Post by Huu Le on Sept 7, 2007 0:50:36 GMT 9
ỐM
Song Thao
Mùa này, lễ lạc dắt díu nhau: Giáng Sinh, Tết Tây, Tết Ta. Ãn lễ mệt nghỉ. Ãn lễ là một từ ngữ rất chính xác. Lễ nào cũng ãn hết. Ãn ðón trýớc, ãn tiễn sau. Hết tất niên lại tân niên. Ãn mệt nghỉ. Ãn nhà này, ãn nhà kia, ãn nhóm này, ãn nhóm khác, ãn hội này, ãn hội nọ. Tới lúc... mãn ãn, cái ðầu mới làm việc. Lo. Ngại býớc lên bàn cân, ngại ðo vòng eo, ngại nắn cái bụng. Chúng ta ðang sống trong một nõi nguy hiểm. Cứ nhóp nhép cái miệng là cân kéo trong ngýời cũng nhấp nhổm theo. Số cân không mời mà tới này ðã phá vỡ sự cân ðối, thon thả của cõ thể. Muốn thân thể chỗ phồng chỗ xẹp theo ý muốn, phải dậy cái miệng. Chuyện không phải dễ.
Một cậu trai ði học xa nhà, dịp nghỉ lễ tết trở về với cha mẹ. Cậu mở tủ lạnh và nhìn thấy ở mặt sau cánh cửa có dán tấm poster cắt từ một tạp chí có hình một cô gái thân thể tuyệt mỹ. Cậu hỏi mẹ:
“Mẹ õi, tại sao lại dán bức hình này trong tủ lạnh vậy?”
“Mẹ dán nó ðể mỗi khi mở tủ lạnh, nhìn thấy bức hình, mẹ sẽ tự chế. Muốn có một thân hình ðẹp nhý cô gái, mẹ sẽ tự bắt mình kiêng khem ðể có ðýợc một thân hình ðẹp nhý vậy.”
Cậu con trai hiểu ra:
“Mẹ làm nhý vậy có hiệu quả gì không hả mẹ?”
“Cũng có mà cũng không! Mẹ thì giảm ðýợc nãm ký, còn bố con thì tãng hai chục ký!”
Ðúng nhý suy nghĩ của bà mẹ, dinh dýỡng là phýõng cách chính yếu ðể tránh lên cân. Nhýng nó cũng là cách khó thi hành nhất. Miệng là một trong hai cõ quan hý nhất của con ngýời. Ở ðây chúng ta ðang nói về cái miệng và chỉ nên nói về cái miệng. Mà cái miệng, giữ ðýợc cho nó khỏi hý, nhất là trong dịp... ãn lễ này, không phải dễ. Chúng ta có khuynh hýớng tặc lýỡi, ãn cái ðã, những cái khác hạ hồi phân giải. Muốn cho cái miệng ði vào kỷ luật, cần phải mời anh lý trí tới làm cảnh sát. Mà lý trí lại thýờng bỏ ði chõi trong các dịp lễ lậy. Thời buổi máy móc, không nhờ vả gì vào ðýợc anh lý trí, ngýời ta trông cậy vào máy. Giới khoa học ðang trên ðýờng hoàn thành một chiếc máy giảm sự thèm ãn. Ðó là một dụng cụ nhỏ có thể ðặt vào phía trong da bụng ðýợc gọi bằng tên tắt là IGS. Máy có hai dây ðiện gửi tín hiệu tới bao tử với tốc ðộ ðều ðặn. Nhịp ðiệu tín hiệu kích thích sự tiết dịch thèm ãn và tạo cảm giác ðầy bao tử. Tín hiệu này ðýợc báo lên não cho não biết là bao tử ðã ðầy, chẳng nên thèm ãn nữa.
Nhýng hạn chế dinh dýỡng chỉ là một phýõng cách thụ ðộng, vận ðộng mới là phýõng cách chủ ðộng. Lên xe xuống ngựa, lýời ði lýời chạy là ðặc tính của con ngýời ngày nay. Chúng ta ngại từng cử ðộng. Nhý ngồi xem TV chẳng hạn, nhúc nhích cái tay ðể nhón ðồ ãn bỏ vào miệng thì ðýợc, nhýng phải cất công býớc tới cái TV ðể ðổi ðài hoặc ðiều chỉnh âm thanh thì ngại quá ði. Cứ ngồi chễm chệ bấm cái remote control xem ra dễ chịu hõn nhiều! Býớc ra tới cửa là leo lên xe. Ði bộ một chút, ngại! Một cuộc nghiên cứu trên 11 ngàn ngýời tại Atlanta mới ðây cho thấy là những ngýời ở trong khu thị tứ gần chợ búa ít bị lên cân hõn những ngýời ở trong những vùng không có sẵn những cõ sở thýõng mại. Lý do là gần chợ búa, ngýời ta thýờng ði bộ ra chợ, còn ở xa ngýời ta thýờng dùng xe ðể ði mua bán. Cuộc nghiên cứu vừa ðýợc công bố trên tạp chí American Journal of Preventive Medicine còn cho biết thêm là mỗi giờ ngồi trên xe hõi làm con ngýời dễ mập phì hõn 6% và mỗi nửa dặm ði bộ mỗi ngày ðã làm giảm bớt ký khoảng 5%.
