Post by NhiHa on May 1, 2011 3:36:39 GMT 9
“ÐỘ SÂU” CỦA ỐNG KÍNH MÁY ẢNH
Huỳnh Chiếu Ðẳng (huy017@juno.com)
Kính tặng chị Hồng Châu (CA) và anh Ðặng Ðức Hiền (TX).
Huynh Chieu Dang
Kính thưa quí bạn, có một thân hữu hỏi về kỹ thuật nhiếp ảnh: “làm thế nào để có được tấm ảnh chụp người mà background mờ đi?”. Tức là làm thế nào chụp ảnh một chùm hoa mà trong đó chỉ có một bông rõ nhất, các bông hoa còn lại đều nhòe đi. Câu hỏi nầy rất hay và rất căn bản cho người chơi ảnh, có thể có nhiều bạn có cùng thắc mắc, do vậy tôi xin trả lời chung ở đây.
Tôi chia câu trả lời ra làm hai phần: lý thuyết thật đơn giản và cách thực hành. Khi biết qua lý thuyết rồi thì gần như tất cả quí bạn tay ngang đều chụp được loại ảnh nầy. Riêng quí bạn nhà nghề xin nhìn đi chỗ khác một chút nghe. Xưa kia tôi dạy môn vật lý, quang học cũng liên quan tới ống kính máy ảnh rất nhiều.
A. Lý Thuyết.
Câu hỏi trên liên hệ tới cái mà dân chuyên nghiệp gọi là depth of field (DOF). Khi chúng ta lấy thước (focus) ở một nơi nào thì, theo lý thuyết, các vật nằm tại nơi đó rõ nét hơn hết, còn các vật nằm phía trước hay phía sau khoảng cách đó thì sẽ nhòe đi. Thí dụ quí bạn lấy thước ngay cái bông hoa nằm cách 2 mét thì cái bông hoa đó sẽ rõ nét, các vật khác nằm xa hơn 2 mét hay các vật nằm gần hơn 2 mét đều bị nhòe đi. Thực tế không giống như vậy, mà gần như tất cả mọi vật đều rõ nét hết từ gần tới xa. Với đa số máy digital camera thì độ rõ nét DOF còn dài hơn nữa vì tiêu cự (focal length hay độ F) của ống kính máy ảnh digital ngắn hơn tiêu cự của ống kính máy chụp film 35mm hay 6cm x 6cm. Theo định nghĩa thì DOF là vùng cho ảnh rõ đến một độ nào đó còn chấp nhận được. Nói vậy nghe khó hiểu, xin quí bạn nhìn tấm ảnh bên cạnh thấy ngay, depth of field là khoàng cách nằm giữa hai vật (1) và (2). Trong trường hợp nầy khoảng cách đó chừng 30 cm. Vật nào nằm ngoài khoảng đó sẽ không rõ nét.
Câu hỏi ở đây là làm sao chúng ta quyết định được khoảng cách DOF theo ý muốn. Tức là làm sao cho được gương mặt người mẫu rõ nét mà cái bông hồng nằm phía sau gương mặt và chùm lá cây nằm phía trước gương mặt đều nhòa đi. Kiểu focus ngay gương mặt người mẫu cho thật rõ nét là điều rất kỵ khi chụp portrait cho quí cô quí bà, đố các bạn tại sao.
Ống kính máy ảnh có cái gọi là khẩu độ (lens diaphragm, aperture) có khả năng mở rộng hay thu hẹp lại y như con ngươi của con mắt. Khi ra sáng con ngươi nhỏ lại để ánh sáng không vào mắt nhiều quá làm chói lòa, khi vô chỗ tối con ngươi mở rộng ra cho đủ ánh sáng vào mắt đề nhìn rõ được mọi vật. Với máy ảnh, nếu chúng ta set qua automatic, cái lens diaphragm của nó cũng mở lớn hay thu nhỏ theo cường độ ánh sáng một cách tự động y như vậy. Ðộ đo aperture của ống kính được gọi là f-numbers (f-stop) được khắc trên ống kính như là: 22 (f/22),16 (f/16), f/11, f/8.0, f/5.6, f/4.0, f/2.8, f/2.0, f/1.8. Ống kính có f-number nhỏ được gọi là “sáng” hơn ống kính có f-number lớn, vì ánh sáng vào mặt film càng nhiều khi f-number càng nhỏ. Ngày nay hiếm có máy digital camera loại thông dụng ống kính sáng tới f/1.8 (nhóm Olympus C-x0x0, thí dụ C-4040, trang bị ống kính sáng cở nầy), không thấy ống kính cở F/1.4 trên digital camera. Ống kính có f-stop càng nhỏ càng khó chế tạo nên đắt tiền. Nói thêm cho quí bạn tò mò là con số nầy được tính theo công thức N=f/D (f là focal length, D là đường kính của cái lổ diaphragm).
