó, có cuộc sống khá phức tạp, nhưng công tư phân minh rạch ròi.
Thôi, để dành một bài khác nói rõ về ông hơn, viết ra hết nó tràng giang ở bài nầy.
Bến-Tre cũng như hầu hết các tỉnh miền Tây, kinh tế chủ yếu nằm ở nông nghiệp. Thương-mãi xoay quanh 4 sản vật chánh: lúa, cơm dừa, lụa, trầu cau. Sau nầy thêm cây ăn trái.
Năm 1921, Bến-Tre có 38.185 Điền chủ, dân số toàn tỉnh là 315.000 người. Có 34.243 người sở hữu 10ha trở xuống, 3730 người có từ 11 đến 50 ha, 168 người có từ 51 đến 100 ha, 44 người có từ 101 đến 500 ha.
Đó là tui nói về diện tích đất làm ruộng, sản lượng lúa gạo mỗi năm như sau: năm 1017 có 82.000, năm 1920 có 150.000 tấn... năm 1924 có 152.000 tấn.
Dừa thì tỉnh nào ở Nam-kỳ cũng có, không nhiều thì ít, nhưng Bến-Tre thì vô địch về dừa. Năm 1961 diện tích trồng dừa ở Bến Tre lên tới 20.834 ha. Cơm dừa bán ra năm 1929 là 5250 tấn, dùng để làm xà bông là chánh.
Ông Trương-văn-Bền có hàng chục ngàn mẫu đất ở Bến-Tre, có lẽ để trồng dừa vì ông có hãng xà bông Việt-Nam lừng danh.
Bến-Tre còn những vườn trái cây xanh tốt, trồng các giống nổi tiếng như: quýt, cam, bưởi, sầu riêng, xoài, bòn bon, măng cụt, chôm chôm... Riêng Ba-Tri có trồng dâu nuôi tằm.
Sông ngòi ở Bến-Tre tôm cá cũng nhiều, năm 1929 ngoài cá tươi để ăn, bán, Bến Tre còn dư để làm ra hơn 200 tấn cá khô, 50 tấn tôm khô đem lên bán trên Saigon. Sông Ba-Lai, Tiên-Thủy, Cổ-Chiên còn có cá sấu loại lớn hay tấn công dân chài lưới.
Đặc sản thì đa dạng phong phú, không kể xiết nổi. Kẹo dừa nổi tiếng đến nay cũng hơn 200 năm, ngoài ra có bánh tráng sữa, mắm còng, ba khía, các loại trái cây...
Về Giáo-dục, từ năm 1868 đã có 2 trường do các Linh-mục lập ra để dạy chữ Quốc-ngữ và Latin. Tới năm 1879 chánh thức có trường cấp1 và 2. Tới năm 1879 toàn tỉnh có 19 trường Tổng và làng.
Chi tiết về các nhơn vật, truyện về các nhà giàu, các nhà đấu tranh tui sẽ lần hồi đăng tới, trong 1 bài viết không thể kể hết ra được. Ai muốn tìm hiểu về làng, xã, thôn, vị nào làm chủ tỉnh năm nào... thì nhắn riêng tui sẽ cung cấp thông tin.
Tham khảo:
Những phú hộ lừng danh Nam Kỳ, Địa chí hành chánh các tỉnh Nam kỳ thời Pháp, Kiến Hòa xưa và nay, Tỉnh Bến Tre trong lịch sử Việt Nam từ năm 1757-1945, Sử Cao Miên, Xiêm La quốc lộ trình tập lục.