Tại sao cân kéo lại kéo nhau lên? Ðó là tùy thuộc vào sự ðốt calories trong thân thể con ngýời. Số calories càng ðýợc ðốt nhiều thì càng giảm ðýợc nhiều nguy cõ lên cân. Bình thýờng khi chúng ta duy trì những hoạt ðộng cãn bản nhý thở hay giữ cho nhịp tim ðập chúng ta ðã ðốt ði ðýợc một số calories. Nhýng muốn ðốt calories cho ngon lành, không gì bằng vận ðộng cõ thể. Mà loại vận ðộng nặng ký nhý thể dục thể thao là mau chóng có kết quả nhất. Nhýng ngay cả những cử ðộng... phù phiếm cũng không phải là không mang lại lợi ích. Chẳng hạn nhý có những ngýời luôn luôn nhúc nhích lúc nào cũng loay hoay nhý rung ðùi, nhịp chân, nhảy nhót, ra bộ ðiệu theo nhịp hát hoặc ngồi mà ngýời không yên. Nhiều bậc cha mẹ khi thấy con nhúc nhích không yên nhý thế lại mắng và bắt chúng ngồi yên. Nhý vậy là... phản vận ðộng! Sai! Vì chính những cử chỉ làm xàm ðó ðã ðốt bớt calories trong ngýời chúng. Cách ðây bốn nãm, những nhà nghiên cứu trong Mayo Clinic ðã thử làm một thí nghiệm với 16 ngýời tình nguyện. Những ngýời này ðýợc cho ãn những thực phẩm chứa khoảng 1000 calories mỗi ngày và họ ðýợc yêu cầu không tập thể dục. Sau 8 tuần lễ, trung bình mỗi ngýời lên 10 pounds nhýng cũng có những ngýời không lên pound nào cả. Vì rãng? Những ngýời hay nãng ðộng suốt ngày, cử ðộng lung tung là những ngýời không lên cân. Chính những cử ðộng làm xàm của họ giúp họ ðốt bớt số calories trong ngýời, có ngýời chỉ nhờ quay cuồng khõi khõi nhý vậy mà cũng ðốt ðýợc 600 calories mỗi ngày!
Vận ðộng khõi khõi nhý vậy ðã tốt thì vận ðộng có bài bản, liên tục nhý tập thể dục dĩ nhiên sẽ tốt hõn. Một phụ nữ trên 20 tuổi trung bình mất 5 pounds bắp thịt trong thời gian 10 nãm. Hậu quả của việc hao hụt bắp thịt là việc tãng 15 pounds mỡ trong ngýời. Muốn tránh sự tích tụ mỡ trong thân thể cần phải giữ và làm gia tãng trọng lýợng của bắp thịt bằng cách tập thể dục ðể luyện bắp thịt. Trung bình cứ một pound bắp thịt có ðýợc sẽ có thể ðốt cháy từ 35 ðến 45 calories mỗi ngày. Nhý vậy cứ khoảng 18 ngày thì giảm ðýợc một pound mỡ, một nãm giảm ðýợc 20 pounds. Trong một cuộc thí nghiệm tại Ðại Học Missouri, Columbia, các tham dự viên phải chạy mỗi ngày một tiếng và chỉ hai ngày sau cõ thể họ ðã ðốt thêm ðýợc 15 calories mỗi ngày.
Ãn uống ðiều ðộ, có kiêng khem là tốt, nhýng kiêng ðến mức nhịn ãn sáng ðể mong giảm cân lại là một sự sai lầm. Sao vậy? Bởi vì khi ngủ nhịp sinh hóa của chúng ta chậm lại, khi thức dậy, nếu không ãn thì cõ thể sẽ lâm vào trạng thái ù lì. Nó sẽ có khuynh hýớng giữ chất béo lại ðể sử dụng về sau. Nếu chúng ta bỏ ãn sáng thì nhịp sinh hóa lại càng chậm hõn nữa, nghĩa là số calories bị ðốt cháy sẽ ít hõn. Nhýng ãn sáng chỉ nên ãn nhẹ, giản dị ðể giúp chúng ta có thêm nãng lýợng thôi. Ðừng cố ãn cho nhiều.
Ãn cay cũng là một cách ðốt calories nhanh hõn. Dân Việt gốc... ớt chắc sẽ vỗ tay nhiệt tình cho khám phá này. Trong ớt có chất capsaicin giúp ðẩy mạnh việc tiết ra hormones cãng thẳng (stress hormones), giống nhý adrenaline và làm tãng sự sinh hóa. Tại Nhật Bản, ngýời ta cũng ðã nghiên cứu và thấy những ngýời hay cho thêm ớt ðỏ vào thức ãn thýờng có lýợng calories bị ðốt nhiều hõn là những ngýời không ãn cay. Dĩ nhiên là việc gì cũng có giới hạn. Týởng ớt tốt mà lua tới bỏng miệng thì chỉ khổ cho cái bụng và làm nhọc mệt cái toa lét! Uống trà xanh cũng giúp cho cõ thể ðốt ðýợc nhiều calories vì trà xanh sinh nhiệt.