Cái lens diaphragm có hai công dụng, công dụng đầu tiên là giữ cho ánh sáng đi vào mặt film hay mặt sensor CCD (digital camera) vừa đúng mức tùy theo vận tốc lấy ảnh, công dụng thứ hai là “quản lý” cái depth of field. Quí bạn đóng cái diaphragm lại nhỏ (thí dụ f/22) thì DOF càng dài, mở cái diaphragm ra to (thí dụ f/1.8) thì DOF ngắn lại. Quí bạn lưu ý là ống kính máy digital camera thông dụng thường chỉ có f-stop nằm trong giới hạn f/2.8 – f/8 mà thôi. Còn việc tại sao đóng ống kính lớn nhỏ theo ý thì xin được bỏ qua, viết thêm quí bạn càng rối.
Quí bạn thấy hai hình bên cạnh có độ DOF khác nhau rất xa. Ảnh hoa trắng rất rõ nét, trong khi bức tường hoa văn phía sau nằm cách đó chưa tới 50 cm mở hẳn đi. Ở tấm ảnh ngôi nhà thờ thì trái lại bông hoa nằm cách máy ảnh chừng 2 mét cho tới cái nhà thờ nằm cách máy ảnh khoảng 30 mét đều rõ nét.
B. Thực Hành.
Khi chụp ảnh, chúng ta muốn cho vật ở rất gần tới vật ở thật xa (ảnh phong cảnh) đều rõ thì nên đóng ống kính lại càng nhỏ càng tốt (với máy digital camera thì mở tối đa tới f/8). Còn như chỉ muốn nơi vật lấy thước rõ, còn những vật gần hơn hay xa hơn mờ đi thì hãy mở ống kính càng to càng tốt (với máy digital camera thì mở tới f/2.8). Tới đây có bạn sẽ hỏi làm cách nào để set khẩu độ, tôi sẽ hướng dẫn sau.
Với đa số bà con chơi ảnh tay ngang thì chụp rõ từ gần tới xa dễ hơn là chụp rõ ở nơi focus mà thôi. Như chúng ta đã biết đa số máy digital camera chỉ có thể mở ống kính tối đa đến f/3.5 hay f/2.8. Với cở f-stop nầy thì không có cách chi chụp được tấm ảnh kiểu như tấm “Nương Cửa Phật” vì DOF của các ống kính loại nầy thường dài hơn 1 mét, hai vật cách nhau 50cm chưa ra khỏi vùng DOF. Vậy thì làm cách nào chụp được như vậy? Thưa quí bạn còn một yếu tố nữa mà ít ai chỉ cho quí bạn, ngay có khi dân trong nghề cũng không để ý tới, đó là cái optical zoom. Quí bạn càng zoom nhiều thì DOF càng ngắn lại. Lý do là vì khi zoom thì distance focal của máy ảnh dài thêm ra. Khi focal length dài thì DOF ngắn lại. Máy digital camera có focal length 5,8mm-58mm (10x zoom), tương đương với máy chụp film 35mm có focal dài 38mm-380mm. Với focal cở nầy thì DOF rất là ngắn. Còn lý do tại sao thì bí mật, đâu nói quí vị nghe được. Tôi đùa thôi, nói dài thêm thành ra bài viết vô chuyên môn quá sâu.
Ở đây chúng ta chỉ cần nhớ hai điều để làm giãm DOF, thứ nhất là mở ống kính càng to càng tốt, thứ hai là zoom càng lớn càng tốt. Nếu quí bạn áp dụng cả hai thì sẽ chụp được ảnh mà “chỉ gương mặt người mẫu thì rõ, cái hoa hồng xa hơn một tí đã nhòe đi”.
Nếu viết tới đây mà ngưng thì quả là vô duyên và cũng vô ích cho đa số bà con mình phải không. Ðây là cách cụ thể để thực hành. Với digital camera quí bạn vặn nút qua “hình cái mặt người” (tức là nơi chỉ rằng quí bạn muốn chụp portrait) thì cũng đạt được kết quả phần nào. Còn như quí bạn muốn chụp được tấm ảnh rõ từ gần tới xa thì cứ vặn máy qua “hình trái núi”. Xin lưu ý là hình “nút vặn” bên trên chỉ đưa ra làm thí dụ. Ðó là “nút vặn” của một số máy digital camera hiệu Canon, các hảng khác như Kodak, Olympus, Nikon, Panasonic hay Sony… đều có những icon tương đương. (Ghi thêm: khi mua máy ảnh, theo tôi, quí bạn nên mua máy có nhiều nút vặn hay nút bấm càng tốt. Máy có ít nút vặn thì các option nầy thường nằm trong menu, vì vậy khi muốn chọn option phải vào menu. Ngoài nắng có khi không thể thấy màn ảnh, hai nữa khi set option bằng menu thì quá mất thì giờ, cảnh muốn chụp có khi đã qua rồi). Tuy nhiên với cách chụp tôi vừa chỉ, tức chụp theo program do hảng chế tạo digital camera set trước, quí bạn chỉ “đạt” được phần nào thôi.
Ði xa hơn nữa, đây là cách chọn khẩu độ theo ý. Quí bạn vặn nút qua chữ Av (aperture ưu tiên) thì có thể chọn bất cứ khẩu độ nào. Thí dụ muốn cho mặt người mẫu rõ còn bông hoa bên cạnh mờ, thì hãy set khẩu độ vào con số f/2.8 (với f-stop nầy trên nguyên tắc là mọi vật đều mờ trừ vật nằm nơi focus). Lúc đó máy ảnh tự điều chỉnh vận tốc để ánh sáng vào máy đúng mức. Trong trường hợp nầy chúng ta đã mở ống kính quá to, ánh sáng vào quá nhiều, máy ảnh phải nhảy thật nhanh để thời gian ánh sáng ùa vào thật ngắn. Ðây là lối chụp semi-automatic mà tôi dùng nhiều nhất. Rất ít khi tôi dùng automatic 100% và gần như không khi nào tôi chụp manual 100%, ngoại trừ khi xưa dùng máy chụp film không automatic. Sở dĩ gọi là semi-automatic là vì chúng ta chọn khẩu độ hay chọn vận tốc (vặn qua Tv) theo ý, để cho máy ảnh chọn phần còn lại, kể cả lấy thước.
Nếu quí bạn chụp y như tôi vừa nói vẫn chưa đủ để được tấm ảnh như ý muốn. Vì với f/2.8 mà chụp bằng digital camera vẫn chưa đủ “đạt”, quí bạn còn cần phải zoom ống kính tối đa nữa. Tấm ảnh “Nương Cửa Phật” (vì bụi hoa nằm khép nép bên cổng chùa) bên trên được zoom tới 10x optical. Nếu máy ảnh quí bạn đang có chỉ optical zoom tới 3x tối đa thì chắc cũng chưa đủ làm vật phía sau tấm ảnh đủ mờ như mong muốn.
Mong rằng câu trả lời nầy giúp được cho quí bạn một phần nào. Riêng câu hỏi làm sao chụp được bông hoa nằm trên nền đen thì quả thật máy ảnh ngày nay chưa làm được. Tôi vừa nghe nói là có một máy ảnh mới ra làm được chuyện nầy, tôi không tin là đúng. Vậy thì tại sao chúng ta thấy nhiều tấm ảnh nền đen. Xin thưa rằng người ta đã dùng software như Photoshop (hay software tương tợ) để cắt bông hoa ra khỏi nền ảnh, rồi sau đó đặt nó vào nền màu đen, hay bất cứ màu nào (xin đọc bài viết trước đây của tôi về việc nầy, có thể còn trong .