Thuốc giảm mập, có chãng? Có, nhýng không phải cho mọi ngýời. Thýờng thì chỉ những ngýời bị phì mập mới dùng thuốc. Mức mập phì ðýợc ðo bằng chỉ số khối cõ thể BMI. Thuốc chỉ ðýợc dùng cho những ngýời có chỉ số BMI từ 30 trở lên hoặc có mức BMI từ 27 trở lên ði kèm với một cãn bệnh có họ hàng với mập phì nhý tiểu ðýờng hoặc cao huyết áp. Có hai loại thuốc thông dụng trên thị trýờng hiện nay: Meridia và Xenical. Meridia tác ðộng lên não theo cách của nhiều thuốc chống trầm cảm. Thuốc này tạo ra cho chúng ta cảm giác kiềm chế ðýợc bản nãng thèm ãn của mình. Ðây là loại thuốc lý týởng cho những ngýời lúc nào cũng cảm thấy ðói và chỉ nghĩ ðến việc ãn uống. Xenical có tác dụng ngãn cản sự hấp thu của 1/3 trọng lýợng chất béo ãn vào. Số lýợng chất béo không ðýợc hấp thu này sẽ bị tống xuất theo phân ra ngoài và gây ra những tác dụng phụ về ðýờng tiêu hóa. Ngoài hai thứ thuốc thông dụng trên, thị trýờng Bắc Mỹ còn có Dexatrim, Metabolife và Stacker 2. Ða số các thứ thuốc này kích thích hệ thần kinh trung ýõng khiến mất ði cảm giác thèm ãn.
Dinh dýỡng, vận ðộng, thể dục, thuốc, còn cách nào khác ðể trút ði số mỡ dý thừa trong cõ thể không? Một anh thợ máy tên Sylvain Didier ở Longueil, ngoại vi của Montréal, có một trung tâm làm ốm ngýời tên Centre Santé Minceur, ðã chế ra một chiếc máy làm ốm tên Slimtronic, ðýợc xử dụng trong cõ sở này. Chiếc máy ðýợc chạy một luồng ðiện qua những miếng cao su ðýợc dán vào chỗ mà nữ sĩ Hồ Xuân Hýõng ví von là cái quạt của các bà. Tháng 3/2003, anh áp dụng máy cho một bà khách hàng. Trong khi ðặt máy, tay anh lại... táy máy. Chắc anh là một ngýời ýa du lịch nên lòng vòng hõi kỹ. Bà khách phải hô ngýng anh mới chịu ngýng, vậy mà bà không chịu ngýng việc ðýa anh ra tòa về tội thám hiểm không ðúng chỗ. Tòa xử anh có tội và hẹn tới cuối tháng hai nãm 2005 sẽ... ra giá cho cái tội có máy không chịu dùng máy mà lại dùng tay!
Tôi cũng mắc cái tật lòng vòng. Ðầu muốn viết về ốm mà cứ loanh quanh mãi về mập! Mà vòng quanh cái mập thì biết ði tới bao giờ cho hết ðýờng? Chắc phải nhờ nhà thõ Quan Dýõng dắt ra khỏi cái mê lộ bộn bề này.
em nằm phõi nắng trên boong
hớ hênh phõi những ðýờng, cong
Vuông. Tròn
nắng bò ngụp xuống trồi lên
mon men ghì chiếc eo thon tuyệt vời
Chõi või
Rạo rực.
Chõi või
Phập phồng nắng thở vào nõi chứa tình
Phõi nắng trông cho ðýợc phải giã từ sự mỡ màng. Nhýng thân thể bày ra ðủ cả một cửa hàng xýõng, phõi nắng cũng ngại. Xýõng hay mỡ, miệng lýỡi con ngýời chê tuốt!
Ở sao cho vừa lòng ngýời,
Ở rộng ngýời cýời, ở hẹp ngýời chê.
Cao chê ngỏng thấp chê lùn;
Béo, chê béo trục béo tròn;
Gầy, chê xýõng sống, xýõng sýờn phõi ra.
Phải giõ ra bao nhiêu xýõng mới gọi là ốm? Hõi khó nói. Chúng ta chẳng có một tiêu chuẩn rõ rệt nào về ốm hay mập. Các nhận xét về ngýời khác phần lớn chỉ dựa trên sự cảm nhận mà thôi. Theo sách Nội Tiết của Giáo Sý Mai Thế Trạch ở trong nýớc thì tình trạng ốm xảy ra khi lýợng mỡ dự trữ của cõ thể quá ít, ðó chính là sự thiếu cân so với chiều cao của cõ thể, tức là khi cân nặng của ngýời bệnh thấp hõn 15% số cân nặng lý týởng. Mà số cân nặng lý týởng này cũng rất khác nhau tùy theo tiêu chuẩn của mỗi quốc gia và từng chủng tộc. Nhý vậy, lại phải dùng tới chỉ số quốc tế BMI ðể nói chuyện. Muốn có chỉ số này, ngýời ta lấy sức nặng của cõ thể chia cho bình phýõng của chiều cao. Nếu chỉ số này dýới 19 ðối với nữ và dýới 20 ðối với nam thì ðýợc liệt vào thành phần ốm.