Huỳnh Chiếu Ðẳng
Huỳnh Chiếu Ðẳng (huy017@juno.com)
Kính tặng chị Hồng Châu (CA) và anh Ðặng Ðức Hiền (TX).
Huynh Chieu Dang
Kính thưa quí bạn, có một thân hữu hỏi về kỹ thuật nhiếp ảnh: “làm thế nào để có được tấm ảnh chụp người mà background mờ đi?”. Tức là làm thế nào chụp ảnh một chùm hoa mà trong đó chỉ có một bông rõ nhất, các bông hoa còn lại đều nhòe đi. Câu hỏi nầy rất hay và rất căn bản cho người chơi ảnh, có thể có nhiều bạn có cùng thắc mắc, do vậy tôi xin trả lời chung ở đây.
Tôi chia câu trả lời ra làm hai phần: lý thuyết thật đơn giản và cách thực hành. Khi biết qua lý thuyết rồi thì gần như tất cả quí bạn tay ngang đều chụp được loại ảnh nầy. Riêng quí bạn nhà nghề xin nhìn đi chỗ khác một chút nghe. Xưa kia tôi dạy môn vật lý, quang học cũng liên quan tới ống kính máy ảnh rất nhiều.
A. Lý Thuyết.
Câu hỏi trên liên hệ tới cái mà dân chuyên nghiệp gọi là depth of field (DOF). Khi chúng ta lấy thước (focus) ở một nơi nào thì, theo lý thuyết, các vật nằm tại nơi đó rõ nét hơn hết, còn các vật nằm phía trước hay phía sau khoảng cách đó thì sẽ nhòe đi. Thí dụ quí bạn lấy thước ngay cái bông hoa nằm cách 2 mét thì cái bông hoa đó sẽ rõ nét, các vật khác nằm xa hơn 2 mét hay các vật nằm gần hơn 2 mét đều bị nhòe đi. Thực tế không giống như vậy, mà gần như tất cả mọi vật đều rõ nét hết từ gần tới xa. Với đa số máy digital camera thì độ rõ nét DOF còn dài hơn nữa vì tiêu cự (focal length hay độ F) của ống kính máy ảnh digital ngắn hơn tiêu cự của ống kính máy chụp film 35mm hay 6cm x 6cm. Theo định nghĩa thì DOF là vùng cho ảnh rõ đến một độ nào đó còn chấp nhận được. Nói vậy nghe khó hiểu, xin quí bạn nhìn tấm ảnh bên cạnh thấy ngay, depth of field là khoàng cách nằm giữa hai vật (1) và (2). Trong trường hợp nầy khoảng cách đó chừng 30 cm. Vật nào nằm ngoài khoảng đó sẽ không rõ nét.
Câu hỏi ở đây là làm sao chúng ta quyết định được khoảng cách DOF theo ý muốn. Tức là làm sao cho được gương mặt người mẫu rõ nét mà cái bông hồng nằm phía sau gương mặt và chùm lá cây nằm phía trước gương mặt đều nhòa đi. Kiểu focus ngay gương mặt người mẫu cho thật rõ nét là điều rất kỵ khi chụp portrait cho quí cô quí bà, đố các bạn tại sao.
Ống kính máy ảnh có cái gọi là khẩu độ (lens diaphragm, aperture) có khả năng mở rộng hay thu hẹp lại y như con ngươi của con mắt. Khi ra sáng con ngươi nhỏ lại để ánh sáng không vào mắt nhiều quá làm chói lòa, khi vô chỗ tối con ngươi mở rộng ra cho đủ ánh sáng vào mắt đề nhìn rõ được mọi vật. Với máy ảnh, nếu chúng ta set qua automatic, cái lens diaphragm của nó cũng mở lớn hay thu nhỏ theo cường độ ánh sáng một cách tự động y như vậy. Ðộ đo aperture của ống kính được gọi là f-numbers (f-stop) được khắc trên ống kính như là: 22 (f/22),16 (f/16), f/11, f/8.0, f/5.6, f/4.0, f/2.8, f/2.0, f/1.8. Ống kính có f-number nhỏ được gọi là “sáng” hơn ống kính có f-number lớn, vì ánh sáng vào mặt film càng nhiều khi f-number càng nhỏ. Ngày nay hiếm có máy digital camera loại thông dụng ống kính sáng tới f/1.8 (nhóm Olympus C-x0x0, thí dụ C-4040, trang bị ống kính sáng cở nầy), không thấy ống kính cở F/1.4 trên digital camera. Ống kính có f-stop càng nhỏ càng khó chế tạo nên đắt tiền. Nói thêm cho quí bạn tò mò là con số nầy được tính theo công thức N=f/D (f là focal length, D là đường kính của cái lổ diaphragm).
Cái lens diaphragm có hai công dụng, công dụng đầu tiên là giữ cho ánh sáng đi vào mặt film hay mặt sensor CCD (digital camera) vừa đúng mức tùy theo vận tốc lấy ảnh, công dụng thứ hai là “quản lý” cái depth of field. Quí bạn đóng cái diaphragm lại nhỏ (thí dụ f/22) thì DOF càng dài, mở cái diaphragm ra to (thí dụ f/1.8) thì DOF ngắn lại. Quí bạn lưu ý là ống kính máy digital camera thông dụng thường chỉ có f-stop nằm trong giới hạn f/2.8 – f/8 mà thôi. Còn việc tại sao đóng ống kính lớn nhỏ theo ý thì xin được bỏ qua, viết thêm quí bạn càng rối.
Quí bạn thấy hai hình bên cạnh có độ DOF khác nhau rất xa. Ảnh hoa trắng rất rõ nét, trong khi bức tường hoa văn phía sau nằm cách đó chưa tới 50 cm mở hẳn đi. Ở tấm ảnh ngôi nhà thờ thì trái lại bông hoa nằm cách máy ảnh chừng 2 mét cho tới cái nhà thờ nằm cách máy ảnh khoảng 30 mét đều rõ nét.
B. Thực Hành.
Khi chụp ảnh, chúng ta muốn cho vật ở rất gần tới vật ở thật xa (ảnh phong cảnh) đều rõ thì nên đóng ống kính lại càng nhỏ càng tốt (với máy digital camera thì mở tối đa tới f/8). Còn như chỉ muốn nơi vật lấy thước rõ, còn những vật gần hơn hay xa hơn mờ đi thì hãy mở ống kính càng to càng tốt (với máy digital camera thì mở tới f/2.8). Tới đây có bạn sẽ hỏi làm cách nào để set khẩu độ, tôi sẽ hướng dẫn sau.
Với đa số bà con chơi ảnh tay ngang thì chụp rõ từ gần tới xa dễ hơn là chụp rõ ở nơi focus mà thôi. Như chúng ta đã biết đa số máy digital camera chỉ có thể mở ống kính tối đa đến f/3.5 hay f/2.8. Với cở f-stop nầy thì không có cách chi chụp được tấm ảnh kiểu như tấm “Nương Cửa Phật” vì DOF của các ống kính loại nầy thường dài hơn 1 mét, hai vật cách nhau 50cm chưa ra khỏi vùng DOF. Vậy thì làm cách nào chụp được như vậy? Thưa quí bạn còn một yếu tố nữa mà ít ai chỉ cho quí bạn, ngay có khi dân trong nghề cũng không để ý tới, đó là cái optical zoom. Quí bạn càng zoom nhiều thì DOF càng ngắn lại. Lý do là vì khi zoom thì distance focal của máy ảnh dài thêm ra. Khi focal length dài thì DOF ngắn lại. Máy digital camera có focal length 5,8mm-58mm (10x zoom), tương đương với máy chụp film 35mm có focal dài 38mm-380mm. Với focal cở nầy thì DOF rất là ngắn. Còn lý do tại sao thì bí mật, đâu nói quí vị nghe được. Tôi đùa thôi, nói dài thêm thành ra bài viết vô chuyên môn quá sâu.
Ở đây chúng ta chỉ cần nhớ hai điều để làm giãm DOF, thứ nhất là mở ống kính càng to càng tốt, thứ hai là zoom càng lớn càng tốt. Nếu quí bạn áp dụng cả hai thì sẽ chụp được ảnh mà “chỉ gương mặt người mẫu thì rõ, cái hoa hồng xa hơn một tí đã nhòe đi”.