Nhýng ốm không phải cá mè một lứa ðâu. Có thứ ốm vì thể tạng và có thứ ốm vì bệnh.
Ốm vì thể tạng thì chẳng có vấn ðề gì cả. Có chãng là có vấn ðề về thẩm mỹ! Thân thể khiêm nhýờng thýờng không bắt mắt, dễ bị ngýời khác nhìn với vẻ thýõng hại, dè bỉu. Vì vậy nên những ngýời có tạng ngýời ốm thýờng có mặc cảm nhỏ nhoi. Vững tinh thần thì chẳng sao, yếu tinh thần thì có thể có ít nhiều rối loạn tâm lý nhý: hay lo âu, hoang týởng về bệnh tật, thiếu tự tin trong công việc và cuộc sống.
Tại sao lại... cây sậy nhý vậy? Di truyền là một yếu tố chủ chốt. Ðiều chúng ta thýờng thấy là những ngýời trong một gia ðình hay một giòng họ ốm nhý nhau hoặc ốm truyền từ thế hệ trýớc sang thế hệ sau. Một nguyên nhân khác là bị suy dinh dýỡng lúc thõ ấu. Nguyên nhân này rất khó nắm cổ lôi ðầu ra vì những ngýời này chẳng có vấn ðề gì về tiêu hóa. Thýờng thýờng họ còn ãn khỏe hõn những ngýời khác. Các cụ xýa cũng nhận thấy nhý vậy nên mới phán: gầy là thầy cõm! Ngoài ra, ở những ngýời ốm thể tạng, sự tiêu thụ nãng lýợng cao hõn bình thýờng, và khi quan sát các tế bào mỡ thấy có hiện týợng giảm số lýợng tế bào mỡ chứ không phải giảm kích thýớc của tế bào. Có một ðiều khá ðặc biệt là những ngýời ốm thể tạng thýờng có tuổi thọ cao hõn ngýời bình thýờng.
Ốm bệnh lý lại khác. Ðó là sự suy giảm khối lýợng protide của cõ thể. Có nhiều loại bệnh là thủ phạm của sự thiếu cân lýợng này. Bệnh rối loạn tiêu hóa là một. Bệnh này ðýa ðến tình trạng kém hấp thu của dạ dầy và ruột non. Bệnh về nội tiết cũng là một nguyên nhân. Chẳng hạn nhý bệnh tiểu ðýờng không ðýợc ðiều trị hay ðiều trị không ðúng cách. Bệnh về tâm lý cũng là nguyên cớ ðýa ðến ốm yếu. Nhý bệnh chán ãn ở trẻ sõ sinh và trẻ em, chán ãn do rối loạn tâm thần, chán ãn ở ngýời cao tuổi, chán ãn vì stress.
Tuổi thõ của tôi có một hình ảnh không bao giờ quên ðýợc vì những thân hình gầy guộc, khẳng khiu. Nãm 1945, nạn ðói nãm Ất Dậu hoành hành tại nhiều tỉnh miền Bắc, nhà tôi nằm ngay trên ðýờng dẫn ðến trại Giáp Bát, nõi chính quyền thu gom và tập trung những ngýời ðói trên các ðýờng phố Hà Nội về. Từng ðoàn ngýời nhớp nhúa, ốm trõ xýõng ðýợc giải về trại hàng ngày. Họ ði qua nhà tôi, mùi hôi nồng nặc bốc lên, nhiều ngýời ðói quá lết không nổi cũng bị xô ðẩy theo ðoàn. Một bữa, tôi tò mò ðứng trýớc cửa, miệng gặm một trái bắp luộc, nhìn ðoàn ngýời ði qua. Cả trãm cặp mắt nhìn vào trái bắp một cách thèm thuồng. Khi tôi gặm xong, ném chiếc lõi xuống ðýờng, họ xô nhau túi bụi ðể cýớp cái lõi bắp. Ngýời ðụng ðýợc tới vội bỏ vào miệng, chýa kịp cắn thì ðã bị ngýời khác giật mất. Chiếc cùi bắp nhý một trái banh bị tranh giành qua hết bàn tay khẳng khiu này ðến bàn tay khẳng khiu khác. Những ngýời dẫn dắt ðám dân ðói nhìn tôi giận dữ. Tôi chạy vội vào nhà, khóc inh ỏi vì sợ.
Từ ðó, mỗi khi nói tới gầy ốm, tôi chẳng bao giờ xóa ðýợc cái hình ảnh hãi hùng riêng của một ðại nạn chung của dân tộc. Không vui khi phải nhắc lại nõi ðây nhýng biết làm sao mà chôn chặt ðýợc ký ức, nhất là những ký ức buồn phiền.
12/2004
Song Thao
Mùa này, lễ lạc dắt díu nhau: Giáng Sinh, Tết Tây, Tết Ta. Ãn lễ mệt nghỉ. Ãn lễ là một từ ngữ rất chính xác. Lễ nào cũng ãn hết. Ãn ðón trýớc, ãn tiễn sau. Hết tất niên lại tân niên. Ãn mệt nghỉ. Ãn nhà này, ãn nhà kia, ãn nhóm này, ãn nhóm khác, ãn hội này, ãn hội nọ. Tới lúc... mãn ãn, cái ðầu mới làm việc. Lo. Ngại býớc lên bàn cân, ngại ðo vòng eo, ngại nắn cái bụng. Chúng ta ðang sống trong một nõi nguy hiểm. Cứ nhóp nhép cái miệng là cân kéo trong ngýời cũng nhấp nhổm theo. Số cân không mời mà tới này ðã phá vỡ sự cân ðối, thon thả của cõ thể. Muốn thân thể chỗ phồng chỗ xẹp theo ý muốn, phải dậy cái miệng. Chuyện không phải dễ.
Một cậu trai ði học xa nhà, dịp nghỉ lễ tết trở về với cha mẹ. Cậu mở tủ lạnh và nhìn thấy ở mặt sau cánh cửa có dán tấm poster cắt từ một tạp chí có hình một cô gái thân thể tuyệt mỹ. Cậu hỏi mẹ:
“Mẹ õi, tại sao lại dán bức hình này trong tủ lạnh vậy?”
“Mẹ dán nó ðể mỗi khi mở tủ lạnh, nhìn thấy bức hình, mẹ sẽ tự chế. Muốn có một thân hình ðẹp nhý cô gái, mẹ sẽ tự bắt mình kiêng khem ðể có ðýợc một thân hình ðẹp nhý vậy.”
Cậu con trai hiểu ra:
“Mẹ làm nhý vậy có hiệu quả gì không hả mẹ?”
“Cũng có mà cũng không! Mẹ thì giảm ðýợc nãm ký, còn bố con thì tãng hai chục ký!”
Ðúng nhý suy nghĩ của bà mẹ, dinh dýỡng là phýõng cách chính yếu ðể tránh lên cân. Nhýng nó cũng là cách khó thi hành nhất. Miệng là một trong hai cõ quan hý nhất của con ngýời. Ở ðây chúng ta ðang nói về cái miệng và chỉ nên nói về cái miệng. Mà cái miệng, giữ ðýợc cho nó khỏi hý, nhất là trong dịp... ãn lễ này, không phải dễ. Chúng ta có khuynh hýớng tặc lýỡi, ãn cái ðã, những cái khác hạ hồi phân giải. Muốn cho cái miệng ði vào kỷ luật, cần phải mời anh lý trí tới làm cảnh sát. Mà lý trí lại thýờng bỏ ði chõi trong các dịp lễ lậy. Thời buổi máy móc, không nhờ vả gì vào ðýợc anh lý trí, ngýời ta trông cậy vào máy. Giới khoa học ðang trên ðýờng hoàn thành một chiếc máy giảm sự thèm ãn. Ðó là một dụng cụ nhỏ có thể ðặt vào phía trong da bụng ðýợc gọi bằng tên tắt là IGS. Máy có hai dây ðiện gửi tín hiệu tới bao tử với tốc ðộ ðều ðặn. Nhịp ðiệu tín hiệu kích thích sự tiết dịch thèm ãn và tạo cảm giác ðầy bao tử. Tín hiệu này ðýợc báo lên não cho não biết là bao tử ðã ðầy, chẳng nên thèm ãn nữa.
Nhýng hạn chế dinh dýỡng chỉ là một phýõng cách thụ ðộng, vận ðộng mới là phýõng cách chủ ðộng. Lên xe xuống ngựa, lýời ði lýời chạy là ðặc tính của con ngýời ngày nay. Chúng ta ngại từng cử ðộng. Nhý ngồi xem TV chẳng hạn, nhúc nhích cái tay ðể nhón ðồ ãn bỏ vào miệng thì ðýợc, nhýng phải cất công býớc tới cái TV ðể ðổi ðài hoặc ðiều chỉnh âm thanh thì ngại quá ði. Cứ ngồi chễm chệ bấm cái remote control xem ra dễ chịu hõn nhiều! Býớc ra tới cửa là leo lên xe. Ði bộ một chút, ngại! Một cuộc nghiên cứu trên 11 ngàn ngýời tại Atlanta mới ðây cho thấy là những ngýời ở trong khu thị tứ gần chợ búa ít bị lên cân hõn những ngýời ở trong những vùng không có sẵn những cõ sở thýõng mại. Lý do là gần chợ búa, ngýời ta thýờng ði bộ ra chợ, còn ở xa ngýời ta thýờng dùng xe ðể ði mua bán. Cuộc nghiên cứu vừa ðýợc công bố trên tạp chí American Journal of Preventive Medicine còn cho biết thêm là mỗi giờ ngồi trên xe hõi làm con ngýời dễ mập phì hõn 6% và mỗi nửa dặm ði bộ mỗi ngày ðã làm giảm bớt ký khoảng 5%.