Nếu viết tới đây mà ngưng thì quả là vô duyên và cũng vô ích cho đa số bà con mình phải không. Ðây là cách cụ thể để thực hành. Với digital camera quí bạn vặn nút qua “hình cái mặt người” (tức là nơi chỉ rằng quí bạn muốn chụp portrait) thì cũng đạt được kết quả phần nào. Còn như quí bạn muốn chụp được tấm ảnh rõ từ gần tới xa thì cứ vặn máy qua “hình trái núi”. Xin lưu ý là hình “nút vặn” bên trên chỉ đưa ra làm thí dụ. Ðó là “nút vặn” của một số máy digital camera hiệu Canon, các hảng khác như Kodak, Olympus, Nikon, Panasonic hay Sony… đều có những icon tương đương. (Ghi thêm: khi mua máy ảnh, theo tôi, quí bạn nên mua máy có nhiều nút vặn hay nút bấm càng tốt. Máy có ít nút vặn thì các option nầy thường nằm trong menu, vì vậy khi muốn chọn option phải vào menu. Ngoài nắng có khi không thể thấy màn ảnh, hai nữa khi set option bằng menu thì quá mất thì giờ, cảnh muốn chụp có khi đã qua rồi). Tuy nhiên với cách chụp tôi vừa chỉ, tức chụp theo program do hảng chế tạo digital camera set trước, quí bạn chỉ “đạt” được phần nào thôi.
Ði xa hơn nữa, đây là cách chọn khẩu độ theo ý. Quí bạn vặn nút qua chữ Av (aperture ưu tiên) thì có thể chọn bất cứ khẩu độ nào. Thí dụ muốn cho mặt người mẫu rõ còn bông hoa bên cạnh mờ, thì hãy set khẩu độ vào con số f/2.8 (với f-stop nầy trên nguyên tắc là mọi vật đều mờ trừ vật nằm nơi focus). Lúc đó máy ảnh tự điều chỉnh vận tốc để ánh sáng vào máy đúng mức. Trong trường hợp nầy chúng ta đã mở ống kính quá to, ánh sáng vào quá nhiều, máy ảnh phải nhảy thật nhanh để thời gian ánh sáng ùa vào thật ngắn. Ðây là lối chụp semi-automatic mà tôi dùng nhiều nhất. Rất ít khi tôi dùng automatic 100% và gần như không khi nào tôi chụp manual 100%, ngoại trừ khi xưa dùng máy chụp film không automatic. Sở dĩ gọi là semi-automatic là vì chúng ta chọn khẩu độ hay chọn vận tốc (vặn qua Tv) theo ý, để cho máy ảnh chọn phần còn lại, kể cả lấy thước.
Nếu quí bạn chụp y như tôi vừa nói vẫn chưa đủ để được tấm ảnh như ý muốn. Vì với f/2.8 mà chụp bằng digital camera vẫn chưa đủ “đạt”, quí bạn còn cần phải zoom ống kính tối đa nữa. Tấm ảnh “Nương Cửa Phật” (vì bụi hoa nằm khép nép bên cổng chùa) bên trên được zoom tới 10x optical. Nếu máy ảnh quí bạn đang có chỉ optical zoom tới 3x tối đa thì chắc cũng chưa đủ làm vật phía sau tấm ảnh đủ mờ như mong muốn.
Mong rằng câu trả lời nầy giúp được cho quí bạn một phần nào. Riêng câu hỏi làm sao chụp được bông hoa nằm trên nền đen thì quả thật máy ảnh ngày nay chưa làm được. Tôi vừa nghe nói là có một máy ảnh mới ra làm được chuyện nầy, tôi không tin là đúng. Vậy thì tại sao chúng ta thấy nhiều tấm ảnh nền đen. Xin thưa rằng người ta đã dùng software như Photoshop (hay software tương tợ) để cắt bông hoa ra khỏi nền ảnh, rồi sau đó đặt nó vào nền màu đen, hay bất cứ màu nào (xin đọc bài viết trước đây của tôi về việc nầy, có thể còn trong .
Huỳnh Chiếu Ðẳng