Tại sao cân kéo lại kéo nhau lên? Ðó là tùy thuộc vào sự ðốt calories trong thân thể con ngýời. Số calories càng ðýợc ðốt nhiều thì càng giảm ðýợc nhiều nguy cõ lên cân. Bình thýờng khi chúng ta duy trì những hoạt ðộng cãn bản nhý thở hay giữ cho nhịp tim ðập chúng ta ðã ðốt ði ðýợc một số calories. Nhýng muốn ðốt calories cho ngon lành, không gì bằng vận ðộng cõ thể. Mà loại vận ðộng nặng ký nhý thể dục thể thao là mau chóng có kết quả nhất. Nhýng ngay cả những cử ðộng... phù phiếm cũng không phải là không mang lại lợi ích. Chẳng hạn nhý có những ngýời luôn luôn nhúc nhích lúc nào cũng loay hoay nhý rung ðùi, nhịp chân, nhảy nhót, ra bộ ðiệu theo nhịp hát hoặc ngồi mà ngýời không yên. Nhiều bậc cha mẹ khi thấy con nhúc nhích không yên nhý thế lại mắng và bắt chúng ngồi yên. Nhý vậy là... phản vận ðộng! Sai! Vì chính những cử chỉ làm xàm ðó ðã ðốt bớt calories trong ngýời chúng. Cách ðây bốn nãm, những nhà nghiên cứu trong Mayo Clinic ðã thử làm một thí nghiệm với 16 ngýời tình nguyện. Những ngýời này ðýợc cho ãn những thực phẩm chứa khoảng 1000 calories mỗi ngày và họ ðýợc yêu cầu không tập thể dục. Sau 8 tuần lễ, trung bình mỗi ngýời lên 10 pounds nhýng cũng có những ngýời không lên pound nào cả. Vì rãng? Những ngýời hay nãng ðộng suốt ngày, cử ðộng lung tung là những ngýời không lên cân. Chính những cử ðộng làm xàm của họ giúp họ ðốt bớt số calories trong ngýời, có ngýời chỉ nhờ quay cuồng khõi khõi nhý vậy mà cũng ðốt ðýợc 600 calories mỗi ngày!
Vận ðộng khõi khõi nhý vậy ðã tốt thì vận ðộng có bài bản, liên tục nhý tập thể dục dĩ nhiên sẽ tốt hõn. Một phụ nữ trên 20 tuổi trung bình mất 5 pounds bắp thịt trong thời gian 10 nãm. Hậu quả của việc hao hụt bắp thịt là việc tãng 15 pounds mỡ trong ngýời. Muốn tránh sự tích tụ mỡ trong thân thể cần phải giữ và làm gia tãng trọng lýợng của bắp thịt bằng cách tập thể dục ðể luyện bắp thịt. Trung bình cứ một pound bắp thịt có ðýợc sẽ có thể ðốt cháy từ 35 ðến 45 calories mỗi ngày. Nhý vậy cứ khoảng 18 ngày thì giảm ðýợc một pound mỡ, một nãm giảm ðýợc 20 pounds. Trong một cuộc thí nghiệm tại Ðại Học Missouri, Columbia, các tham dự viên phải chạy mỗi ngày một tiếng và chỉ hai ngày sau cõ thể họ ðã ðốt thêm ðýợc 15 calories mỗi ngày.
Ãn uống ðiều ðộ, có kiêng khem là tốt, nhýng kiêng ðến mức nhịn ãn sáng ðể mong giảm cân lại là một sự sai lầm. Sao vậy? Bởi vì khi ngủ nhịp sinh hóa của chúng ta chậm lại, khi thức dậy, nếu không ãn thì cõ thể sẽ lâm vào trạng thái ù lì. Nó sẽ có khuynh hýớng giữ chất béo lại ðể sử dụng về sau. Nếu chúng ta bỏ ãn sáng thì nhịp sinh hóa lại càng chậm hõn nữa, nghĩa là số calories bị ðốt cháy sẽ ít hõn. Nhýng ãn sáng chỉ nên ãn nhẹ, giản dị ðể giúp chúng ta có thêm nãng lýợng thôi. Ðừng cố ãn cho nhiều.
Ãn cay cũng là một cách ðốt calories nhanh hõn. Dân Việt gốc... ớt chắc sẽ vỗ tay nhiệt tình cho khám phá này. Trong ớt có chất capsaicin giúp ðẩy mạnh việc tiết ra hormones cãng thẳng (stress hormones), giống nhý adrenaline và làm tãng sự sinh hóa. Tại Nhật Bản, ngýời ta cũng ðã nghiên cứu và thấy những ngýời hay cho thêm ớt ðỏ vào thức ãn thýờng có lýợng calories bị ðốt nhiều hõn là những ngýời không ãn cay. Dĩ nhiên là việc gì cũng có giới hạn. Týởng ớt tốt mà lua tới bỏng miệng thì chỉ khổ cho cái bụng và làm nhọc mệt cái toa lét! Uống trà xanh cũng giúp cho cõ thể ðốt ðýợc nhiều calories vì trà xanh sinh nhiệt.
Thuốc giảm mập, có chãng? Có, nhýng không phải cho mọi ngýời. Thýờng thì chỉ những ngýời bị phì mập mới dùng thuốc. Mức mập phì ðýợc ðo bằng chỉ số khối cõ thể BMI. Thuốc chỉ ðýợc dùng cho những ngýời có chỉ số BMI từ 30 trở lên hoặc có mức BMI từ 27 trở lên ði kèm với một cãn bệnh có họ hàng với mập phì nhý tiểu ðýờng hoặc cao huyết áp. Có hai loại thuốc thông dụng trên thị trýờng hiện nay: Meridia và Xenical. Meridia tác ðộng lên não theo cách của nhiều thuốc chống trầm cảm. Thuốc này tạo ra cho chúng ta cảm giác kiềm chế ðýợc bản nãng thèm ãn của mình. Ðây là loại thuốc lý týởng cho những ngýời lúc nào cũng cảm thấy ðói và chỉ nghĩ ðến việc ãn uống. Xenical có tác dụng ngãn cản sự hấp thu của 1/3 trọng lýợng chất béo ãn vào. Số lýợng chất béo không ðýợc hấp thu này sẽ bị tống xuất theo phân ra ngoài và gây ra những tác dụng phụ về ðýờng tiêu hóa. Ngoài hai thứ thuốc thông dụng trên, thị trýờng Bắc Mỹ còn có Dexatrim, Metabolife và Stacker 2. Ða số các thứ thuốc này kích thích hệ thần kinh trung ýõng khiến mất ði cảm giác thèm ãn.
Dinh dýỡng, vận ðộng, thể dục, thuốc, còn cách nào khác ðể trút ði số mỡ dý thừa trong cõ thể không? Một anh thợ máy tên Sylvain Didier ở Longueil, ngoại vi của Montréal, có một trung tâm làm ốm ngýời tên Centre Santé Minceur, ðã chế ra một chiếc máy làm ốm tên Slimtronic, ðýợc xử dụng trong cõ sở này. Chiếc máy ðýợc chạy một luồng ðiện qua những miếng cao su ðýợc dán vào chỗ mà nữ sĩ Hồ Xuân Hýõng ví von là cái quạt của các bà. Tháng 3/2003, anh áp dụng máy cho một bà khách hàng. Trong khi ðặt máy, tay anh lại... táy máy. Chắc anh là một ngýời ýa du lịch nên lòng vòng hõi kỹ. Bà khách phải hô ngýng anh mới chịu ngýng, vậy mà bà không chịu ngýng việc ðýa anh ra tòa về tội thám hiểm không ðúng chỗ. Tòa xử anh có tội và hẹn tới cuối tháng hai nãm 2005 sẽ... ra giá cho cái tội có máy không chịu dùng máy mà lại dùng tay!
Tôi cũng mắc cái tật lòng vòng. Ðầu muốn viết về ốm mà cứ loanh quanh mãi về mập! Mà vòng quanh cái mập thì biết ði tới bao giờ cho hết ðýờng? Chắc phải nhờ nhà thõ Quan Dýõng dắt ra khỏi cái mê lộ bộn bề này.
em nằm phõi nắng trên boong
hớ hênh phõi những ðýờng, cong
Vuông. Tròn
nắng bò ngụp xuống trồi lên
mon men ghì chiếc eo thon tuyệt vời
Chõi või
Rạo rực.
Chõi või
Phập phồng nắng thở vào nõi chứa tình
Phõi nắng trông cho ðýợc phải giã từ sự mỡ màng. Nhýng thân thể bày ra ðủ cả một cửa hàng xýõng, phõi nắng cũng ngại. Xýõng hay mỡ, miệng lýỡi con ngýời chê tuốt!
Ở sao cho vừa lòng ngýời,
Ở rộng ngýời cýời, ở hẹp ngýời chê.
Cao chê ngỏng thấp chê lùn;
Béo, chê béo trục béo tròn;
Gầy, chê xýõng sống, xýõng sýờn phõi ra.
Phải giõ ra bao nhiêu xýõng mới gọi là ốm? Hõi khó nói. Chúng ta chẳng có một tiêu chuẩn rõ rệt nào về ốm hay mập. Các nhận xét về ngýời khác phần lớn chỉ dựa trên sự cảm nhận mà thôi. Theo sách Nội Tiết của Giáo Sý Mai Thế Trạch ở trong nýớc thì tình trạng ốm xảy ra khi lýợng mỡ dự trữ của cõ thể quá ít, ðó chính là sự thiếu cân so với chiều cao của cõ thể, tức là khi cân nặng của ngýời bệnh thấp hõn 15% số cân nặng lý týởng. Mà số cân nặng lý týởng này cũng rất khác nhau tùy theo tiêu chuẩn của mỗi quốc gia và từng chủng tộc. Nhý vậy, lại phải dùng tới chỉ số quốc tế BMI ðể nói chuyện. Muốn có chỉ số này, ngýời ta lấy sức nặng của cõ thể chia cho bình phýõng của chiều cao. Nếu chỉ số này dýới 19 ðối với nữ và dýới 20 ðối với nam thì ðýợc liệt vào thành phần ốm.
Nhýng ốm không phải cá mè một lứa ðâu. Có thứ ốm vì thể tạng và có thứ ốm vì bệnh.
Ốm vì thể tạng thì chẳng có vấn ðề gì cả. Có chãng là có vấn ðề về thẩm mỹ! Thân thể khiêm nhýờng thýờng không bắt mắt, dễ bị ngýời khác nhìn với vẻ thýõng hại, dè bỉu. Vì vậy nên những ngýời có tạng ngýời ốm thýờng có mặc cảm nhỏ nhoi. Vững tinh thần thì chẳng sao, yếu tinh thần thì có thể có ít nhiều rối loạn tâm lý nhý: hay lo âu, hoang týởng về bệnh tật, thiếu tự tin trong công việc và cuộc sống.
Tại sao lại... cây sậy nhý vậy? Di truyền là một yếu tố chủ chốt. Ðiều chúng ta thýờng thấy là những ngýời trong một gia ðình hay một giòng họ ốm nhý nhau hoặc ốm truyền từ thế hệ trýớc sang thế hệ sau. Một nguyên nhân khác là bị suy dinh dýỡng lúc thõ ấu. Nguyên nhân này rất khó nắm cổ lôi ðầu ra vì những ngýời này chẳng có vấn ðề gì về tiêu hóa. Thýờng thýờng họ còn ãn khỏe hõn những ngýời khác. Các cụ xýa cũng nhận thấy nhý vậy nên mới phán: gầy là thầy cõm! Ngoài ra, ở những ngýời ốm thể tạng, sự tiêu thụ nãng lýợng cao hõn bình thýờng, và khi quan sát các tế bào mỡ thấy có hiện týợng giảm số lýợng tế bào mỡ chứ không phải giảm kích thýớc của tế bào. Có một ðiều khá ðặc biệt là những ngýời ốm thể tạng thýờng có tuổi thọ cao hõn ngýời bình thýờng.
Ốm bệnh lý lại khác. Ðó là sự suy giảm khối lýợng protide của cõ thể. Có nhiều loại bệnh là thủ phạm của sự thiếu cân lýợng này. Bệnh rối loạn tiêu hóa là một. Bệnh này ðýa ðến tình trạng kém hấp thu của dạ dầy và ruột non. Bệnh về nội tiết cũng là một nguyên nhân. Chẳng hạn nhý bệnh tiểu ðýờng không ðýợc ðiều trị hay ðiều trị không ðúng cách. Bệnh về tâm lý cũng là nguyên cớ ðýa ðến ốm yếu. Nhý bệnh chán ãn ở trẻ sõ sinh và trẻ em, chán ãn do rối loạn tâm thần, chán ãn ở ngýời cao tuổi, chán ãn vì stress.
Tuổi thõ của tôi có một hình ảnh không bao giờ quên ðýợc vì những thân hình gầy guộc, khẳng khiu. Nãm 1945, nạn ðói nãm Ất Dậu hoành hành tại nhiều tỉnh miền Bắc, nhà tôi nằm ngay trên ðýờng dẫn ðến trại Giáp Bát, nõi chính quyền thu gom và tập trung những ngýời ðói trên các ðýờng phố Hà Nội về. Từng ðoàn ngýời nhớp nhúa, ốm trõ xýõng ðýợc giải về trại hàng ngày. Họ ði qua nhà tôi, mùi hôi nồng nặc bốc lên, nhiều ngýời ðói quá lết không nổi cũng bị xô ðẩy theo ðoàn. Một bữa, tôi tò mò ðứng trýớc cửa, miệng gặm một trái bắp luộc, nhìn ðoàn ngýời ði qua. Cả trãm cặp mắt nhìn vào trái bắp một cách thèm thuồng. Khi tôi gặm xong, ném chiếc lõi xuống ðýờng, họ xô nhau túi bụi ðể cýớp cái lõi bắp. Ngýời ðụng ðýợc tới vội bỏ vào miệng, chýa kịp cắn thì ðã bị ngýời khác giật mất. Chiếc cùi bắp nhý một trái banh bị tranh giành qua hết bàn tay khẳng khiu này ðến bàn tay khẳng khiu khác. Những ngýời dẫn dắt ðám dân ðói nhìn tôi giận dữ. Tôi chạy vội vào nhà, khóc inh ỏi vì sợ.
Từ ðó, mỗi khi nói tới gầy ốm, tôi chẳng bao giờ xóa ðýợc cái hình ảnh hãi hùng riêng của một ðại nạn chung của dân tộc. Không vui khi phải nhắc lại nõi ðây nhýng biết làm sao mà chôn chặt ðýợc ký ức, nhất là những ký ức buồn phiền.
12/2004